Konflikten mellom Wergeland og Welhaven

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Den litterære, politiske og personlege konflikten mellom Wergeland og Welhaven er blitt ståande som symbolet på ei brytingstid i norsk kultur på midten av 1800-talet.

Sjølv om både Henrik Wergeland og Johan Sebastian Welhaven var representantar for romantikken, var det stor skilnad på diktinga deira. Wergeland skreiv Venstreromantikk medan Welhaven skreiv Høgreromantikk. Det var ikkje rart at nettopp desse to blei kontroversielle i samtida.

Dei hadde ein grunnleggjande forskjell i måten dei skrev på: Wergeland skreiv impulsive dikt i frie former. Han var framoverskuande, og ville forandra samfunnet. Samtidig ville Wergeland framheva rolla til bøndene i dei demokratiske avgjersleprosessane. Wergeland var spontan og bråkjekk, men også ofte einsam. Han skaffa seg mange fiendar over bagatellar. Wergeland meinte at den norske bondekulturen burde danna fundamentet for språket og kulturen.

Welhaven, på si side, rette merksemda på andre ting. Han framheva det idylliske og harmoniserande, og arbeidde for å halda på den dominerande stillinga til embetsmannstanden i det norske kulturlivet. Han meinte òg at Norge burde basera kulturen sin på den gamle kulturarven frå dansketida. Welhaven var òg av den danske Cammermeyer-ætta på morssida, og vart lært opp i den litterære estetikken til morsslektningen Johan Ludvig Heiberg i København. Dette gjorde at Welhaven tufta seg mykje på klassisismen, skreiv dikta i bunden form, i motsetnad til Wergeland. Men Welhaven skreiv seinare enn Wergeland, og meinte at ein skulle flikke på ei vending i timevis for å få ho rett. Frå penna til Wergeland rann det dikt leikande lett, og dette med ergra Welhaven. Det ligg nok ei ironi i at Welhaven kom til å debutere som diktar gjennom åtaka på Wergeland, medan Wergeland alt hadde skrive dikt i fleire år før tretta kom til. Det har seinare vore sagt at det Wehaven skreiv ofte er kome i skuggen av denne tretta. Konsekvensen for Wergelands del er at mange har trudd på det Welhaven meinte, og så lete Wergeland liggje ulesen. Skadene Welhaven-polemikken har gjort på ettermælet til Wergeland finst framleis som fordommar mot han.

Personleg var deì òg ulike. Wergeland var den opne, frilynde og viltre, medan Welhaven var tilbaketrekt, grublande og mutt. Han kunne sommetider slenge frå seg setningar andre tok særs ille opp. Som bergenser hadde han ei kvass tunge, men var òg veltalande, og stadig omsverma av vakre kvinner.

[endre] Hvor lenge vil du rase mod fornuften?

Tretta tok i røynda til etter at Wergeland hadde fått utgjeve det store verket Skabelsen, Mennesket og Messias, der Welhaven hadde teikna omslagsteikninga, før han hadde lese det. August 1830 fekk Welhaven prenta eit polemisk dikt i Morgenbladet som byrja med orda: "Hvor lenge vil du rase mod fornuften, hvor lenge vil du svinge don Quijoteiske spær?" Wergeland svara med ein latter. I 1832 etter skreiv Welhaven ein avhandling han kalla Henrik Wergelands polemik og digtekunst ved aktstykker oplyste, som var eit åtak på alt Wergeland hadde gjeve ut til då. Der vart òg mange av "stumpane" til Welhaven trykte. Denne tretta veva seg ihop med stumpefeiden. Welhaven meinte Wergeland var formlaus, stillaus, og at han knapt skjøna sjølv det han skreiv. Åtaket var så hardt at Nicolai Wergeland kjende seg nøydd til å gå ut med eit forsvar for sonen: "Retferdig bedømmelse av Henrik Wergelands diktning"(1833). Det endelege svaret frå Wergeland kom i form av farsen Papegøjen, der han tok att med heile den surmaga kulturkritikken.

[endre] Stumpefeiden

Den mest kjente striden mellom desse to stormenna i norsk litteraturhistorie blei kalla «Stumpefeiden». Tidleg i 1830-åra hadde det vore eit heitt ordskifte mellom høgre- og venstresida i den handskrivne studentavisa. I spissen for kvar av desse gruppene stod Wergeland og Welhaven. Dei kritiserte kvarandre ved å skriva små, audmjukande «stumpar» (dikt) som dei la inn i avisen. Ingen av dei hadde vore med i debatten frå byrjinga, men tretta vart snart personleg. Wergeland bles av heile saka, og meinte at det fekk greie seg med dette. Ulykka ville ha det til at mykje av materialet vart trykt i Trondheim, og med det vart debatten ute i avisene. Debatten vart med tida offentleg, og døydde ikkje ned på to år. Både Wergeland og Welhaven fekk mange støttespelarar. Desse grupperingane fekk bestemte namn; Wergeland si venstregruppe fekk navnet «Patriotene», (eller «Norskhedspartiet»), medan dei som støtta Welhaven kalte seg for «Intelligentspartiet». Samstundes braut Welhaven og flokken hans med Studentersamfundet og stifta si eiga avis.

Feiden toppa seg i 1838 då Wergeland klarte å sette opp stykket Campbellerne på Christiania Theater. Som ein reaksjon på dette, mobiliserte Intelligenspartiet seg, og starta ein massiv pipekonsert. Tilhengarane svara med å klappe taktfast, og greidde endeleg å få tia ned motstandarane. Etter dette blei det ikkje utkjempa fleire offentlege feider mellom Wergeland og Welhaven. Begge konsentrerte seg om sin eigen litteratur. Wergeland kalla teaterslaget "en av mine største triumfer".

Det tener elles Wergeland til ære at han trass i alt evna å sjå kvaliteten i dikta Welhaven gav ut. Slik tilrådde han eit par svenskar som kom etter norske dikt, at dei skulle ha med seg samlinga til Welhaven. Dei to svenskane kjende ikkje Wergeland, og hadde berre høyrt dårlege rykte om han. Wergeland spelte med dei, sa ikkje kven han var, men sende med dei dikta til Welhaven.

[endre] Camilla Collett

Midt opp i denne langvaruge tretta sto Camilla, yngre søster av Henrik. Ho var på den tida stormforelska i Welhaven, og kjende det særs tungt at alle finter og harde ord gjekk mellom han ho var glad i, og bror hennar, som ho sette høgt. Då faren Nicolai og vart med i ordskiftet, vart det endå tyngre. Det har vore sagt at sjela til Camilla var eit dansegolv der alle konfliktane i samtida vart utspela. Det gjekk etter kvart opp for Camilla at Welhaven korkje ville eller kunne få henne, og i 1839 blei ho trulova med Peter Jonas Collett, som var ein ven av Welhaven.