Język węgierski
Z Wikipedii
Magyar | |
Obszar | Węgry, Rumunia, Słowacja i inne |
Liczba mĂłwiÄ…cych | 14,5 miliona |
Ranking | 66. |
Klasyfikacja genetyczna | Języki uralo-ałtajskie *Języki uralskie **Języki ugrofińskie ***Języki ugryjskie ****Język węgierski |
Pismo | łaciński |
Status oficjalny | |
Język urzędowy | Węgry oraz Słowenia i Wojwodina, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej |
Regulowany przez | ? |
Kody języka | |
ISO 639-1 | hu |
ISO 639-2 | hun |
SIL | HNG |
W Wikipedii | |
Zobacz też: język, języki świata |

Język węgierski (magyar) - należy do podgrupy języków ugryjskich, zaliczanej do podrodziny ugrofińskiej (z rodziny uralskiej).
Językiem tym posługuje się co najmniej 14 mln osób - przede wszystkim na Węgrzech, ale także w południowej Słowacji, środkowej Rumunii (Siedmiogród), północnej Serbii (Wojwodina), zachodniej Ukrainie (Zakarpacie), wschodniej Słowenii (Prekomurje) i wschodniej Austrii (Burgenland).
Język węgierski ma status języka urzędowego na Węgrzech, w Słowenii (lokalnie) i w Wojwodinie.
Jest to język aglutynacyjny.
Współczesny węgierski język literacki powstał w XVI w. Do jego zapisu stosuje się pismo oparte na alfabecie łacińskim.
Spis treści[ukryj] |
[edytuj] Kontrowersje wokół pochodzenia języka
Począwszy od XIX wieku pochodzenie języka węgierskiego podlegało dyskusji. Początkowo roztrząsano problem, czy język ten jest bliżej spokrewniony z językiem fińskim, jak uznaje się obecnie, czy też językiem tureckim w obrębie kontrowersyjnej grupy ugro-tureckiej. Podejmowano też próby łączenia tego języka z językiem etruskim, sumeryjskim, ormiańskim i kilkudziesięcioma innymi językami. Ugrofińskie pochodzenie Węgrów kwestionowane było często z pobudek politycznych.
Współcześnie język węgierski jest jednak powszechnie uznawany przez językoznawców za przedstawiciela rodziny ugrofińskiej, mimo iż wciąż wysuwane są niekiedy alternatywne teorie.
[edytuj] Alfabet
Alfabet języka węgierskiego składa się z 40 liter: 14 samogłosek, 26 spółgłosek (9 złożonych z dwóch liter, 1 z trzech liter).
a, á, b, c, cs, d, dz, dzs, e, Ă©, f, g, gy, h, i, Ă, j, k, l, ly, m, n, ny, o, Ăł, ö, Ĺ‘, p, r, s, sz, t, ty, u, Ăş, ĂĽ, ű, v, z, zs
[edytuj] Fonetyka
W języku węgierskim występuje wiele liter nieistniejących w języku polskim. Niektóre z nich, choć pisze się tak samo w j.polskim, wymawia się zupełnie inaczej.
[edytuj] Wymowa samogłosek
samogłoska | wymowa |
---|---|
|
wymawiane jak a przy układzie warg jak przy o (å) |
|
wymawiane jak polskie a (a) |
|
wymawiane jak yj (niemieckie eh w słowie nehmen) |
|
polskie i nie zmiękczające poprzedzającej spółgłoski |
|
jak polskie i, tylko dłużej |
|
w przybliĹĽeniu jak polskie o |
|
wymawiane jak ou (niemieckie oh w słowie Sohn) |
|
wymawiane jak y przy układzie warg jak przy u (niemieckie ö) |
|
jak ö, tylko dłużej (niemieckie öh w Söhne) |
|
polskie u, tylko dłużej |
|
wymawiane jak i przy układzie warg jak przy u (niemieckie ü w München) |
|
wymawia się jak ü, tylko dłużej |
Różnica między a a o polega na tym, że a wymawia się praktycznie jak polskie o, podczas gdy węgierskie o wymawia się jak polskie o z wyraźnie zaokrąglonymi wargami, co daje efekt głoski pomiędzy polskim o a u. Głoskę zapisywaną jako á wymawia się jako bardzo wyraźne polskie a.
Samogłoski węgierskie dzielą się na:
- krótkie: a, e, i, o, ö, u, ü,
- dĹ‚ugie: á, Ă©, Ă, Ăł, Ĺ‘, Ăş, ű.
