New Immissions/Updates:
boundless - educate - edutalab - empatico - es-ebooks - es16 - fr16 - fsfiles - hesperian - solidaria - wikipediaforschools
- wikipediaforschoolses - wikipediaforschoolsfr - wikipediaforschoolspt - worldmap -

See also: Liber Liber - Libro Parlato - Liber Musica  - Manuzio -  Liber Liber ISO Files - Alphabetical Order - Multivolume ZIP Complete Archive - PDF Files - OGG Music Files -

PROJECT GUTENBERG HTML: Volume I - Volume II - Volume III - Volume IV - Volume V - Volume VI - Volume VII - Volume VIII - Volume IX

Ascolta ""Volevo solo fare un audiolibro"" su Spreaker.
CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
Język węgierski - Wikipedia, wolna encyklopedia

Język węgierski

Z Wikipedii

Magyar
Obszar Węgry, Rumunia, Słowacja i inne
Liczba mĂłwiÄ…cych 14,5 miliona
Ranking 66.
Klasyfikacja genetyczna Języki uralo-ałtajskie
*Języki uralskie
**Języki ugrofińskie
***Języki ugryjskie
****Język węgierski
Pismo łaciński
Status oficjalny
Język urzędowy Węgry oraz Słowenia i Wojwodina, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej
Regulowany przez  ?
Kody języka
ISO 639-1 hu
ISO 639-2 hun
SIL HNG
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej
Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej

Język węgierski (magyar) - należy do podgrupy języków ugryjskich, zaliczanej do podrodziny ugrofińskiej (z rodziny uralskiej).

Językiem tym posługuje się co najmniej 14 mln osób - przede wszystkim na Węgrzech, ale także w południowej Słowacji, środkowej Rumunii (Siedmiogród), północnej Serbii (Wojwodina), zachodniej Ukrainie (Zakarpacie), wschodniej Słowenii (Prekomurje) i wschodniej Austrii (Burgenland).

Język węgierski ma status języka urzędowego na Węgrzech, w Słowenii (lokalnie) i w Wojwodinie.

Jest to język aglutynacyjny.

Współczesny węgierski język literacki powstał w XVI w. Do jego zapisu stosuje się pismo oparte na alfabecie łacińskim.

Spis treści

[ukryj]

[edytuj] Kontrowersje wokół pochodzenia języka

Począwszy od XIX wieku pochodzenie języka węgierskiego podlegało dyskusji. Początkowo roztrząsano problem, czy język ten jest bliżej spokrewniony z językiem fińskim, jak uznaje się obecnie, czy też językiem tureckim w obrębie kontrowersyjnej grupy ugro-tureckiej. Podejmowano też próby łączenia tego języka z językiem etruskim, sumeryjskim, ormiańskim i kilkudziesięcioma innymi językami. Ugrofińskie pochodzenie Węgrów kwestionowane było często z pobudek politycznych.

Współcześnie język węgierski jest jednak powszechnie uznawany przez językoznawców za przedstawiciela rodziny ugrofińskiej, mimo iż wciąż wysuwane są niekiedy alternatywne teorie.

[edytuj] Alfabet

Alfabet języka węgierskiego składa się z 40 liter: 14 samogłosek, 26 spółgłosek (9 złożonych z dwóch liter, 1 z trzech liter).

a, á, b, c, cs, d, dz, dzs, e, é, f, g, gy, h, i, í, j, k, l, ly, m, n, ny, o, ó, ö, ő, p, r, s, sz, t, ty, u, ú, ü, ű, v, z, zs

[edytuj] Fonetyka

W języku węgierskim występuje wiele liter nieistniejących w języku polskim. Niektóre z nich, choć pisze się tak samo w j.polskim, wymawia się zupełnie inaczej.

