Pucz moskiewski
Z Wikipedii
| To jest artykuł z cyklu Historia Rosji |
Pucz moskiewski lub Pucz Janajewa to nieudana próba przejęcia władzy w ZSRR przez "twardogłowych" liderów KPZR w sierpniu 1991r.
W czerwcu 1991 lider obozu demokratycznego Borys Jelcyn zwyciężył w wyborach prezydenckich w Federacji Rosyjskiej. 20 sierpnia 1991 wraz z przywódcami kilku innych republik, Jelcyn miał podpisać nowy traktat związkowy, który oznaczałby zasadnicze przekształcenie stosunków politycznych w ZSRR.
W nocy z 18 na 19 sierpnia doszło do zamachu stanu, aresztowania przebywającego na Krymie prezydenta ZSRR Michaiła Gorbaczowa i przejęcia władzy przez 8-osobowy Komitet Stanu Wyjątkowego. Na czele tego Komitetu stał wiceprezydent ZSRR Giennadij Janajew. Oprócz niego w skład Komitetu wchodzili: premier Walentin Pawłow, minister obrony Dmitrij Jazow, szef KGB Władimir Kriuczkow i minister spraw wewnętrznych Borys Pugo.
Komitet ogłosił na niemal całym terytorium ZSRR stan wyjątkowy (miał obowiązywać przez pół roku), wydał Odezwę do narodu radzieckiego, jednocześnie wprowadzając kontrolę prasy (duża część dzienników i czasopism została zawieszona) oraz zakaz demonstracji i strajków. Do Moskwy wkroczyły oddziały wojskowe uzbrojone w czołgi, okrążając wszystkie ważniejsze gmachy w mieście. Łącznie Komitet skierował do stolicy ZSRR kilka dywizji i około 500 pojazdów pancernych.
Zamach wywołał zdecydowaną reakcję sił demokratycznych, a głównym ogniskiem oporu stał się budynek parlamentu Rosji, który otoczony został barykadami bronionymi przez kilka tysięcy ludzi. Prezydent Federacji Rosyjskiej Borys Jelcyn uznał działanie Komitetu za nielegalne i wezwał do protestów oraz bojkotu zarządzeń przywódców zamachu. Część oddziałów wojskowych znajdujących się w Moskwie przeszła na stronę Jelcyna.
20 sierpnia Komitet był popierany tylko przez niektóre lokalne władze, w wielu regionach ZSRR nasilił zaś opór przeciw puczowi. W nocy z 20 na 21 sierpnia grupa 8 transporterów opancerzonych próbowała bezskutecznie wedrzeć się ulicą Sadowoje Kolco w kierunku siedziby parlamentu Rosji. W trakcie starć zginęło 5 obrońców barykad. 21 sierpnia pucz moskiewski załamał się, w czym decydującą rolę odegrało przejście na stronę Jelcyna Tamańskiej Dywizji Pancernej Gwardii i Tulskiej Dywizji Powietrznodesantowej, która zgodnie z rozkazem Komitetu zdobyć miała budynek parlamentu rosyjskiego.
W godzinach popołudniowych 21 sierpnia aresztowano kilku członków Komitetu (22 sierpnia Borys Pugo popełnił samobójstwo), a w godzinach popołudniowych uwolniono prezydenta Gorbaczowa, który natychmiast powrócił do Moskwy, gdzie mianował nowych szefów resortów spraw wewnętrznych, obrony oraz KGB. W instytucjach tych rozpoczęto wymianę kadr. W następnych dniach proces ten objął także inne urzędy, m.in. Ministerstwo Spraw Zagranicznych i Prokuraturę Generalną (ustąpili ich szefowie Aleksandr Biessmiertnych i Nikołaj Trubin). W trakcie puczu Łotwa i Estonia proklamowały niepodległość, a wkrótce potem uczyniła to także Ukraina i Białoruś. W rezultacie puczu zawieszono działalność KPZR (29 sierpnia), a proces demontażu pozostałości systemu komunistycznego przybrał na sile.
Prezydenta Gorbaczowa pozbawiono przyznanych mu we wrześniu 1990 specjalnych pełnomocnictw w sprawach gospodarczych, wzrosła zaś rola Borysa Jelcyna, który zdobył realną władzę na terenie republiki rosyjskiej. Pucz przyspieszył ostateczną likwidację ZSRR, która nastąpiła w grudniu 1991.