Należy wyraźnie różnicować głoski długie od krótkich. Głoski długie wymawiane są w przybliżeniu dwa razy dłużej niż krótkie. Należy także pamiętać, że w parach a - á, e - é dochodzi także do zmiany jakościowej głosek.
[edytuj] Wymowa spółgłosek
spółgłoska | wymowa |
---|---|
|
jak polskie cz |
|
jak polskie dz |
|
jak polskie dĹĽ |
|
jak zmiękczone d (jak di w wyrazach diakon/diwa) |
|
jak polskie j |
|
jak polskie Ĺ„ |
|
jak polskie sz |
|
jak polskie s |
|
jak zmiękczone t |
|
jak polskie w |
|
jak polskie ĹĽ |
(Spółgłoski nieuwzględnione w tabeli wymawia się w przybliżeniu jak w języku polskim).
- Spółgłoski podwójne wymawia się dłużej
- zmiękczeniu podlegają d, n, t (gy, ny, ty)
- zachodzi zjawisko asymilacji
- bezdźwięczne c, cs, f, k, p, s, sz, t, ty udźwięczniają się przed dźwięcznymi b, d, dz, dzs, g, gy, z, zs
- dźwięczne ubezdźwięczniają się przed bezdźwięcznymi
- spółgłoski pisane przy pomocy dwóch liter (cs, dz, dzs, gy, ly, ny, sz, ty, zs) przy podwojeniu tracą tracą drugą literę pierwszego znaku (cs+cs=ccs). Podwójne litery wymawia się długo. Pełną pisownię przywracamy przy przenoszeniu wyrazów.
[edytuj] Akcent
W języku węgierskim akcent pada zawsze na pierwszą sylabę wyrazu. Nie akcentuje się przedimków.
[edytuj] Harmonia wokaliczna
W języku węgierskim występuje zjawisko harmonii samogłoskowej. Żeby dokładniej poznać to zjawisko, należy dokonać podziału na samogłoski nisko- oraz wysokobrzmiące:
- niskobrzmiące: a, á, o, ó, u, ú
- wysokobrzmiÄ…ce: e, Ă©, i, Ă, ö, Ĺ‘, ĂĽ, ű
Harmonia samogłoskowa odgrywa ważną rolę przy dodawaniu końcówek, których przeważająca ilość na dwoistą formę zależną od samogłosek zawartych w wyrazie. Do samogłosek niskobrzmiących (tylnych) dodajemy końcówki z samogłoskami tylnymi, a do wysokobrzmiących (przednich) przednie.
[edytuj] Gramatyka
W węgierskiej gramatyce wyróżniamy następujące części mowy:
[edytuj] Rzeczownik
Węgierski rzeczownik odmienia się przez przypadki, której jednak tworzy się zupełnie inaczej niż we wszystkich językach europejskich. Język węgierski posiada liczbę mnogą. Charakterystyczne są także końcówki dzierżawcze (odpowiedniki zaimków dzierżawczych).
[edytuj] Odmiana rzeczownika
W języku węgierskim nie ma rodzajów gramatycznych. Polskiej odmianie rzeczownika przez przypadki i używaniu ich z przyimkami odpowiadają końcówki okolicznikowe dodawane do wyrazów.