[edytuj] Wymowa samogłosek

samogłoska wymowa
a
wymawiane jak a przy układzie warg jak przy o (å)
á
wymawiane jak polskie a (a)
Ă©
wymawiane jak yj (niemieckie eh w słowie nehmen)
i
polskie i nie zmiękczające poprzedzającej spółgłoski
Ă­
jak polskie i, tylko dłużej
o
w przybliĹĽeniu jak polskie o
Ăł
wymawiane jak ou (niemieckie oh w słowie Sohn)
ö
wymawiane jak y przy układzie warg jak przy u (niemieckie ö)
Ĺ‘
jak ö, tylko dłużej (niemieckie öh w Söhne)
Ăş
polskie u, tylko dłużej
ĂĽ
wymawiane jak i przy układzie warg jak przy u (niemieckie ü w München)
ű
wymawia się jak ü, tylko dłużej


Różnica między a a o polega na tym, że a wymawia się praktycznie jak polskie o, podczas gdy węgierskie o wymawia się jak polskie o z wyraźnie zaokrąglonymi wargami, co daje efekt głoski pomiędzy polskim o a u. Głoskę zapisywaną jako á wymawia się jako bardzo wyraźne polskie a.

Samogłoski węgierskie dzielą się na:

  • krĂłtkie: a, e, i, o, ö, u, ĂĽ,
  • dĹ‚ugie: á, Ă©, Ă­, Ăł, Ĺ‘, Ăş, ű.

Należy wyraźnie różnicować głoski długie od krótkich. Głoski długie wymawiane są w przybliżeniu dwa razy dłużej niż krótkie. Należy także pamiętać, że w parach a - á, e - é dochodzi także do zmiany jakościowej głosek.

[edytuj] Wymowa spółgłosek

spółgłoska wymowa
cs
jak polskie cz
dz
jak polskie dz
dzs
jak polskie dĹĽ
gy
jak zmiękczone d (jak di w wyrazach diakon/diwa)
ly
jak polskie j
ny
jak polskie Ĺ„
s
jak polskie sz
sz
jak polskie s
ty
jak zmiękczone t
v
jak polskie w
zs
jak polskie ĹĽ

(Spółgłoski nieuwzględnione w tabeli wymawia się w przybliżeniu jak w języku polskim).


  • SpółgĹ‚oski podwĂłjne wymawia siÄ™ dĹ‚uĹĽej
  • zmiÄ™kczeniu podlegajÄ… d, n, t (gy, ny, ty)
  • zachodzi zjawisko asymilacji
    • bezdĹşwiÄ™czne c, cs, f, k, p, s, sz, t, ty udĹşwiÄ™czniajÄ… siÄ™ przed dĹşwiÄ™cznymi b, d, dz, dzs, g, gy, z, zs
    • dĹşwiÄ™czne ubezdĹşwiÄ™czniajÄ… siÄ™ przed bezdĹşwiÄ™cznymi
    • spółgĹ‚oski pisane przy pomocy dwĂłch liter (cs, dz, dzs, gy, ly, ny, sz, ty, zs) przy podwojeniu tracÄ… tracÄ… drugÄ… literÄ™ pierwszego znaku (cs+cs=ccs). PodwĂłjne litery wymawia siÄ™ dĹ‚ugo. PeĹ‚nÄ… pisowniÄ™ przywracamy przy przenoszeniu wyrazĂłw.

[edytuj] Akcent

W języku węgierskim akcent pada zawsze na pierwszą sylabę wyrazu. Nie akcentuje się przedimków.

[edytuj] Harmonia wokaliczna

W języku węgierskim występuje zjawisko harmonii samogłoskowej. Żeby dokładniej poznać to zjawisko, należy dokonać podziału na samogłoski nisko- oraz wysokobrzmiące:

  • niskobrzmiÄ…ce: a, á, o, Ăł, u, Ăş
  • wysokobrzmiÄ…ce: e, Ă©, i, Ă­, ö, Ĺ‘, ĂĽ, ű

Harmonia samogłoskowa odgrywa ważną rolę przy dodawaniu końcówek, których przeważająca ilość na dwoistą formę zależną od samogłosek zawartych w wyrazie. Do samogłosek niskobrzmiących (tylnych) dodajemy końcówki z samogłoskami tylnymi, a do wysokobrzmiących (przednich) przednie.

[edytuj] Gramatyka

W węgierskiej gramatyce wyróżniamy następujące części mowy:

[edytuj] Rzeczownik

Węgierski rzeczownik odmienia się przez przypadki, której jednak tworzy się zupełnie inaczej niż we wszystkich językach europejskich. Język węgierski posiada liczbę mnogą. Charakterystyczne są także końcówki dzierżawcze (odpowiedniki zaimków dzierżawczych).

