Paralaksa
Z Wikipedii
Paralaksa – efekt niepokrywania się dwóch obrazów wynikający z obserwowania obiektów z dwu różnych kierunków. W szczególności paralaksa odnosi się do jednoczesnego obserwowania obiektów leżących w różnych odległościach od obserwatora lub urządzenia obserwującego, a objawia się tym, że obiekty te na obu obrazach są oddalone od siebie o odmienną odległość kątową lub też nachodzą na siebie na tych obrazach w odmiennym stopniu.
Spis treści |
[edytuj] Paralaksa w metrologii
W metrologii, czyli w nauce o pomiarach, paralaksa jest zjawiskiem błędnego odczytu wskazania przyrządu pomiarowego, wynikającym z nieodpowiedniego kąta patrzenia człowieka na to urządzenie, skutkiem czego linia wzroku przechodząc przez element wskazujący (wskazówka w mierniku wychyłowym, słupek cieczy w termometrze cieczowym lub pipecie miarowej) pada na znajdującą się za tym elementem skalę odczytu w niewłaściwym miejscu. Różnica pomiędzy odczytem rzeczywistym a wartością odczytu poprawnego nazywana jest błędem paralaksy.
[edytuj] Paralaksa w astronomii
W astronomii paralaksą nazywa się zjawisko pozornej zmiany położenia obiektu na sferze niebieskiej względem dalszych obiektów, wynikające ze zmiany miejsca obserwacji, spowodowanej przemieszczeniem się obserwatora.
Pojęcie paralaksy funkcjonuje w różnych układach:
- paralaksa dobowa (geocentryczna paralaksa równikowa), związana z ruchem obrotowym Ziemi
- paralaksa geocentryczna południkowa, związana ze zmianą szerokości geograficznej obserwatora
- paralaksa roczna (paralaksa heliocentryczna), związana z ruchem Ziemi po orbicie wokółsłonecznej
Zjawisko paralaksy rocznej bezskutecznie próbowano zaobserwować w starożytności. Niemożność jej dostrzeżenia była głównym powodem, dla którego przeważył wtedy pogląd o braku ruchu Ziemi, czyli geocentryczna wizja budowy Wszechświata. W astronomii nowożytnej jako pierwszy przesunięcie paralaktyczne gwiazd próbował mierzyć Tycho de Brahe. Zaobserwowanie tego zjawiska mogło być bezpośrednim dowodem teorii heliocentrycznej. Nie uzyskawszy pozytywnych rezultatów uznał, że hipoteza Kopernika jest nierealna. Jego pomyłka wynikała ze zbyt dużej wiary w wysoką precyzję swoich pomiarów, nie zdawał on sobie sprawy z ogromnego oddalenia gwiazd. W XVIII w. Robert Hooke twierdził, że paralaksa roczna gwiazdy Etamin (γ Dra) wynosi 30 sekund łuku, jednak obserwacje Jamesa Bradleya wykazały, że zmiany położenia gwiazdy wywołało zjawisko aberracji światła. Dopiero w 1839 r. trzej astronomowie (niezależnie od siebie) zmierzyli pierwsze paralaksy gwiazd. Byli to Wilhelm Struve, który w Dorpacie wyznaczył paralaksę Wegi; Friedrich Bessel (w Królewcu, gwiazda 61 Cyg) i Thomas Henderson (w Kapsztadzie, α Cen). Początkowo paralaksy gwiazd wyznaczano metodami wizualnymi przy użyciu długoogniskowych instrumentów lub heliometrów. Użycie fotografii spowodowało przełom w tych pomiarach. Kolejnym krokiem była astrometryczna misja Hipparcos, dzięki której znamy dziś paralaksy ponad 100 000 gwiazd.
Paralaksa heliocentryczna stała się podstawą definicji parseka – jednostki odległości używanej w astronomii: 1 pc jest to odległość ciała od Ziemi, przy której roczne odchylenie od położenia średniego równe jest sekundzie kątowej.
[edytuj] Paralaksa w fotografii
W fotografii paralaksą nazywana jest niezgodność, niepokrywanie się obrazu widzianego w celowniku z obrazem fotograficznym. Wolne od tego błędu są aparaty fotograficzne, w których celowanie odbywa się poprzez obiektyw, np. lustrzanki jednoobiektywowe i niektóre aparaty studyjne. Błąd paralaksy maleje ze wzrostem odległości od fotografowanego motywu.
[edytuj] Zobacz też
- przegląd zagadnień z zakresu astronomii
- przegląd zagadnień z zakresu fotografii
- triquetrum (linijka paralaktyczna)