nazwa przypadka | końcówki | znaczenie | przykład |
---|---|---|---|
nominativus | - | vonat - pociÄ…g | |
accusativus | -t | (biernik) | vonatot (głoska o jest spójką) |
dativus | -nak, -nek | (celownik) | vonatnak - pociÄ…gowi |
essivus-formalis | -ként | jako | vonatként - jako pociąg |
essivus-modalis | -ul, -ĂĽl | w jaki sposĂłb | lengyelĂĽl - po polsku |
illativus | -ba, -be | do wnętrza (D); w (B) | vonatba - do pociągu |
inessivus | -ban, -ben | w (Ms) | vonatban - w pociÄ…gu |
elativus | -ból, -ből | z (D) | vonatból - z pociągu |
allativus | -hoz, -hez, -höz | do zewnątrz (D); ku (C) | vonathoz - ku pociągowi |
adessivus | -nál, -nél | przy (Ms); u (D) | vonatnál - przy pociągu |
ablativus | -tól, -től | od (D) | vonattól - od pociągu |
sublativus | -ra, -re | na (B) | vonatra - na pociÄ…g |
superessivus | -n, -on, -en, -ön | na (Ms) | vonaton - na pociągu |
delativus | -ról, -ről | z (D); o (Ms) | vonatról - o pociągu |
instrumentalis-comitativus | -val, -vel | z (N); N | vonattal - z pociągiem (asymilacja; "v" z przyrostków -val, -vel dołączane po spółgłosce zamienia się w tę spółgłoskę, np: kép + vel = képpel (z obrazem), ház + val = házzal (z domem), itp. Po samogłoskach zostaje v, np. óra + val = órával (z godziną). |
causalis-finalis | -ért | za (B); dla (D); o (B); po (B) | vonatért - o pociąg |
dativus | -nak, -nek | C | vonatnak - pociÄ…gowi |
translativus-factivus | -vá, -vé | w (B) | vonattá - w pociąg (asymilacja, podobnie jak w przy dodawaniu końcówki -val, -vel, "v" dołączane po spółgłosce zmienia się w tę spółgłoskę, np: kép + vé = képpé (w obraz [np. zmienia się w obraz, staje się obrazem]), ház + vá = házzá (w dom), ipt. Po samogłoskach zostaje v, np. drága + vá = drágává (staje się drogie) |
terminativus | -ig | do czasu/miejsca (D) | januárig - do stycznia |
formalis | -képp, -képpen | jako (M); w charakterze (D) | vonatképp - jako pociąg |
temporalis | -kor | o (godzinie) | hét órakor - o godzinie siódmej |
genitivus | -nak, -nek | (w przybliżeniu dopełniacz) | embernek (a faje) - (głowa) człowieka |
sociativus | -stul, -stül | wraz z | családostul - z rodziną |
locativus | -t, -ott, -ett, -ött | w (dotyczy tylko niektórych miast) | Győrött - w Győrze (miasto) |
distributivus | -nként | 1) co (oznacza, że zjawisko powtarza się co pewien okres), 2. na | évenként - co tydzień, személyenként - na osobę (przypada) |
distributivus temporalis | -nta, -nte | Oznacza, że zjawisko odnosi się do jakiegoś okresu, przedziału czasu. | hetente - tygodniowo |
modalis-essivus I | -(a)n, -(e)n | jak | vidáman - wesoło |
modalis-essivus II | -lag, -leg | jak | egyhangúlag - jednogłośnie |
multiplicativus | -szor, -szer, -ször | ile razy | egyszer - jeden raz |
Warto też zauważyć ogólną zasadę, że jeśli wyraz kończy się na krótką samogłoskę a lub e, to po dodaniu wymienionych wyżej końcówek (z wyjątkiem -kor) samogłoska ta ulega wydłużeniu, np. haza (ojczyzna), hazában, hazától, hazára, hazának; megye (komitat), megyébe, megyével, megyéhez, itd.
[edytuj] Liczba mnoga
Liczbę mnogą tworzymy za pomocą końcówki -k.
Np.jĂł - jĂłk (dobry-dobrzy,dobre) ajtĂł - ajtĂłk (jedne drzwi-wiele drzwi)
Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę -a lub -e,to samogłoski te,po dodaniu do nich przyrostków,wydłużają się na -á i -é.
Np.lámpa - lámpák (lampa-lampy) tábla - táblák (tablica-tablice) barna - barnák (brązowy-brązowe) lecke - leckék (lekcja-lekcje)
Jeśli wyraz kończy się spółgłoską, to pomiędzy temat a przyrostek liczby mnogiej wstawiamy samogłoskę łączącą. Dla wyrazów z samogłoskami przednimi jest nią -e lub -ö,a z samogłoskami tylnymi -o lub -a.
Np.érdekes - érdekesek (ciekawy-ciekawe) szék - székek (krzesło-krzesła) mennyezet - mennyezetek (sufit-sufity) rossz - rosszak (zły-złe,źli) munkás - munkások (robotnik-robotnicy)
Wyrazy zakończone na -ú, otrzymują samogłoskę łączącą -a-.
Np. hosszú - hosszúak (długi - długie)
Wyrazy zakończone na -ű, też otrzymują samogłoskę łączącą -e-.
Np. gyönyörű - gyönyörűek (wspaniały - wspaniałe, wspaniali)
Po liczebnikach nie ma potrzeby stawiania rzeczownika w liczbie mnogiej, liczebnik dostatecznie jasno określa ilość, np. két kutya - dwa psy (dosłownie: dwa pies), öt forint - pięć forintów (dosłownie: pięć forint).