[edytuj] Odmiana rzeczownika

W języku węgierskim nie ma rodzajów gramatycznych. Polskiej odmianie rzeczownika przez przypadki i używaniu ich z przyimkami odpowiadają końcówki okolicznikowe dodawane do wyrazów.

nazwa przypadka końcówki znaczenie przykład
nominativus - vonat - pociÄ…g
accusativus -t (biernik) vonatot (głoska o jest spójką)
dativus -nak, -nek (celownik) vonatnak - pociÄ…gowi
essivus-formalis -ként jako vonatként - jako pociąg
essivus-modalis -ul, -ĂĽl w jaki sposĂłb lengyelĂĽl - po polsku
illativus -ba, -be do wnętrza (D); w (B) vonatba - do pociągu
inessivus -ban, -ben w (Ms) vonatban - w pociÄ…gu
elativus -ból, -ből z (D) vonatból - z pociągu
allativus -hoz, -hez, -höz do zewnątrz (D); ku (C) vonathoz - ku pociągowi
adessivus -nál, -nél przy (Ms); u (D) vonatnál - przy pociągu
ablativus -tól, -től od (D) vonattól - od pociągu
sublativus -ra, -re na (B) vonatra - na pociÄ…g
superessivus -n, -on, -en, -ön na (Ms) vonaton - na pociągu
delativus -ról, -ről z (D); o (Ms) vonatról - o pociągu
instrumentalis-comitativus -val, -vel z (N); N vonattal - z pociągiem (asymilacja; "v" z przyrostków -val, -vel dołączane po spółgłosce zamienia się w tę spółgłoskę, np: kép + vel = képpel (z obrazem), ház + val = házzal (z domem), itp. Po samogłoskach zostaje v, np. óra + val = órával (z godziną).
causalis-finalis -ért za (B); dla (D); o (B); po (B) vonatért - o pociąg
dativus -nak, -nek C vonatnak - pociÄ…gowi
translativus-factivus -vá, -vé w (B) vonattá - w pociąg (asymilacja, podobnie jak w przy dodawaniu końcówki -val, -vel, "v" dołączane po spółgłosce zmienia się w tę spółgłoskę, np: kép + vé = képpé (w obraz [np. zmienia się w obraz, staje się obrazem]), ház + vá = házzá (w dom), ipt. Po samogłoskach zostaje v, np. drága + vá = drágává (staje się drogie)
terminativus -ig do czasu/miejsca (D) januárig - do stycznia
formalis -képp, -képpen jako (M); w charakterze (D) vonatképp - jako pociąg
temporalis -kor o (godzinie) hét órakor - o godzinie siódmej
genitivus -nak, -nek (w przybliżeniu dopełniacz) embernek (a faje) - (głowa) człowieka
sociativus -stul, -stül wraz z családostul - z rodziną
locativus -t, -ott, -ett, -ött w (dotyczy tylko niektórych miast) Győrött - w Győrze (miasto)
distributivus -nként 1) co (oznacza, że zjawisko powtarza się co pewien okres), 2. na évenként - co tydzień, személyenként - na osobę (przypada)
distributivus temporalis -nta, -nte Oznacza, że zjawisko odnosi się do jakiegoś okresu, przedziału czasu. hetente - tygodniowo
modalis-essivus I -(a)n, -(e)n jak vidáman - wesoło
modalis-essivus II -lag, -leg jak egyhangúlag - jednogłośnie
multiplicativus -szor, -szer, -ször ile razy egyszer - jeden raz

Warto też zauważyć ogólną zasadę, że jeśli wyraz kończy się na krótką samogłoskę a lub e, to po dodaniu wymienionych wyżej końcówek (z wyjątkiem -kor) samogłoska ta ulega wydłużeniu, np. haza (ojczyzna), hazában, hazától, hazára, hazának; megye (komitat), megyébe, megyével, megyéhez, itd.

[edytuj] Liczba mnoga

Liczbę mnogą tworzymy za pomocą końcówki -k.

