Måleinstrument
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Eit måleinstrument er eit verkty for å måla noko med. Eit måleinstrument kan vera alt frå enkle verkty som eit kvikksølvtermometer eller eit måleband, til det avanserte måleelement med tilhøyrande måleomformarar.
Innhaldsliste |
[endre] Standardisering
Verdiar og storleikar som eit måleinstrument skal måla, er internasjonalt fastsette standardar. Den standarden som er vedteken at ein skal bruka er SI-systemet, også kalla det metriske systemet, som er fastsett av The International Standardisation Organisation (ISO) som har standardar for alle slags målingar. I denne artikkelen vert det berre referert til SI-standardane. I Storbritannia og særleg USA brukar ein framleis ofte den gamle engelske standarden imperial units. Mange måleeiningar tek utgangspunkt i ein meter, som er fastsett som strekninga lys forplantar seg i vakuum i løpet av nøyaktig 1/299 792 458 sekund. Det finst òg standardar for kalibrering, teikningssymbol for instrumenta, merking av instrument med tag-nummer og definisjonar av faguttrykk.
[endre] Kalibrering
Eit måleinstrument vert kalibrert for at det skal samsvara med standardane. Kalibrering er å auka grannsemda i målinga. Når eit instrument vert kalibrert, vert det samanlikna med eit anna instrument som har høgare krav til grannsemd. Instrumentet som vert brukt til kalibreringa, skal vera minst tre gonger så nøyaktig som instrumentet ein kalibrerar. Det skal kunna sporast kva for eit instrument som er brukt i kalibreringa, difor vert det skrive eit kalibreringssertifikat når kalibreringa er ferdig. Alle måleelement og måleomformarar skal ha eit slikt prov på at det er kalibrert mot eit meir nøyaktig instrument. Dette kallar ein sporevne. Krava til grannsemd etter kalibrering varierar ut frå kva instrumentet skal brukast til.
[endre] Ulike måleinstrument
- Lengd vert målt med meterstokk, skyvelære, mikrometer e.l. Måleininga er meter.
- Volum vert målt med t.d. litermål. Måleininga er liter eller kubikkmeter.
- Nivåmåling er òg måling av eit volum. Nivået i ein tank kan målast med mange ulike former for nivåmålarar. Nivå vert ofte målt i meter.
- Trykk vert målt med barometer eller eit manometer. Måleininga for trykk er pascal, men bar og psi vert òg ofte brukt.
- For å samanlikna to ulike trykk kan ein bruka ein differansetrykkmålar, som også vert brukte indirekte til å måla t.d. gjennomstrøyming eller nivå.
- Gjennomstrøyming vert målt med gjennomstrøymingsmålar. Måleininga er liter per minutt.
- Temperatur vert målt med termometer. Grunneininga er Kelvin, men både Celsius og Fahrenheit er meir utbreidd.
- Luminans (illuminans, ljosstyrke) vert målt med eit luxmeter. Måleininga er lux (lumen / m2).
- Lydtrykk vert målt med lydtrykkmålar, som òg kan vera kombinert med ein lydnivåmålar. Måleininga er Pascal.
- Lydnivå er forholdet mellom målt lydtrykk og eit referanselydtrykk (den minstre lydtrykket ein gjennomsnittsperson registrerer; standardisert til = 20 µPa), og vert målt med ein lydnivåmålar. Måleininga er desibel.
- Masse vert målt med ei vekt. Det finst mange forskjellige vekttypar som oppfyller ymse krav til måleområde, presisjon, brukarmiljø, osb. Medan skalaen til ei badevekt, som vert nytta til å måla massen til eit menneskje, ofte har ei øvre grense på 120 kg, kan ei bilvekt, som vert nytta for å kontrollera om massen til lastebilar og trailerar ikkje overstig grensa for tillaten totalmasse, ha ei øvre grense på godt over 50000 kg. Det finst og vekter som vert nytta til å måla små massar, som til dømes brevvekter. Mange fritidsfiskarar nyttar ei fiskevekt for å dokumentera massen på fangsten sin. Måleininga er kilogram eller gram.
- Eit multimeter er eit instrument til å måla straum, spenning og elektrisk motstand med.
- Fart vert målt med speedometer eller ein annan fartsmålar. Måleininga er meter per sekund.
- Akselerasjon vert målt med akselerometer. Måleininga er m/s2.
- Fukt vert målt med eit hygrometer.
- pH vert målt med eit pH-meter.
