Jukatan (stan)

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

**Stan Yucatán**

Stolica	Mérida
Powierzchnia	38,402 km²
Liczba mieszkańców	1,818,948 (2005 r.)
Gęstość zaludnienia	42 mieszk./km²
Gubernator	Patricio Patrón Laviada (2001-2007)
strona internetowa	http://www.yucatan.gob.mx
ISO 3166-2	MX-YUC
Położenie na mapie Meksyku

Yucatán (Jukatan) – stan w południowym Meksyku położony na półwyspie Jukatan. Graniczy ze stanem Quintana Roo na wschodzie oraz Campeche na południowym zachodzie. Północną granicę wyznacza wybrzeże Zatoki Meksykańskiej.

[edytuj] Historia

Na terenie obecnego stanu Jukatan ok. 2500 r. p.n.e. wzięła swój początek jedna z najstarszych kultur obu Ameryk, była to cywilizacja stworzona przez Majów. Pomiędzy 300 a 900 r. n.e. Majowie zbudowali w tym regionie kilka miast, które osiągnęły stosunkowo wysoki poziom rozwoju. W 987 r. n.e. na Jukatanie pojawili się Toltekowie, prowadzeni przez swojego na wpół legendarnego wodza Quetzalcóatl. Z biegiem czasu wymieszali się oni z zamieszkującymi te ziemie od dłuższego czasu Majami a ich kultura zdominowała rejon na dłuższy okres. W XII stuleciu miasto Majów - Mayapán rozpoczęło długotrwałą wojnę ze swoim konkurentem - Chichen-Itzá. Ostatecznie wygrał Mayapán, który rozciągnął swoje wpływy na większość spornego obszaru. W XIII stuleciu kultura Majów zaczęła ulegać stopniowemu upadkowi, większość miast została wtedy opuszczona, a te które pozostały toczyły ze sobą nieustające wojny.

Pierwszą ekspedycją hiszpańską, która przybyła na Jukatan była wyprawa Pedro de Valdivii, która wyruszyła z Panamy w 1511 r. zmierzając początkowo ku Santo Domingo, jednak ostatecznie okręty wchodzące w jej skład rozbiły się u brzegów Jukatanu. Dwóch rozbitków - Jerónimo de Aguilar i Gonzalo Guerrero dołączyło do żyjących tu plemion indiańskich. Guerrero poślubił córkę wodza Chetumala, dziecko z tego związku było pierwszym odnotowanym Metysem w Meksyku. Natomiast Aguilar został później odnaleziony przez ekspedycję Hernána Cortésa.

W 1513 r. Juan Ponce de León przepływał w pobliżu brzegów półwyspu w swojej wyprawie na Florydę, jednak nie zdecydował się tu wylądować. W 1517 r. Francisco Fernández de Córdoba przybył na tereny obecnego stanu Quintana Roo, ale został ostatecznie zmuszony do odpłynięcia przez Indian. Podbój samego regionu Jukatan został zapoczątkowany przez Francisco de Montejo w 1527 r., zakończył się on wówczas sromotną porażką ze względu na zaciekły opór Majów. Montejo wrócił tutaj trzy lata później, jednak znowu musiał się wycofać. Dopiero w 1537 r. udało się mu wreszcie względnie ujarzmić tubylców. De Montejo w 1540 r. założył osadę pod nazwą Campeche a w 1542 r. powstało miasto Mérida. Gaspar Pacheco, znany ze swojego okrucieństwa w stosunku do Indian dokończył podbój zachodniego krańca półwyspu. Wraz z konkwistadorami przybyli także księża katoliccy oraz zakonnicy. Szczególną aktywność przejawiali wtedy franciszkanie, którzy wybudowali ponad trzydzieści misji w celu nawracania tubylców. Brutalne traktowanie Majów przez Hiszpanów oraz przywiezione przez nich choroby doprowadziły do ich zdziesiątkowania.

Majowie nigdy nie porzucili myśli o niezależności i wielokrotnie wzniecali powstania przeciwko swoim ciemięzcom. Jednym z największych zrywów tego typu było powstanie pod wodzą Jacinto Caneka w 1761 r., które zakończyło się śmiercią wielu tysięcy Indian i egzekucją Caneka w Meridzie.

Jukatan nie wziął aktywnego udziału w walkach o niepodległość Meksyku w 1810 r. Hiszpanie w czasie walk niepodległościowych kontrolowali region i zapobiegali wszelkim próbom buntu. W 1821 r. wraz z przyjęciem tzw. Planu z Iguali Jukatan stał się częścią niepodległego Meksyku, status stanu uzyskał formalnie w 1824 r. a w 1825 r. przyjął konstytucję stanową. W czasie walk pomiędzy stronnictwami liberałów i konserwatystów o władzę w kraju Jukatan również pozostawał niespokojnym regionem, którym targały liczne konflikty. Były one związane głównie z tragicznym położeniem tutejszych Indian, którzy nie posiadali praktycznie żadnych praw.

W Jukatanie od samego początku istniały silne tendencje separatystyczne. W 1840 r. lokalny Kongres ogłosił deklarację niepodległości stanu. Jednak ostatecznie zawarta została ugoda pomiędzy rządem federalnym a rebeliantami, którzy zgodzili się na pozostanie w Unii. Stan ten nie trwał jednak długo, co było spowodowane nie przestrzeganiem porozumienia przez rząd centralny. Taka postawa władz zaowocowała powstaniem Republiki Jukatanu. Rządzący wówczas Meksykiem gen. Antonio Lopez de Santa Anna nakazał nałożenie blokady morskiej na porty Jukatanu. Wysłał również ekspedycję karną na półwysep, która po odniesionych klęskach musiała się wycofać z powrotem. Jednak przedłużająca się blokada morska zmusiła wkrótce władze Republiki Jukatanu do rezygnacji z niepodległości i powrotu do federacji w grudniu 1843 r. Kolejny raz Jukatan na krótko ogłosił swoją suwerenność w czasie wojny amerykańsko-meksykańskiej kiedy to ogłosił swoją neutralność w tym konflikcie.