Np.jĂł - jĂłk (dobry-dobrzy,dobre) ajtĂł - ajtĂłk (jedne drzwi-wiele drzwi)

Jeżeli wyraz kończy się na samogłoskę -a lub -e,to samogłoski te,po dodaniu do nich przyrostków,wydłużają się na -á i -é.

Np.lámpa - lámpák (lampa-lampy) tábla - táblák (tablica-tablice) barna - barnák (brązowy-brązowe) lecke - leckék (lekcja-lekcje)

Jeśli wyraz kończy się spółgłoską, to pomiędzy temat a przyrostek liczby mnogiej wstawiamy samogłoskę łączącą. Dla wyrazów z samogłoskami przednimi jest nią -e lub -ö,a z samogłoskami tylnymi -o lub -a.

Np.érdekes - érdekesek (ciekawy-ciekawe) szék - székek (krzesło-krzesła) mennyezet - mennyezetek (sufit-sufity) rossz - rosszak (zły-złe,źli) munkás - munkások (robotnik-robotnicy)

Wyrazy zakończone na -ú, otrzymują samogłoskę łączącą -a-.

Np. hosszú - hosszúak (długi - długie)

Wyrazy zakończone na -ű, też otrzymują samogłoskę łączącą -e-.

Np. gyönyörű - gyönyörűek (wspaniały - wspaniałe, wspaniali)

Po liczebnikach nie ma potrzeby stawiania rzeczownika w liczbie mnogiej, liczebnik dostatecznie jasno określa ilość, np. két kutya - dwa psy (dosłownie: dwa pies), öt forint - pięć forintów (dosłownie: pięć forint).

[edytuj] Odmiana dzierĹĽawcza

W języku węgierskim nie istnieją zaimki dzierżawcze (polskie: mój, twój itd.), podobnie jak przy odmianie rzeczownika zastępuje się je za pomocą specjalnych końcówek dzierżawczych.

Jeden posiadacz
jeden przedmiot posiadany
Wielu posiadaczy
jeden przedmiot posiadany
mój(a,e) --> -m, -om, -am, -em, -öm nasz(a,e) --> -nk, -unk, -ünk
twój(a,e) --> -d, -od, -ad, -ed, öd wasz(a,e) --> -tok, -tek, -tök, -otok, -atok, -etek, -ötök
jego/jej --> -a, -e, ja, -je ich --> -uk, -ĂĽk, -juk, jĂĽk
Jeden posiadacz
wiele przedmiotĂłw posiadanych
Wielu posiadaczy
wiele przedmiotĂłw posiadanych
moi/moje --> -im, -aim, -eim, -jaim, -jeim nasi/nasze --> -ink, -aink, -eink, -jaink, -jeink
twoi/twoje --> -id, -aid, -eid, -jaid, -jeid wasi/wasze --> -itok, -itek, -aitok, -eitek, -jaitok, -jeitek
jego/jej --> -i, -ai, -ei, -jai, -jei ich --> -ik, -aik, -eik, -jaik, -jeik

Przy odmianie rzeczowników przez osobowe końcówki dzierżawcze obowiązuje zmiana końcowych samogłosek -a i -e na -á oraz-é oraz zmiany rdzenne jakie występują przy dodawaniu końcówek przylegających samogłoskami łączącymi.

Przykłady:

szoba (pokĂłj)
szobám (mój pokój) szobád (twój pokój) szobája (jego pokój) szobánk (nasz pokój) szobátok (wasz pokój) szobájuk (ich pokój)
szobáim (moje pokoje) szobáid (twoje pokoje) szobái (jego pokoje) szobáink (nasze pokoje) szobáitok (wasze pokoje) szobáik (ich pokoje)
könyv (książka)
könyvem (moja książka) könyved (twoja książka) könyve (jego książka) könyvünk (nasza książka) könyvetek (wasza książka) könyvük (ich książka)
könyveim (moje książki) könyveid (twoje książki) könyvei (jego książki) könyveink (nasze książki) könyveitek (wasze książki) könyveik (ich książki)

[edytuj] Konstrukcja dzierĹĽawcza

Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza, zastępuje go odpowiednia konstrukcja dzierżawcza, która polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym.

