Dolina Tomanowa
Z Wikipedii
Dolina Tomanowa – dolina znajdująca się w polskiej części Tatr i stanowiąca górne, wschodnie odgałęzienie Doliny Kościeliskiej. Jej dnem spływa z gór Tomanowy Potok, będący dopływem Kościeliskiego Potoku, a od południa jej stoki wspinają się ku szczytom Ciemniaka, Suchego Wierchu Tomanowego, Tomanowego Wierchu Polskiego i Smreczyńskiego Wierchu.
Niegdyś większa część doliny była wykarczowana i wypasana. Już w 1615 r. górale od króla Zygmunta III Wazy otrzymali zezwolenie na wykarczowanie i wypasanie tej doliny. Były tu dwie wielkie hale: Hala Tomanowa, leżąca po wschodniej stronie Tomanowego Potoku i Hala Smreczyny, leżąca po jego zachodniej stronie. Wypasu owiec i bydła zaprzestano w 1957 r., po utworzeniu tutaj ścisłego rezerwatu przyrody. Po halach pozostały obecnie dwie nieduże i stopniowo zarastające lasem polany: Niżnia Polana Tomanowa i Wyżnia Polana Tomanowa.
Dolina Tomanowa, z racji swojego położenia, stosunkowo łagodnych podejść, oraz faktu, że ponad nią znajduje się jedna z najniższych w głównym grzbiecie Tatr Tomanowa Przełęcz, była od dawna głównym szlakiem wiodącym na drugą stronę Tatr. Wędrowali nią kupcy, zbójnicy, górnicy, pasterze, przemytnicy, dolina leży również na głównym szlaku wędrówek dzikich zwierząt. Wiosną często na topniejącym śniegu spotyka się tropy niedźwiedzia, odbywają się tutaj rykowiska jeleni. W 1899 r. nawet projektowano wybudowanie tędy szosy łączącej Podhale z Liptowem. Na Dolinie Tomanowej wydobywano kiedyś rudy metali, wspominają o tym już dokumenty z 1736 r. Później od górali halę wykupił hrabia Władysław Zamoyski. W 1927 r. wybudowano tutaj wzorcową bacówkę i urządzono pokazowy ośrodek szkolenia baców. W czasie II wojny światowej w budynku tej bacówki ukrywali się radzieccy partyzanci. W 2004 r. znaleziono w Czerwonym Żlebie trzy tropy dinozaurów pochodzące z górnego triasu (znajdują się w muzeum Tatrzańskiego Parku Narodowego).
W górnej części doliny, po jej północno-wschodniej stronie wznoszą się ponad lasem poszarpane wapienne turnie, tzw. Tomanowe Stoły. Przez dolinę prowadzi zielony szlak turystyczny, wychodzący z głównej drogi biegnącej Doliną Kościeliską, tuż poniżej Schroniska PTTK na Hali Ornak. Powyżej Wyżniej Polany Tomanowej, na wysokości 1480 m n.p.m., po przejściu 3 km tym szlakiem znajduje się krzyżówka szlaków:
- na lewo prowadzi dalej poprzez Czerwony Żleb na Chudą Przełączkę
- w górę, na Tomanową Przełęcz Kamienistym Żlebem.
