Antoine Lavoisier
Z Wikipedii
Antoine Laurent de Lavoisier (ur. 26 sierpnia 1743 w Paryżu, zm. 8 maja 1794 stracony na gilotynie w wyniku wyroku Trybunału Rewolucyjnego Republiki Francuskiej) – francuski fizyk i chemik, nazywany ojcem nowoczesnej chemii.
Pochodził z wzbogaconej i uszlachconej rodziny urzędników sądowych. 1761–1763 odbywał studia prawnicze i jednocześnie słuchał wykładów z medycyny, fizyki, chemii, mineralogii (towarzyszył J. E. Guettardowi w wyprawach mających na celu opracowanie mineralogicznej mapy Francji, którą kontynuował później samodzielnie). W 1764 został adwokatem przy najwyższym Sądzie Francji (zwanym parlamentem). W 1765–1766 przeprowadził analizy gipsu i wód mineralnych w okolicy Paryża – najlepsze z wód zalecił do zaopatrywania miasta. Rozprawa o gipsie została zauważona i w 1768 Lavoisier został adiunktem Akademii nauk w Paryżu, a w 1778 – rzeczywistym członkiem Akademii (w 1785 był jej dyrektorem, a w 1791–1793 skarbnikiem). W 1768 wykupił udział w spółce dzierżawców podatków, która zasilała skarb królewski, a udziałowcom przynosiła duże dochody. W grudniu 1771 poślubił córkę generalnego dzierżawcy podatków, Marię Annę Paulze, kierował jej wykształceniem, w późniejszych latach była ona jego asystentką, tłumaczką (z angielskiego) oraz ilustrayorką jego publikacji.
W sierpniu 1772 rozpoczął w swoim laboratorium badania nad zachowaniem się 220 substancji pod wpływem ogrzewania ich światłem słonecznym skupionym dużą soczewką. Na podstawie obserwacji wzrostu ciężaru produktów reakcji wyraził przypuszczenie, że wzrost ten pochodzi od przyłączonego powietrza (oznajmił to w zamkniętym liście złożonym 1 listopada 1772 w Akademii Nauk). Po zapoznaniu się z dawniejszymi badaniami nad przemianami, którym towarzyszyło wydzielanie się gazów, uznał, że badania te stanowią oderwanie ogniwa łańcucha wymagającego uzupełnienia i powtórnego przemyślenia (wypełnienie tego zadania nazwał rewolucją w chemii). 26 marca 1774 doniósł, że część powietrza przyłączająca się do metalu w trakcie ogrzewania jest "bardziej czysta" i lepiej nadaje się do oddychania niż powietrze atmosferyczne. W tym samym roku Joseph Priestley i Karl Wilhelm Scheele, niezależnie od siebie, ogłosili, że otrzymali przez rozkład minii odmianę powietrza, w którym palenie przebiega gwałtowniej niż w powietrzu atmosferycznym. Lavoisier, dzięki jednoczesnym pomiarom (z dokładnością do 0,0012%) przyrostu masy metali ogrzewanych z powietrzem w zamkniętym naczyniu oraz zmian w objętości powietrza doszedł do wniosku, że owo "czyste powietrze", które przyłącza się do metali, stanowi co najwyżej 1/5 część zamkniętego powietrza. 5 września 1777 na posiedzeniu Akademii stwierdził, że owa część powietrza nazwana przez Priestleya "powietrzem zdeflogistonowanym" jest substancją prostą, pierwiastkiem, a ponieważ spalone w nim siarka, fosfor i węgiel po rozpuszczeniu w wodzie tworzyły kwasy, zaproponował do dziś używaną nazwę łacińską oxygenium (kwasoród, obecnie tlen). Podobnie na podstawie doświadczeń wykazał, że pierwiastkami są wykryte przez Daniela Rutherforda "powietrze flogistonowe" (które, ze względu na tłumienie przez niego życia nazwał z greckiego azotem) oraz wykryte przez Henry'ego Cavendisha "powietrze palne" (składnik wody) nazwane przez Lavoisiera hydrogenium (wodór). Lavoisier udowodnił doświadczalnie, że uważane wciąż za substancje proste powietrze, woda i ziemia są substancjami złożonymi. Według niego pierwiastkami były substancje, które w procesach chemicznych nie zmniejszały swej masy. Po raz pierwszy w historii uznał za pierwiastki metale.