[edytuj] Posiadanie proste
  • konstrukcja prosta - strona posiadajÄ…ca nie przybiera ĹĽadnej koĹ„cĂłwki, przedmiot posiadany przybiera osobowÄ… koĹ„cĂłwkÄ™ dzierĹĽawczÄ… 3 os. lp. bÄ…dĹş lmn. - zaleĹĽnie od liczby przedmiotĂłw np.:

ubranie chłopca - a fiú ruhája (gdzie fiú znaczy chłopiec, a ruha ubranie)

  • konstrukcja zĹ‚oĹĽona - strona posiadajÄ…ca przybiera koĹ„cĂłwkÄ™ -nak, -nek. Przedmiot posiadany przybiera przedimek okreĹ›lony 'a' lub 'az', np.:

ubranie chłopca - a fiúnak a ruhája

  • Obie konstrukcje w tĹ‚umaczeniu oznaczajÄ… to samo i nie ma miÄ™dzy nimi ĹĽadnej różnicy poza stylistycznÄ….

[edytuj] Posiadanie złożone

Ma miejsce, kiedy strona posiadana jest równocześnie stroną posiadającą. Pierwsza strona posiadająca nie przybiera końcówki, natomiast druga przybiera osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. lp. bądź lmn. oraz końcówkę -nak, -nek. Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a, az i osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. np.:

guzik ubrania chłopca - a fiú ruhájának a gombja (gdzie gombja znaczy: jego - ubrania - guzik)

[edytuj] Pytania

Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie: kié? (czyj?) np.: kié a ruha (czyje jest ubranie?) to używamy bezosobowej konstruckji dzierżawczej -é: odpowiedź: fiúé (chłopca), fiúké (chłopców) Ma ona zastosowanie tylko kiedy akcentujemy posiadacza, kiedy chodzi o coś takiego: "ubranie należy do chopca" = "a ruha a fiué", albo po prostu "a fiúé", jak z kontekstu już wiadomo, o co chodzi. W innych przypadkach możemy tak: "ez a fiú ruhája"= "to jest ubranie chlopca".

[edytuj] Czasownik

W języku węgierskim wyróżniamy dwie koniugacje:

  • PodmiotowÄ…
    • gdy czasownik jest nieprzechodni: Szeretek. - Kocham.
    • gdy przedmiot, na ktĂłrym operuje jest nieokreĹ›lony: Szeretek embert. - Kocham czĹ‚owieka.
  • PrzedmiotowÄ…
    • gdy przedmiotem jest imiÄ™: Szeretem Sándort. - Kocham Aleksandra.
    • gdy przedmiot jest okreĹ›lony (przez uĹĽycie przedimka a/az): Szeretem a fĂ©rjet. - Kocham męża.
    • gdy przedmiotem jest wyraz z przyrostkiem dzierĹĽawczym: Szeretem a fĂ©rjemet. - Kocham mojego męża.
    • gdy przedmiotem jest jeden z wyrazĂłw: Ĺ‘ (on, ona, ono), ön (pan), ez (ten, ta, to), az (tamten, tamta, tamto), valamennyi (wszyscy, wszystko), egymás (siebie), magam (ja sam), magad (ty sam), maga (on sam), magunk (my sami), magatok (wy sami), maguk (oni sami), zaimki koĹ„czÄ…ce siÄ™ na -ik, np. melyik? (ktĂłry?): Szeretem önt. - Kocham pana.
    • gdy przedmiotem jest liczebnik porzÄ…dkowy: Olvasom a huszadik könyvet. - Czytam dwudziestÄ… ksiÄ…ĹĽkÄ™.
    • gdy przedmiotem jest zdanie podrzÄ™dne:
      • w mowie zaleĹĽnej: Látom, hogy szereted a fĂ©rjedet. - WidzÄ™, ĹĽe kochasz twojego męża.
      • w mowie niezaleĹĽnej: Szeretek. - feleli Mária. - Kocham - odpowiada Maria. (SĹ‚owo objaĹ›nienia - Szeretek. - zdanie podrzÄ™dne w koniugacji podmiotowej, Feleli Mária. - zdanie nadrzÄ™dne w koniugacji przedmiotowej. Zdanie podrzÄ™dne jest przedmiotem zdania nadrzÄ™dnego.)