[edytuj] Odmiana dzierĹĽawcza
W języku węgierskim nie istnieją zaimki dzierżawcze (polskie: mój, twój itd.), podobnie jak przy odmianie rzeczownika zastępuje się je za pomocą specjalnych końcówek dzierżawczych.
Jeden posiadacz jeden przedmiot posiadany |
Wielu posiadaczy jeden przedmiot posiadany |
---|---|
mój(a,e) --> -m, -om, -am, -em, -öm | nasz(a,e) --> -nk, -unk, -ünk |
twój(a,e) --> -d, -od, -ad, -ed, öd | wasz(a,e) --> -tok, -tek, -tök, -otok, -atok, -etek, -ötök |
jego/jej --> -a, -e, ja, -je | ich --> -uk, -ĂĽk, -juk, jĂĽk |
Jeden posiadacz wiele przedmiotĂłw posiadanych |
Wielu posiadaczy wiele przedmiotĂłw posiadanych |
moi/moje --> -im, -aim, -eim, -jaim, -jeim | nasi/nasze --> -ink, -aink, -eink, -jaink, -jeink |
twoi/twoje --> -id, -aid, -eid, -jaid, -jeid | wasi/wasze --> -itok, -itek, -aitok, -eitek, -jaitok, -jeitek |
jego/jej --> -i, -ai, -ei, -jai, -jei | ich --> -ik, -aik, -eik, -jaik, -jeik |
Przy odmianie rzeczowników przez osobowe końcówki dzierżawcze obowiązuje zmiana końcowych samogłosek -a i -e na -á oraz-é oraz zmiany rdzenne jakie występują przy dodawaniu końcówek przylegających samogłoskami łączącymi.
Przykłady:
szoba (pokĂłj) | |||||
---|---|---|---|---|---|
szobám (mój pokój) | szobád (twój pokój) | szobája (jego pokój) | szobánk (nasz pokój) | szobátok (wasz pokój) | szobájuk (ich pokój) |
szobáim (moje pokoje) | szobáid (twoje pokoje) | szobái (jego pokoje) | szobáink (nasze pokoje) | szobáitok (wasze pokoje) | szobáik (ich pokoje) |
könyv (książka) | |||||
könyvem (moja książka) | könyved (twoja książka) | könyve (jego książka) | könyvünk (nasza książka) | könyvetek (wasza książka) | könyvük (ich książka) |
könyveim (moje książki) | könyveid (twoje książki) | könyvei (jego książki) | könyveink (nasze książki) | könyveitek (wasze książki) | könyveik (ich książki) |
[edytuj] Konstrukcja dzierĹĽawcza
Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza, zastępuje go odpowiednia konstrukcja dzierżawcza, która polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym.
[edytuj] Posiadanie proste
- konstrukcja prosta - strona posiadająca nie przybiera żadnej końcówki, przedmiot posiadany przybiera osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. lp. bądź lmn. - zależnie od liczby przedmiotów np.:
ubranie chłopca - a fiú ruhája (gdzie fiú znaczy chłopiec, a ruha ubranie)
- konstrukcja złożona - strona posiadająca przybiera końcówkę -nak, -nek. Przedmiot posiadany przybiera przedimek określony 'a' lub 'az', np.:
ubranie chłopca - a fiúnak a ruhája
- Obie konstrukcje w tłumaczeniu oznaczają to samo i nie ma między nimi żadnej różnicy poza stylistyczną.
[edytuj] Posiadanie złożone
Ma miejsce, kiedy strona posiadana jest równocześnie stroną posiadającą. Pierwsza strona posiadająca nie przybiera końcówki, natomiast druga przybiera osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. lp. bądź lmn. oraz końcówkę -nak, -nek. Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a, az i osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. np.:
guzik ubrania chłopca - a fiú ruhájának a gombja (gdzie gombja znaczy: jego - ubrania - guzik)
[edytuj] Pytania
Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie: kié? (czyj?) np.: kié a ruha (czyje jest ubranie?) to używamy bezosobowej konstruckji dzierżawczej -é: odpowiedź: fiúé (chłopca), fiúké (chłopców) Ma ona zastosowanie tylko kiedy akcentujemy posiadacza, kiedy chodzi o coś takiego: "ubranie należy do chopca" = "a ruha a fiué", albo po prostu "a fiúé", jak z kontekstu już wiadomo, o co chodzi. W innych przypadkach możemy tak: "ez a fiú ruhája"= "to jest ubranie chlopca".
