Z Wikipedii

Czołg – pancerny, gąsienicowy wóz bojowy, uzbrojony w armatę umieszczoną w obrotowej wieży, zazwyczaj również w jeden lub więcej karabinów maszynowych. Korpus czołgu wykonany jest z pancernych płyt o zróżnicowanej grubości. Czołg jest zasadniczym środkiem prowadzenia walki lądowej, zwłaszcza natarcia.

Pierwsze czołgi, powstałe przez połączenie koncepcji samochodu pancernego i ciągnika gąsienicowego, nie posiadały wieży, dlatego też za pierwszy przystający do powyższej definicji czołg uważa się francuski Renault FT-17; współcześnie jedynym czołgiem nie posiadającym wieży jest szwedzki Strv 103.

Od tego okresu przechodził rozmaite zmiany i metamorfozy, jednak do dzisiaj stanowi podstawę sił lądowych we wszystkich armiach świata.

Współczesny czołg jest pojazdem zdolnym do wykonywania bardzo zróżnicowanych zadań, zarówno w ofensywie, jak i w defensywie:

• zwalczanie pojazdów, siły żywej, budowli, a także - w samoobronie - celów latających
• zwalczanie celów stacjonarnych i ruchomych, stojąc lub przemieszczając się

Spis treści 1 Historia 1.1 Najwcześniejsze "czołgi" 1.2 Lata 1912-1918 1.3 Okres międzywojenny 1.4 II wojna światowa 1.5 Zimna wojna 1.6 Lata 90. XX wieku 1.7 XXI wiek 1.8 Przyszłość 2 Klasyfikacja 2.1 Podział według masy 2.2 Podział według przeznaczenia 2.3 Podział według generacji 3 Budowa 3.1 Układ napędowy i jezdny 3.2 Uzbrojenie 3.3 Ochrona 4 Przypisy 5 Zobacz też 6 Bibliografia 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia

[edytuj] Najwcześniejsze "czołgi"

Koncepcja używania pojazdu, który mógłby być wykorzystywany w walce i chroniłby znajdujących się w nim ludzi, wywodzi się ze starożytności, kiedy to w Grecji na rozkaz Demetriusza I Poliorketesa skonstruowano wieżę oblężniczą nazwaną Helepolis. Podobne wieże wykorzystywały armie Imperium Rzymskiego.

Pierwszy pojazd, który można uznać za protoplastę współczesnego czołgu opracował Leonardo da Vinci. Miał on być wykonany z drewna i napędzany siłą ludzkich mięśni.

Kolejnym etapem rozwoju broni pancernej były pociągi pancerne i samochody pancerne. Oba miały jednak poważne wady: pociągi, choć silnie uzbrojone i opancerzone, miały obszar działania ograniczony torami, a samochody - choć teoretycznie mogły dojechać wszędzie - w praktyce nie były w stanie poradzić sobie z okopami i zasiekami ze względu na niewielki prześwit, co znacznie obniżało ich wartość bojową w wojnie pozycyjnej.

[edytuj] Lata 1912-1918

Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej w Wielkiej Brytanii opracowywano projekty opancerzonych wozów bojowych.

W pierwszych miesiącach I wojny światowej siła defensywna okopów, drutu kolczastego i broni maszynowej dała do myślenia wielu brytyjskim oficerom. Już w październiku 1914 pojawiła się koncepcja użycia do przebijania się przez wrogie linie obronne opancerzonego pojazdu poruszającego się nie na kołach, ale na gąsienicach, co dawało mu dużą dzielność terenową i zdolność pokonywania rowów i nasypów, a jednocześnie niewrażliwość - przynajmniej częściową - na ogień karabinów maszynowych. Jako podstawę nowego pojazdu wybrano ciągnik gąsienicowy Holt.