[edytuj] Bezokolicznik

Bezokolicznik czasownika węgierskiego kończy się na ni np: tudni - wiedzieć. W niektórych czasownikach końcówka ni jest porzedzona samogoską a lub e np.: hallani - słyszeć, kezdeni - zaczynać.

[edytuj] Czas teraĹşniejszy

[edytuj] Końcówki czasu teraźniejszego
osoba końcówki koniugacji
podmiotowej
końcówki koniugacji
przedmiotowej
Én -ok, -ek, -ök -om, -em, -öm
Te -sz -od, -ed, -öd
Ő - -ja, -i
Mi -unk, -ĂĽnk -juk, -jĂĽk
Ti -tok, -tek, -tök -játok, -itek
Ők -nak, -nek -ják, -ik

Końcówki dołączamy zgodnie z zasadami harmonii samogłosek. Przykłady:

  • vágni (ciąć)
    • koniugacja podmiotowa: vágok, vágsz, vág, vágunk, vágtok, vágnak
    • koniugacja przedmiotowa: vágom, vágod, vágja, vágjuk, vágjátok, vágják
  • kenni (smarować)
    • koniugacja podmiotowa: kenek, kensz, ken, kenĂĽnk, kentek, kennek
    • koniugacja przedmiotowa: kenem, kened, keni, kenjĂĽk, kenitek, kenik
  • törni (tĹ‚uc, rozbijać)
    • koniugacja podmiotowa: török, törsz, tör, törĂĽnk, törtök, törnek
    • koniugacja przedmiotowa: töröm, töröd, töri, törjĂĽk, töritek, törik

[edytuj] Uwagi dotyczÄ…ce koniugacji podmiotowej
  • W przypadku gdy temat czasownika koĹ„czy siÄ™ na spółgĹ‚oskÄ™: -s, -z, -sz, -zs, -dz w 2. os. l poj. uĹĽywamy koĹ„cĂłwek -ol, -el, öl zamiast -sz. PrzykĹ‚ady: olvasni (czytać) -> olvasol (czytasz), dolgozni (pracować) -> dolgozol (pracujesz), venni (brać/kupować niereg. temat vesz-) -> veszel (bierzesz/ kupujesz).
  • Istnieje grupa czasownikĂłw tzw. ikowych, ktĂłre w trzeciej osobie l. poj. konugacji podmiotowej przyjmujÄ… koĹ„cĂłwkÄ™ -ik oraz przewaĹĽnie w pierwszej osobie tejĹĽe konugacji koĹ„cĂłwki: -om, -em, -öm. PrzykĹ‚ady:
    • dolgozni -> dolgozom, dolgozol, dolgozik, dolgozunk, dolgoztok, dolgoznak
    • lakni (mieszkać) -> lakok lub lakom, laksz, lakik, lakunk, laktok, laknak
    • enni (jeść niereg. temat esz-) -> eszem, eszel, eszik, eszĂĽnk, esztek , esznek
  • Kiedy temat czasownika jest zakoĹ„czony na dwie spółgĹ‚oski lub -Ă­t, to przed koĹ„cĂłwkami -sz, -oraz -nak/nek naleĹĽy dodać samogĹ‚oskÄ™ Ĺ‚Ä…czÄ…cÄ… a/e otrzymujemy wtedy odpowiednio: -asz/esz, oraz -anak/enek, zaĹ› przed -tok/tek/tök dodajemy samogĹ‚ski o/e/ö, otrzymujÄ…c: -otok/etek/ötök. (SamogĹ‚oska Ĺ‚aczÄ…ca jest taka sama jak samogĹ‚oska w dodawanej koĹ„cĂłwce) PrzykĹ‚ady:
    • mondani (powiedzieć) -> mondok, mondasz, mond, mondunk, mondatok, mondanak
    • fĂĽrödni (kÄ…pać siÄ™, cz. ikowy, niereg. temat fĂĽrd-) -> fĂĽrdöm lub fĂĽrdök, fĂĽrdesz lub fĂĽrödsz, fĂĽrdik, fĂĽrdĂĽnk, fĂĽrdötök, fĂĽrdenek
    • tanĂ­tani (uczyć kogoĹ›) -> tanĂ­tok, tanĂ­tasz, tanĂ­t, tanĂ­tunk, tanĂ­totok, tanĂ­tanak