[edytuj] Czasownik
W języku węgierskim wyróżniamy dwie koniugacje:
- PodmiotowÄ…
- gdy czasownik jest nieprzechodni: Szeretek. - Kocham.
- gdy przedmiot, na którym operuje jest nieokreślony: Szeretek embert. - Kocham człowieka.
- PrzedmiotowÄ…
- gdy przedmiotem jest imię: Szeretem Sándort. - Kocham Aleksandra.
- gdy przedmiot jest określony (przez użycie przedimka a/az): Szeretem a férjet. - Kocham męża.
- gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierżawczym: Szeretem a férjemet. - Kocham mojego męża.
- gdy przedmiotem jest jeden z wyrazów: ő (on, ona, ono), ön (pan), ez (ten, ta, to), az (tamten, tamta, tamto), valamennyi (wszyscy, wszystko), egymás (siebie), magam (ja sam), magad (ty sam), maga (on sam), magunk (my sami), magatok (wy sami), maguk (oni sami), zaimki kończące się na -ik, np. melyik? (który?): Szeretem önt. - Kocham pana.
- gdy przedmiotem jest liczebnik porządkowy: Olvasom a huszadik könyvet. - Czytam dwudziestą książkę.
- gdy przedmiotem jest zdanie podrzędne:
- w mowie zależnej: Látom, hogy szereted a férjedet. - Widzę, że kochasz twojego męża.
- w mowie niezależnej: Szeretek. - feleli Mária. - Kocham - odpowiada Maria. (Słowo objaśnienia - Szeretek. - zdanie podrzędne w koniugacji podmiotowej, Feleli Mária. - zdanie nadrzędne w koniugacji przedmiotowej. Zdanie podrzędne jest przedmiotem zdania nadrzędnego.)
[edytuj] Bezokolicznik
Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np: tudni - wiedzieć. W niektórych czasownikach końcówka ni jest porzedzona samogoską a lub e np.: hallani - słyszeć, kezdeni - zaczynać.
[edytuj] Czas teraĹşniejszy
[edytuj] Końcówki czasu teraźniejszego
osoba | końcówki koniugacji podmiotowej |
końcówki koniugacji przedmiotowej |
Én | -ok, -ek, -ök | -om, -em, -öm |
Te | -sz | -od, -ed, -öd |
Ĺ | - | -ja, -i |
Mi | -unk, -ĂĽnk | -juk, -jĂĽk |
Ti | -tok, -tek, -tök | -játok, -itek |
Ĺk | -nak, -nek | -ják, -ik |
Końcówki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek. Przykłady:
- vágni (ciąć)
- koniugacja podmiotowa: vágok, vágsz, vág, vágunk, vágtok, vágnak
- koniugacja przedmiotowa: vágom, vágod, vágja, vágjuk, vágjátok, vágják
- kenni (smarować)
- koniugacja podmiotowa: kenek, kensz, ken, kenĂĽnk, kentek, kennek
- koniugacja przedmiotowa: kenem, kened, keni, kenjĂĽk, kenitek, kenik
- törni (tłuc, rozbijać)
- koniugacja podmiotowa: török, törsz, tör, törünk, törtök, törnek
- koniugacja przedmiotowa: töröm, töröd, töri, törjük, töritek, törik
[edytuj] Uwagi dotyczÄ…ce koniugacji podmiotowej
- W przypadku gdy temat czasownika kończy się na spółgłoskę: -s, -z, -sz, -zs, -dz w 2. os. l poj. używamy końcówek -ol, -el, öl zamiast -sz. Przykłady: olvasni (czytać) -> olvasol (czytasz), dolgozni (pracować) -> dolgozol (pracujesz), venni (brać/kupować niereg. temat vesz-) -> veszel (bierzesz/ kupujesz).