W 1847 r. wybuchła tzw. Wojna kast (hiszp. Guerra de Castas). Było to powstanie Majów wymierzone przeciwko „białej ludności”. W 1848 r. powstańcy niemal całkowicie wyparli z półwyspu całą nieindiańską ludność, której bytność ograniczała się jedynie do umocnionych miast, takich jak Merida czy Campeche. Po zakończeniu wojny amerykańsko-meksykańskiej lokalne władze zgodziły się z powrotem na uznanie zwierzchności Meksyku w zamian za pomoc w stłumieniu buntu Majów. Jukatan, teraz już ostatecznie powrócił na łono federacji 17 sierpnia 1848 r. Natomiast Majowie stawiali opór wojskom federalnym niemal przez całą druga połowę XIX w. Ich nieliczne i izolowane grupy odmawiały uznania zwierzchności rządu aż do 1910 r.

W 1931 r. od Jukatanu odłączona została część terytorium (wcześniej w 1857 r. wydzielono z Jukatanu stan Campeche), z której utworzono nowy stan o nazwie Quintana Roo. Kolejne powstanie Indian w 1937 r. zmusiło prezydenta Lazaro Cardenasa do przyśpieszenia reformy ziemskiej i przydzielenia większego areału ziemi chłopom. W latach 50-tych i 60-tych dzięki poprawie infrastruktury drogowej i kolejowej udało się zakończyć odwieczną „izolację” tego regionu.

[edytuj] Warunki geograficzne i klimatyczne

Jukatan ma w większości charakter nizinny, z najsuchszym rejonem w jego północno-zachodniej części. Położony jest na szerokiej warstwie wapiennych skał, w których woda wyrzeźbiła liczne jeziora podziemne. Wybrzeże porośnięte jest głównie roślinnością namorzynową, która styka się z białymi i piaszczystymi plażami. Bliżej ku południu znajdują się lasy deszczowe, reszta stanu ma raczej suchy charakter i skąpą roślinność.

Na klimat Jukatanu duży wpływ ma bliskość ciepłej Zatoki Meksykańskiej, która sprawia że jest on wyjątkowo gorący i wilgotny. Temperatury sięgają od 25°C do 27°C, rzadko spadając poniżej 16°C czy przekraczając 49°C. Najbardziej obfite w deszcze są miesiące letnie. Średnia roczna opadów wynosi 115 cm.

Z fauny roślinnej rosną tu takie drzewa jak: cedr czy ceiba. Powszechnie występują mrówkojady, jeżozwierze i szopy. W niektórych częściach Jukatanu można spotkać również jaguary i różne gatunki małp. Lasy zamieszkują liczne gatunki papug i innych ptaków. W wodach przybrzeżnych swoje stanowiska mają delfiny i ośmiornice.

Jednym z ważniejszych obszarów podlegających ochronie przyrodniczej jest wyspa Isla Contoy, która pozostaje niezamieszkana. Występują na niej m.in. pelikany i inne rzadkie gatunki ptaków. Drugim cennym obszarem chronionym jest „Rezerwat Biosfery Sian Ka'an”, w skład którego wchodzą lasy tropikalne oraz liczne obszary bagienne.

[edytuj] Gospodarka

Około 23% PKB stanu wytwarza sektor usług, kolejne branże to handel (21%), finanse i ubezpieczenia (19%), przemysł wytwórczy (13%), rolnictwo (7%), budownictwo (6%) i górnictwo (1%).

Większość produkcji przemysłowej Jukatanu stanowią zakłady nastawione na produkcję wyrobów włókienniczych i obróbkę żywności. Istnieją także niewielkie przedsiębiorstwa zajmujące się wytwarzaniem elektroniki. Oprócz tego znajduje się tu kilka tzw. maquiladoras („montowni”), fabryk tworzonych przez zagranicznych inwestorów.

Bardzo ważnym źródłem utrzymania ludności stanu pozostaje niezmiennie rolnictwo. Głównymi roślinami uprawnymi są tutaj: kukurydza, fasola, sorgo, owoce cytrusowe i tropikalne. Hoduje się także bydło, świnie i konie. Jukatan jest także jednym z głównych producentów miodu w Meksyku. Rybołówstwo również daje zajęcie dużej części ludności, poławia się tu m.in. ośmiornice i rekiny.

Z ważniejszych surowców mineralnych pozyskiwanych na Jukatanie należy wymienić: ropę naftową, sól a także dla celów budowlanych żwir i glinę.

[edytuj] Turystyka

Do głównych atrakcji turystycznych stanu Jukatan należą pozostałości po miastach Majów. Do najbardziej znanych należą:

Chichén Itzá
Uxmal
Kabah
Labná
Sayil

Na uwagę zasługują również jaskinie Grutas de Loltun oraz rezerwat "Ria Celestun" w pobliżu miasteczka Celestun, gdzie można zobaczyć flamingi żyjące na wolności.

[edytuj] Galeria

Pałac gubernatorski w Méridzie.	Plaża w Progresso.	Katedra w Valladolid.	Kamienny łuk w Labná.
Piramida w Chichen Itza.	Świątynia wojowników w Chichen Itza.	Podziemna jaskinia Grutas de Loltun.	Starozytne boisko do gry w piłkę w Cobá.