[edytuj] Uwagi dotyczÄ…ce koniugacji przedmiotowej
  • W koĹ„cĂłwkach zaczynajÄ…cych siÄ™ od -j czyli: -ja, -juk/jĂĽk, -játok, -ják spółgĹ‚oska ta asymiluje siÄ™ ze spółgĹ‚oskami: dz, dzs, s, sz, z, zs. Oznacza to, ĹĽe przy doĹ‚Ä…czeniu takiej koĹ„cĂłwki j znika a spółgĹ‚oska tematu ulega w tym miejscu wydĹ‚uĹĽeniu. PrzykĹ‚ady:
    • olvasni (czytać) -> olvasom, olvasod, olvassa, olvassuk, olvassátok, olvassák
    • nĂ©zni (patrzeć) -> nĂ©zem, nĂ©zed, nĂ©zi, nĂ©zzĂĽk, nĂ©zitek, nĂ©zik

[edytuj] Czas przeszły

[edytuj] Końcówki czasu przeszłego

W czasie przeszłym wyróżniamy trzy kategorie:

Osoba Kategoria I Kategoria II Kategoria III
końcówki koniugacji
podmiotowej
końcówki koniugacji
przedmiotowej
końcówki koniugacji
podmiotowej
końcówki koniugacji
przedmiotowej
końcówki koniugacji
podmiotowej
końcówki koniugacji
przedmiotowej
Én -tam, -tem -tam, -tem -ottam, -ettem, -öttem -ottam, -ettem, -öttem -tam, tem -tam, tem
Te -tál, -tél -tad, -ted -ottál, -ettél -ottad, -etted, -ötted -tál, -tél -tad, -ted
Ő -t -ta, -te -ott, -ett, -ött -otta, -ette, -ötte -ott, -ett, -ött -ta, -te
Mi -tunk, -tünk -tuk, -tük -ottunk, -ettünk, -öttünk -ottuk, -ettük, -öttük -tunk, -tünk -tuk, -tük
Ti -tatok, -tetek -tátok, -tétek -ottatok, -ettetek, -öttetek -ottátok, -ettétek, -öttétek -tatok, -tetek -tátok, -tétek
Ők -tak , -tek -ták, -ték -ottak , -ettek, -öttek -ották, -ették, -ötték -tak , -tek -ták, -ték

Podział czasowników na poszczególne kategorie:

[edytuj] Kategoria I
  • czasowniki, ktĂłrych tematy koĹ„czÄ… siÄ™ na: j, l, ly, n, ny, r
  • czasowniki dwusylabowe, nieprzechodnie, ktĂłrych tematy koĹ„czÄ… siÄ™ na ad lub ed

Przykłady:

    • tanulni (uczyć siÄ™)
      • koniugacja podmiotowa: tanultam, tanultál, tanult, tanultunk, tanultatok, tanultak
      • koniugacja przedmiotowa: tanultam, tanultad, tanulta, tanultuk, tanultátok, tanulták

[edytuj] Kategoria II
  • czasowniki, ktĂłrych temat koĹ„czy siÄ™ na dwie spółgĹ‚oski
  • czasowniki, ktĂłrych tematy koĹ„cĹĽÄ… siÄ™ na Ă­t
  • czasowniki jednosylabowe, ktĂłrych tematy zakoĹ„czone sÄ… samogĹ‚oskÄ… krĂłtkÄ… + t

[edytuj] Kategoria III
  • Do tej kategorii naleĹĽÄ… pozostaĹ‚e czasowniki.

[edytuj] Przymiotnik

Do przymiotników stosuje się te same zasady co do rzeczowników, czyli mogą one przyjmować te same końcówki na takich samych zasadach.