- Istnieje grupa czasowników tzw. ikowych, które w trzeciej osobie l. poj. konugacji podmiotowej przyjmują końcówkę -ik oraz przeważnie w pierwszej osobie tejże konugacji końcówki: -om, -em, -öm. Przykłady:
- dolgozni -> dolgozom, dolgozol, dolgozik, dolgozunk, dolgoztok, dolgoznak
- lakni (mieszkać) -> lakok lub lakom, laksz, lakik, lakunk, laktok, laknak
- enni (jeść niereg. temat esz-) -> eszem, eszel, eszik, eszünk, esztek , esznek
- Kiedy temat czasownika jest zakoĹ„czony na dwie spółgĹ‚oski lub -Ăt, to przed koĹ„cĂłwkami -sz, -oraz -nak/nek naleĹĽy dodać samogĹ‚oskÄ™ Ĺ‚Ä…czÄ…cÄ… a/e otrzymujemy wtedy odpowiednio: -asz/esz, oraz -anak/enek, zaĹ› przed -tok/tek/tök dodajemy samogĹ‚ski o/e/ö, otrzymujÄ…c: -otok/etek/ötök. (SamogĹ‚oska Ĺ‚aczÄ…ca jest taka sama jak samogĹ‚oska w dodawanej koĹ„cĂłwce) PrzykĹ‚ady:
- mondani (powiedzieć) -> mondok, mondasz, mond, mondunk, mondatok, mondanak
- fürödni (kąpać się, cz. ikowy, niereg. temat fürd-) -> fürdöm lub fürdök, fürdesz lub fürödsz, fürdik, fürdünk, fürdötök, fürdenek
- tanĂtani (uczyć kogoĹ›) -> tanĂtok, tanĂtasz, tanĂt, tanĂtunk, tanĂtotok, tanĂtanak
[edytuj] Uwagi dotyczÄ…ce koniugacji przedmiotowej
- W końcówkach zaczynających się od -j czyli: -ja, -juk/jük, -játok, -ják spółgłoska ta asymiluje się ze spółgłoskami: dz, dzs, s, sz, z, zs. Oznacza to, że przy dołączeniu takiej końcówki j znika a spółgłoska tematu ulega w tym miejscu wydłużeniu. Przykłady:
- olvasni (czytać) -> olvasom, olvasod, olvassa, olvassuk, olvassátok, olvassák
- nézni (patrzeć) -> nézem, nézed, nézi, nézzük, nézitek, nézik
[edytuj] Czas przeszły
[edytuj] Końcówki czasu przeszłego
W czasie przeszłym wyróżniamy trzy kategorie:
Osoba | Kategoria I | Kategoria II | Kategoria III | |||
końcówki koniugacji podmiotowej |
końcówki koniugacji przedmiotowej |
końcówki koniugacji podmiotowej |
końcówki koniugacji przedmiotowej |
końcówki koniugacji podmiotowej |
końcówki koniugacji przedmiotowej |
|
Én | -tam, -tem | -tam, -tem | -ottam, -ettem, -öttem | -ottam, -ettem, -öttem | -tam, tem | -tam, tem |
Te | -tál, -tél | -tad, -ted | -ottál, -ettél | -ottad, -etted, -ötted | -tál, -tél | -tad, -ted |
Š| -t | -ta, -te | -ott, -ett, -ött | -otta, -ette, -ötte | -ott, -ett, -ött | -ta, -te |
Mi | -tunk, -tünk | -tuk, -tük | -ottunk, -ettünk, -öttünk | -ottuk, -ettük, -öttük | -tunk, -tünk | -tuk, -tük |
Ti | -tatok, -tetek | -tátok, -tétek | -ottatok, -ettetek, -öttetek | -ottátok, -ettétek, -öttétek | -tatok, -tetek | -tátok, -tétek |
Ĺk | -tak , -tek | -ták, -tĂ©k | -ottak , -ettek, -öttek | -ották, -ettĂ©k, -öttĂ©k | -tak , -tek | -ták, -tĂ©k |
Podział czasowników na poszczególne kategorie:
[edytuj] Kategoria I
- czasowniki, których tematy kończą się na: j, l, ly, n, ny, r
- czasowniki dwusylabowe, nieprzechodnie, których tematy kończą się na ad lub ed
Przykłady:
-
- tanulni (uczyć się)
- koniugacja podmiotowa: tanultam, tanultál, tanult, tanultunk, tanultatok, tanultak
- koniugacja przedmiotowa: tanultam, tanultad, tanulta, tanultuk, tanultátok, tanulták
- tanulni (uczyć się)
[edytuj] Kategoria II
- czasowniki, których temat kończy się na dwie spółgłoski
- czasowniki, ktĂłrych tematy koĹ„cĹĽÄ… siÄ™ na Ăt
- czasowniki jednosylabowe, których tematy zakończone są samogłoską krótką + t
[edytuj] Kategoria III
- Do tej kategorii należą pozostałe czasowniki.