W trakcie doświadczeń Lavoisier posługiwał się zawsze, przyjmowaną jako przesłanką, zasadą zachowania masy, stosując ją jednak do poszczególnych pierwiastków. Zasadę tę sformułował (co stworzyło naukową podstawę analizy ilościowej) dopiero w podręczniku Traite Elementaire de Chimie (1789, tłumaczenie polskie 2001 R. Mierzecki pt. Traktat podstawy chemii w "Analecta" t. 10), którego celem miało być pierwotnie tylko przedstawienie (obowiązującej do dzisiaj, oprac. ostatecznie w 1787 przy współudziale L. B. Guytona de Morveau i C. L. Bertholetta) nowej zasady nazewnictwa chemicznego (odrzucała ona nazwy związków związane z nazwiskami odkrywców lub z miejscem występowania, a tworzyła je od nazw pierwiastków wchodzących w ich skład; np. kwas siarkowy). Zdanie sobie sprawy z tego, które substancje są pierwiastkami, pozwoliło Lavoisierowi wyjaśnić mechanizm procesu spalania jako łączenia się substancji spalanej z tlenem i wykazać (1777), że koncepcja flogistonu jest zbędna. Ostatecznie zaprzeczył istnieniu flogistonu po zebraniu dalszych dowodów (1785) i w 1789) w celu publikowania prac antyflogistycznych założył czasopismo "Annales de Chimie", ukazujące się do dzisiaj. Przeprowadził dokładne analizy ilościowe produktów spalania różnych substancji nieorganicznych i organicznych, a także produktów fermentacji. W 1780, razem z fizykiem P. S. de Laplacem, skonstruował kalorymetr lodowy pozwalający mierzyć ilość ciepła wydzielanego podczas reakcji chemicznych, a także podczas oddychania. Za jego pomocą badał w latach 1790–1793 wpływ różnych czynników na fizjologię oddychania.
W 1778 kupił w Freschines, w okolicy Blois (okręg Orleanu) majątek ziemski, w którym prowadził badania wpływu nawożenia na wydajność upraw, rozpowszechnił uprawę brukwi i ziemniaków (dzięki temu okolice Freschines łatwiej znosiły okresy głodu, niż inne tereny francji). Uznał produkcję rolniczą za podstawę dobrobytu kraju. W 1783 został członkiem Paryskiego Towarztstwa Rolniczego, a w 1785 – Komitetu Administracji Rolnictwa (Comite d' Administration do l' Agriculture), przekształconych (1788) na wniosek Lavoisiera i P.-S. du Pont de Nemoursa w królewskie Towarzystwo Rolnicze. Założył też kasę kredytową wspomagającą działalność rolniczą.
Był zwolennikiem monarchii konstytucyjnej, w tym duchu współpracował z ministrem J. Neckerem i opracował instrukcje szlachty departamentu Blois dla delegatów do Stanów Generalnych, w których oprócz tez politycznych zawarł tezy ekonimicznego rozwoju rolnictwa we Francji. W lipcu 1789, jako jeden z komisarzy dzielnicy Paryża, w której mieścił się Arsenał królewski oraz Bastylia, brał udział w kontroli burzenia Bastylii (sprzeciwiał się wysadzeniu jej w powietrze w obawie, że gruzy mogłyby zatkać kanały ściekowe; zebrał więc z kierowanych przez siebie instytucji i od osób prywatnych kwoty potrzebne na opłacenie robotników).
W 1788 został członkiem i przewodniczącym Rady zarządzającej Kasy Dyskontowej, mającej ogromny wpływ na gospodarkę Francji poprzez regulowanie liczby asygmat będących w obiegu. W 1791 opracował rozprawę, w której po raz pierwszy zastosował metody statystyczne do obliczania dochodu narodowego stanowiącego podstawę obliczania podatków. W 1790 Akademia nauk na zlecenie Zgromadzenia Narodowego zorganizowała Komisję Wagi i Miar, której celem było wprowadzenie we Francji spójnego układu miar opartego na systemie metrycznym. Lavoisier, jako członek tej Komisji, przygotował pierwotny wzorzec długości (ok. 4 m) pomocny w wyznaczaniu długości jednej czwartej południka paryskiego, której jedną dziesięciomilionową część nazwał metrem, dla jednostki powierzchni zaś zaproponował nazwę ar. Wykonał też prowizoryczny wzorzec jednostki ciężaru jako ciężar przyjętego w przybliżeniu 1 dm sześcienny wody w temperaturze topnienia lodu. W tym czasie opracował również projekt organizacji szkolnictwa i kształcenia rzemieślników. Był ceniony przez współpracowników, ale jednocześnie nielubiany z powodu "wywyższania się". Lud paryski widział w nim tylko znienawidzonego dzierżawcę podatków, był przy tym jednym z najbogatszych ludzi we Francji (jego dochód z różnych źródeł w 1793 wynosił 121 637 funtów, co odpowiada 14 mln zł). W sierpniu 1793 władze rewolucyjne zamknęły wszystkie działające we Francji akademie oraz Kasę Dyskontową. 24–28 listopada 1793 został aresztowany wraz z 23 innymi dzierżawcami podatków. Starania o oddzielne traktowanie Lavoisiera, podejmowane przez kierowników instytucji, w których pracował, nie odniosły skutku. Nie ujęli też się za nim współpracownicy, choć niektórzy zajmowali wysokie stanowiska we władzach rewolucyjnych. 8 maja odbył się proces i dzierżawcy, w tym Lavoisier i jego teść, zostali skazani przez Konwent na śmierć i zgilotynowani w Paryżu tego samego dnia. Miał wówczas 51 lat. Prośbę o ułaskawienie oddalono z komentarzem: "Republika Francuska nie potrzebuje uczonych".
Następnego dnia po egzekucji J. L Lagrenge stwierdził: "Wystarczyła im jedna chwila, by utrącić tę głowę, a może i sto lat nie wystarczy, by podobna się odtworzyła".
[edytuj] Linki zewnętrzne