Początkowo sekretarz stanu ds. wojny, lord Kitchener, sceptycznie patrzył na pomysł stworzenia "opancerzonego niszczyciela karabinów maszynowych", choć zarówno trwająca wojna, jak i osobiste doświadczenia Kitchenera z bitwy pod Omdurmanem (gdzie właśnie dzięki karabinom maszynowym rozbił siły mahdystów przy minimalych stratach własnych) świadczyły na korzyść nowego pojazdu.

W grudniu 1914 do premiera H. H. Asquitha dotarło memorandum kpt. Maurice'a Hankeya, w którym jedną z głównych tez było, iż Wielka Brytania powinna rozpocząć produkcję opancerzonych, gąsiennicowych nośników karabinów maszynowych. Dokument zwrócił uwagę pierwszego lorda Admiralicji, Winstona Churchlla, któremu bardzo spodobała się koncepcja "okrętów lądowych" mogących bez przygotowania pokonywać okopy. Churchill nie tylko otwarcie poparł budowę gąsienicowych pojazdów pancernych, ale też zaczął zjednywać koncepcji tego wozu wysoko postawionych zwolenników.

[edytuj] Okres międzywojenny

[edytuj] II wojna światowa

[edytuj] Zimna wojna

[edytuj] Lata 90. XX wieku

[edytuj] XXI wiek

[edytuj] Przyszłość

[edytuj] Klasyfikacja

[edytuj] Podział według masy

Kategoria	Przedział masowy	Przykład czołgu
Czołgi małe[1]	do 5 ton	TK-3
Czołgi lekkie	do 20 ton	PT-76, H-35
Czołgi średnie	do 50 ton[2]	T-80, Chieftain
Czołgi ciężkie	do 100 ton	PzKpfw VI, Char 2C
Czołgi bardzo ciężkie	ponad 100 ton	Maus

Podział według masy jest najwcześniej spopularyzowanym sposobem klasyfikacji czołgów. Zależnie od źródeł przedziały mogą się oczywiście różnić, ale zasadniczo są zbliżone. Główny problem tego podziału wynika z faktu, iż wraz ze wzrostem możliwości rosły też masy wozów bojowych, co wymuszało reorganizację klasyfikacji poprzez przenoszenie starszych konstrukcji do niższych kategorii (np. M26 Pershing, projektowany jako czołg ciężki, służył jako czołg średni) lub podwyższanie progów. Niektóre z przedstawionych w tabeli kateogrii - czołgi małe, ciężkie i bardzo ciężkie - są obecnie praktycznie martwe, gdyż do kategorii czołgów średnich, zwłaszcza po rozszerzeniu kryteriów przynależności do 60 ton, zalicza się większość czołgów służących obecnie.

Tabela przedstawia podział najpopularniejszy pod koniec XX wieku.

[edytuj] Podział według przeznaczenia

W tym podziale wyróżnia się dwie kategorie: czołgi podstawowe (ang. Main Battle Tanks, MBT) i czołgi specjalne. Do czołgów specjalnych zalicza się z kolei czołgi rozpoznawcze, saperskie czy desantowe, a także czołgi-miotacze ognia itd.

Taka klasyfikacja lepiej przystaje do istniejącej sytuacji, a także zapewnia niezależność od uwarunkowań historycznych i różnic konstrukcyjnych. Mimo to możliwe, że zostanie poddana głębokiej modyfikacji ze względu na rosnące zapotrzebowanie na lekkie, ruchliwe wozy bojowe, które można by łatwo i szybko transportować do ognisk lokalnych konfliktów. Taką sytuację prognozował już gen. Israel Tal, twórca Merkavy, według którego czołgi miałyby być dzielone na czołgi ruchliwości taktycznej (w przybliżeniu: współczesne MBT) i ruchliwości strategicznej (czyli przystosowane do szybkiego transportowania na duże odległości).