[edytuj] Stopniowanie przymiotnikĂłw

  • stopieĹ„ wyĹĽszy tworzymy za pomocÄ… przyrostka -bb, -abb lub -ebb, np.: magas (wysoki) --> magasabb (wyĹĽszy)
  • stopieĹ„ najwyĹĽszy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyĹĽszego np.: magasabb (wyĹĽszy) --> legmagasabb (najwyĹĽszy)

[edytuj] PorĂłwnanie

Przy porównaniu używamy spójnika mint oznaczający niż np.: Az asztal nagyobb mint a szék co jest jednoznaczne ze zdaniem: stół (jest) większy niż krzesło. Inna możliwość to dodanie końcówki -nál, -nél na przykład: az asztal nagyobb a széknél, czyli: stół (jest) większy niż krzesło. Warto zauważyć, że wiele przymiotników odmienia się nieregularnie.

[edytuj] Liczebnik

Liczebniki w j. węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone.

[edytuj] Liczebniki określone

Do liczebników określonych należą:

a) porządkowe, które tworzymy poprzez dodanie końcówki -adik, -edik, -ödik lub -odik zgodnie z zasadmi harmonii samogłoskowej. Wyjątkami są:

  • elsĹ‘ (pierwszy)
  • második (drugi)

b) główne np. egy (jeden). Jeśli liczebnik główny występuje przed rzeczownikiem, to rzeczownik NIE PRZYBIERA liczby mnogiej, np.: négy asztal (cztery stoły).

c) ułamkowe. Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebników głównych przez dodanie przyrostka -ad, -od, -ed lub -öd, stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebników porządkowych, np.: egy harmad (jedna trzecia). Wyjątek stanowi egy ketted, czyli jedna druga.



[edytuj] SĹ‚ownictwo

[edytuj] Pochodzenie

Pochodzenie słownictwa języka węgierskiego. W poniższej tabeli przedstawiono procentowy udział różnych źródeł pochodzenia słownictwa węgierskiego. Jest to udział liczony słownikowo (nieuwzględniający frekwencji słów).

pochodzenie udział procentowy
ugrofińskie 21
słowiańskie 20
niemieckie 11
tureckie 9,5
łacińskie i greckie 6
romańskie 2,5
irańskie 1
nieznane 30

W tekstach (a więc z uwzględnieniem frekwencji występowania) 80 - 90 % słów ma pochodzenie ugrofińskie.

[edytuj] Varia

[edytuj] Określenie koloru czerwonego

Język węgierski ma dwa słowa na określenie koloru czerwonego: piros i vörös.

piros vörös
znaczenie dosłowne żywoczerwony ciemnoczerwony
znaczenie przenośne dla opisu przedmiotów nieożywionych bądź sztucznych, dla oddania obojętnego lub przychylnego nastawienia dla opisu przedmiotów ożywionych lub naturalnych (przedmiotów biologicznych, przyrodniczych, fizycznych, astronomicznych), dla oddania silnego zaangażowania emocjonalnego lub powagi
przykłady użycia czerwony znak, czerwona kredka, czerwona farba, czerwony dzień (w kalendarzu), czerwone policzki, czerwone usta, czerwone kwiaty, czerwone jabłko, kier, czerwony samochód, czerwone światło (jako zakaz), czerwień na fladze, czerwona papryka, czerwony pieprz komunizm, socjalizm, Armia Czerwona, czerwone wino, czerwony dywan (dla gości), miłość, Czerwony Krzyż, Morze Czerwone, czerwień (kolor światło w widmie), czerwone ciałka krwi, czerwona kapusta, czerwone niebo (przy zachodzie słońca)


[edytuj] Związki pokrewieństwa

Oprócz słów fivér (brat) i nővér (siostra) istnieją także pojęcia uwzględniające wiek rodzeństwa: öcs (młodszy brat), báty (starszy brat), húg (młodsza siostra), néne (starsza siostra). Istnieje też słowo testvér oznaczające pojedyńczego członka rodzeństwa (brata albo siostrę) bez rozróżnienia ze względu na płeć.

Przodków i potomków można nazywać do piątego pokolenia:

  • nagy- (dziadkowie), np. nagyszĂĽlĹ‘k (dziadkowie - nagy (duĹĽy)),
  • dĂ©d- (pra-), np. dĂ©dapa (pradziadek),
  • ĂĽk- (prapra-), np. ĂĽkunoka (wnuk wnuka),
  • szĂ©p- (praprapra-), np. szĂ©panya (babka prababci/pradziadka).


[edytuj] Linki zewnętrzne


Static Wikipedia (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia February 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu