Liczba podwójna
Z Wikipedii
Liczba podwójna to występująca w niektórych językach kategoria gramatyczna, dzięki której rzeczowniki oznaczające dwa przedmioty lub dwie osoby przyjmowały odrębną formę (por. dwie niewieście 'dwie niewiasty', dwaj kmiecia 'dwaj kmiecie', dwie głowie 'dwie głowy' , dwie słowie 'dwa słowa' ) - w przeciwieństwie do form rzeczowników występujących w liczbach: pojedynczej i mnogiej. Rzeczowniki występujące w języku polskim w liczbie podwójnej miały trzy formy przypadkowe, np. dwa kmiecia (mianownik, biernik i wołacz), dwu kmieciu (dopełniacz i miejscownik), dwoma kmiecioma (celownik i narzędnik).
Inne części mowy, pozostające w zdaniu w związku składniowym z rzeczownikami i odmienne przez liczbę (przymiotniki, osobowe formy czasowników), również mogą posiadać formy liczby podwójnej.
Występuje współcześnie m.in. w językach łużyckich, języku litewskim, słoweńskim i arabskim.
Liczbę podwójną zawierał język praindoeuropejski. Większość współczesnych języków indoeuropejskich utraciła liczbę podwójną. W języku polskim zanikała ona od XV w., do naszych czasów przetrwały tylko jej ślady.
Spis treści |
[edytuj] Liczba podwójna we współczesnych językach
[edytuj] Język litewski
|
liczba |
|||
|
pojedyncza |
podwójna |
mnoga |
|
| mężczyzna | vyras | vyru | vyrai |
| dziewczyna | mergina | mergini | merginos |
| idę | einu | einava | einame |
[edytuj] Język słoweński
|
liczba |
|||
|
pojedyncza |
podwójna |
mnoga |
|
| chłopak | fant | fanta | fanti |
| dziewczyna | punca | punci | punce |
| idę | grem | greva | gremo |
[edytuj] Ślady liczby podwójnej we współczesnym języku polskim
Niektóre rzeczowniki (np. oczy, uszy, ręce) oraz liczebnik dwa do dziś zachowały kilka form liczby podwójnej, rozumianej jako specjalne formy liczby mnogiej (oka, ucha) albo nawet liczby pojedynczej (np. w ręku). Liczba podwójna rzeczownika przetrwała bez zmian w przysłowiu Mądrej głowie dość dwie słowie - słowie to właśnie podwójna liczba wyrazu słowo.
Mianownik liczebników 20 i 200 to dwa plus liczba podwójna od odpowiednio dziesięć (dzieścia, porównaj trzy dzieści), i sto (ście, porównaj trzy sta).
Innym reliktem liczby podwójnej są formy typu chodźta, chodźwa, róbta, robita itp. Słowo róbta pierwotnie znaczyło "(wy dwaj) róbcie". Popularne dziś zawołanie "róbta co chceta" w staropolszczyźnie zatem odnosiłoby się do dwóch osób.