Po raz pierwszy podział według przeznaczenia stosowano w Wielkiej Brytanii w okresie międzywojennym. Dzielono wtedy czołgi na lekkie, charakteryzujące się dużą ruchliwością i wykorzystywane do zadań rozpoznawczych, czołgi piechoty, powolne, ale silnie opancerzone, wspierające piechotę podczas przełamywania okopów i mające niszczyć przede wszystkim gniazda karabinów maszynowych (przykłady: Churchill, Matilda) oraz czołgi szybkie (ang. Cruiser tanks, czego nie należy tłumaczyć jako "czołgi-krążowniki"; przykłady: Crusader, Cromwell), których przeznaczeniem było wykorzystywanie wyrw we wrogich liniach obronnych dokonanych przez piechotę i czołgi piechoty; od tych czołgów wymagano osiągania znacznych prędkości i dużej dzielności terenowej. Zasadność istnienia takiego podziału skończyła się, gdy doświadczenia bojowe pokazały, że w warunkach bojowych łatwo o sytuację, w której nie ma do dyspozycji i nie zdąży się sprowadzić czołgów najodpowiedniejszej klasy. Do tego dochodziły problemy techniczne (konieczność utrzymywania parków maszynowych i produkowania części zamiennych do większej liczby typów pojazdów) oraz wady samych czołgów: mało ruchliwe czołgi piechoty były zbyt łatwym celem, a z założenia bardzo silne pancerze nie stanowiły wystarczającej przeszkody dla szybko rozwijającej się broni przeciwpancernej. Podobny problem sprawiały czołgi szybkie.

Stąd właśnie koncepcja czołgów uniwersalnych (ang. universal tank). Pierwszym tego typu wozem na świecie był brytyjski Centurion.

[edytuj] Podział według generacji

Powszechny obecnie na świecie podział na generacje nie uwzględnia czołgów powstałe przez II wojną światową, które cechowała wielka różnorodność. Wynika to z faktu, iż grupę czołgów uważa się za reprezentujące jedną generację wtedy, gdy wszystkie te czołgi łączą podobne rozwiązania konstrukcyjne.

Podział na generacje można utożsamić z podziałem chronologicznym i orientacyjnie przypisać poszczególne generacje do powojennych dekad XX wieku. Przedstawia to środkowy rząd poniższej tabeli.

Pierwsza generacja[3]	Druga generacja	Pierwsza generacja pośrednia	Druga generacja pośrednia	Trzecia generacja	Trzecia generacja pośrednia[4]
1950-1960	1960-1970	1970-1980	1980-1990	1980-1990	1990-2000
M47, M48A1, M48A2, Centurion, T-54, T-55	M-60, M60A1, T-62, Chieftain, AMX-30, Leopard 1A1-A3, Strv 103A	M60A2 i A3, T-72, AMX-30B2, Strv 103B, Leopard 1A4, Merkava Mk1	Super M60, Chieftain 800 i 900, AMX-32, AMX-40	M1 i M1A1 Abrams, Challenger 1, T-80, Leopard 2, Merkava Mk3	M1A2 Abrams, Challenger 2, Leclerc, T-80U Leopard 2A5

[edytuj] Budowa

[edytuj] Układ napędowy i jezdny

[edytuj] Uzbrojenie

[edytuj] Ochrona

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Pojazdy te uznawane są współcześnie za tankietki
2. ↑ w wielu klasyfikacjach: do 60 ton
3. ↑ Tabela pochodzi z roku 1996 i nie uwzględnia czołgów powstałych po tym okresie
4. ↑ Trzecia generacja pośrednia i - ewentualnie- czwarta generacja różnią się w zależności od opracowania; w kwestii wcześniejszych generacji z reguły panuje zgodność

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Bibliografia

• Major-General Heinz Guderian (tłum. Christopher Duffy), Achtung - Panzer!, 1999 (oryg. 1937), ISBN 1-86019-981-X
• George Forty, Tank Action, 1995 ISBN 0-6288-044-0
• Dariusz Użycki, Tomasz Begier, Stanisław Sobala, Współczesne gąsienicowe wozy bojowe, 1996, ISBN 83-86776-09-9

[edytuj] Linki zewnętrzne