[edytuj] Przymiotnik
Do przymiotników stosuje się te same zasady co do rzeczowników, czyli mogą one przyjmować te same końcówki na takich samych zasadach.
[edytuj] Stopniowanie przymiotnikĂłw
- stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb, -abb lub -ebb, np.: magas (wysoki) --> magasabb (wyższy)
- stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego np.: magasabb (wyższy) --> legmagasabb (najwyższy)
[edytuj] PorĂłwnanie
Przy porównaniu używamy spójnika mint oznaczający niż np.: Az asztal nagyobb mint a szék co jest jednoznaczne ze zdaniem: stół (jest) większy niż krzesło. Inna możliwość to dodanie końcówki -nál, -nél na przykład: az asztal nagyobb a széknél, czyli: stół (jest) większy niż krzesło. Warto zauważyć, że wiele przymiotników odmienia się nieregularnie.
[edytuj] Liczebnik
Liczebniki w j. węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone.
[edytuj] Liczebniki określone
Do liczebników określonych należą:
a) porządkowe, które tworzymy poprzez dodanie końcówki -adik, -edik, -ödik lub -odik zgodnie z zasadmi harmonii samogłoskowej. Wyjątkami są:
- első (pierwszy)
- második (drugi)
b) główne np. egy (jeden). Jeśli liczebnik główny występuje przed rzeczownikiem, to rzeczownik NIE PRZYBIERA liczby mnogiej, np.: négy asztal (cztery stoły).
c) ułamkowe. Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebników głównych przez dodanie przyrostka -ad, -od, -ed lub -öd, stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebników porządkowych, np.: egy harmad (jedna trzecia). Wyjątek stanowi egy ketted, czyli jedna druga.
[edytuj] SĹ‚ownictwo
[edytuj] Pochodzenie
Pochodzenie słownictwa języka węgierskiego. W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział różnych źródeł pochodzenia słownictwa węgierskiego. Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słów).
pochodzenie | udział procentowy |
---|---|
ugrofińskie | 21 |
słowiańskie | 20 |
niemieckie | 11 |
tureckie | 9,5 |
łacińskie i greckie | 6 |
romańskie | 2,5 |
irańskie | 1 |
nieznane | 30 |
W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 % słów ma pochodzenie ugrofińskie.
[edytuj] Varia
[edytuj] Określenie koloru czerwonego
Język węgierski ma dwa słowa na określenie koloru czerwonego: piros i vörös.
piros | vörös | |
---|---|---|
znaczenie dosłowne | żywoczerwony | ciemnoczerwony |
znaczenie przenośne | dla opisu przedmiotów nieożywionych bądź sztucznych, dla oddania obojętnego lub przychylnego nastawienia | dla opisu przedmiotów ożywionych lub naturalnych (przedmiotów biologicznych, przyrodniczych, fizycznych, astronomicznych), dla oddania silnego zaangażowania emocjonalnego lub powagi |
przykłady użycia | czerwony znak, czerwona kredka, czerwona farba, czerwony dzień (w kalendarzu), czerwone policzki, czerwone usta, czerwone kwiaty, czerwone jabłko, kier, czerwony samochód, czerwone światło (jako zakaz), czerwień na fladze, czerwona papryka, czerwony pieprz | komunizm, socjalizm, Armia Czerwona, czerwone wino, czerwony dywan (dla gości), miłość, Czerwony Krzyż, Morze Czerwone, czerwień (kolor światło w widmie), czerwone ciałka krwi, czerwona kapusta, czerwone niebo (przy zachodzie słońca) |
[edytuj] Związki pokrewieństwa
Oprócz słów fivér (brat) i nővér (siostra) istnieją także pojęcia uwzględniające wiek rodzeństwa: öcs (młodszy brat), báty (starszy brat), húg (młodsza siostra), néne (starsza siostra). Istnieje też słowo testvér oznaczające pojedyńczego członka rodzeństwa (brata albo siostrę) bez rozróżnienia ze względu na płeć.
Przodków i potomków można nazywać do piątego pokolenia:
- nagy- (dziadkowie), np. nagyszülők (dziadkowie - nagy (duży)),
- déd- (pra-), np. dédapa (pradziadek),
- ĂĽk- (prapra-), np. ĂĽkunoka (wnuk wnuka),
- szép- (praprapra-), np. szépanya (babka prababci/pradziadka).