Heraldyka polska
Z Wikipedii
Heraldyka polska - dział heraldyki zajmujący się herbami polskimi, badający m.in. historię powstania i używania herbów w Polsce, specyficznie polskie cechy herbów i reguły heraldyczne, pod wieloma względami różne się od heraldyki innych państw europejskich.
Ze względu na specyficzny rozwój społeczeństwa feudalnego w Polsce prowadzący do powstania licznego i demokratycznego stanu szlacheckiego, także ze względu na odmienną historię i bliższe kontakty z ludami azjatyckimi, być może ze względu dłuższe funkcjonowanie niż na Zachodzie pozostałości ustroju plemiennego heraldyka polska posiada kilka cech zasadniczo odróżniających ją od heraldyki w innych krajach.
Zawołanie - specyficznie polski, akustyczny element heraldyczny, występujący obok elementów wizualnych herbu. Było pozostałością po rodowych zawołaniach bojowych, zwołujących współrodowców do lub w czasie boju.
Równość - ze względu na przywiązanie ogółu szlachty do zasad równości w obrębie stanu, heraldyka polska pozbawiona jest elementów mogących naruszać tę równość. Zgodnie z prawem w Rzeczypospolitej zakazane były tytuły arystokratyczne i ordery , a także ich odzwierciedlenie w herbach. Jedyną prawnie dozwoloną koroną w herbie była korona szlachecka i w przeciwieństwie do zasad w innych krajach była w Polsce nieodzownym elementem herbu szlacheckiego. Jedyny wyjątek w zasadach równości było dopuszczenie używania tytułu księcia dla nielicznej grupy dynastycznych kniaziów litewsko - ruskich i tatarskich. Te rodziny używały w herbie mitry, często na hełmie, ale często przedstawiały swój herb jak zwykły herb szlachecki. Rzadko stosowano również w polskiej heraldyce inne elementy herbu - jak trzymacze heraldyczne czy dewizy herbowe.
Rody herbowe - występujące tylko w Polsce zjawisko używania jednego herbu, w niezmienionej postaci przez wiele, czasem kilkaset rodzin ze sobą nie spokrewnionych. W zachodniej Europie herb przyługuje tylko jednej, konkretnej rodzinie, niekiedy (Anglia , Szkocja) tylko jednej konkretnej osobie. Pozostali członkowie rodziny musieli wprowdzać do herbu zmiany odróżniające poszczegółne osoby. Stąd w wielu krajach funkcjonowało niekiedy kilka tysięcy herbów rodowych wraz z ich odmianami. Nie istnieją poza Polską nazwy herbów, herb określa się nazwiskim rodziny lub osoby do której należy, lub opisuje (blazonuje). W Polsce zaś, najliczniejszy procentowo stan szlachecki posługiwał się niewielką liczbą herbów, nie przekraczającą początkowo 160, z których każdy posiadał własną nazwę, niekiedy tożsamą z zawołaniem. Rodziny używające tego samego herbu tworzyły tzw. ród herbowy, obecnie niekiedy porównywany z klanem. Współherbowość była prawdopodobnie w wielu przypadkach śladem wspólnego pochodzenia z czasów plemiennych i wczesnego średniowiecza. W niektórych przypadkach mogła świadczyć o wspólnym terytorialnym pochodzeniu. Niespokrewnione ze sobą rodziny należące do jednego rodu herbowego, wykazywały często rodzaj solidarności rodowej. Solidarność ta obejmowała również rodziny z którymi nawet legendarnego pokrewieństwa nie mogło być, n.p. adoptowane do herbu rodziny nobilitowane i rody szlachty litewskiej.
Godła heraldyczne - charakterystyczne dla polskich herbów to podkowy, krzyże, strzały, półksiężyce, gwiazdy. Często występują w nich znaki, przypominające gmerki czy pismo runiczne. Stało się to zresztą podstawą do odrzuconej już teorii Franciszka Piekosińskiego o runicznym pochodzeniu polskich herbów. Często linearny charakter wielu polskich godeł tłumaczy się zwykle tym że wywodzą się one z plemiennych znaków własnościowych i stanic które musiały być łatwe do wycięcia lub wypalenia np. na drzewach, barciach, słupach granicznych, skórze bydła itp. Herby zachodnioeuropejskie powstawały zaś jako obiekty malowane na tarczach, stąd większe bogactwo i plastyczność ich godeł. Nieco podobne do polskich godła występują w herbach i znakach rodowych sąsiednich narodów, m.in.Litwy i Ukrainy, jeszcze przed połączeniem z Rzeczpospolitą. Jednocześnie dużo rzadziej niż w heraldyce zachodnioeuropejskiej stosowane są figury heraldyczne t.j. figury powstałe przez podział tarczy herbowej.
Klejnot herbowy występujący w polskich herbach jest zwykle uboższy od zachodnioeuropejskich. Najczęściej powtarzają się niezmienione w wielu różnych herbach pióra strusie lub pawie. Jest to wynik niesumienności wydawców dawnych herbarzy, którzy dla oszczędności w druku ujednolicili herbowe klejnoty. Pierwotne cymery polskich herbów były niemniej bogate i fantazyjne od zachodnich.
Herby złożone - w polskiej heraldyce odzwierciedlały zazwyczaj związki krwi, herby małżonków, matki, dziadków, w innych krajach zazwyczaj wiązały się z zwierzchnictwem lennym lub posiadaniem ziem do których herby się odnosiły.
Szlacheckość heraldyki polskiej wiąże się panującym w dawnej Polsce monopolem szlachty na posiadanie herbów. W innych krajach posiadanie i używanie herbu nie było przywilejem tylko szlachty, herby mieli mieszczanie a niekiedy i chłopi. W Polsce herb mieszczański nazywano nieco pogardliwie herbikiem, i poza nielicznymi wyjątkami, nie istniały przypadki nadania mieszczaninowi herbu, bez nadania szlachectwa, co było praktykowane powszechnie n.p. w Niemczech, przez tzw. listy herbowe.
Barwy herbów polskich są związane jak i w heraldykach innych krajów, w znacznym stopniu z barwami herbu i flagi państwowej, stąd częste stosowanie jako tynktury czerwieniu, a jako metalu srebra. Bardzo rzadkie są natomiast w polskich herbach futra.
Blazonowanie specyficznie polskie nie wykształciło się w pełni, może przez brak instytucji heroldii w dawnej Polsce, a może zostało zarzucone i zapomniane. Później, w okresie rozbiorów przyjmowano zasady opisywania herbów wg reguł państw zaborczych i zwykle w ich językach. Jednak przetrwało sporo staropolskich określeń heraldycznych - zwłaszcza nazwy swoistych godeł (np.wręby, krzywaśń, łękawica), określenia ułożenia mobiliów herbowych na tarczy (księżyce zwrócone do siebie barkami, krzyż zaćwieczony)
[edytuj] Przykłady polskich herbów i godeł
 herb Abdank |
 herb Jartrzębiec |
 herb Ogończyk |
 herb Nałęcz |
 herb Lubicz |
 przykład godła z polskich herbów |
 łękawica - polskie godło heraldyczne |
 przykład godła z polskich herbów |
[edytuj] Zobacz też:
| Heraldyka | ||
 |
Herby: szlachecki • mieszczański • państwowy • miejski • korporacji |
|
