Sfaleryt
Z Wikipedii
Sfaleryt (blenda cynkowa) - minerał z gromady siarczków. Bardzo pospolity i szeroko rozpowszechniony.
Nazwa pochodzi od gr. sphaleros = zwodniczy, niepewny, podstępny, złudny; nawiązuje do kłopotów jakie sprawia minerał przy identyfikacji (dopiero w XVIIw. określono, że jest to kruszec cynku).
Spis treści |
[edytuj] Właściwości
- Wzór chemiczny – ZnS – siarczek cynku
- Układ krystalograficzny - regularny
- Twardość w skali Mohsa - 3,5-4
- Łupliwość – doskonała, sześciokierunkowa
- Przełam - muszlowy
- Gęstość – 3,92 – 4,2 g/cm3
- Połysk - diamentowy
- Barwa - bezbarwny, domieszki innych metali zabarwiają minerał na żółto, czerwono do czarnego
- Rysa - żółta
Tworzy kryształy izometryczne (tetraedry lub dwunastościany rombowe), często występują zbliźniaczenia oraz charakterystyczne prążki na ścianach kryształów. Występuje w formie skupień zbitych, ziarnistych, pylastych ( - brunckit), nerkowatych, naciekowych i skorupowych. Razem z wurcytem stanowi odmianę polimorficzną siarczku cynku. Jest kruchy, przezroczysty, zawiera domieszki żelaza, kadmu, manganu, talku, indu, ołowiu, srebra.
[edytuj] Odmiany
- blenda karmelowa – żółta lub brunatna
- cleiofan - czysty, bezbarwny
- blenda rubinowa - z małą domieszką żelaza, zabarwiony na czerwono, pomarańczowo
- gumucionit – zielony, szary, brunatnoczarny
- marmatyt, - z dużą domieszką żelaza, zabarwiony na ciemnozielony do czarnego
- christofit – czarny, zawiera domieszki żelaza
- przybramit – zawiera domieszki kadmu
[edytuj] Występowanie
Najczęściej tworzy się w wyniku działalności gorących roztworów przenikających przez różne skały. Bywa spotykany w żyłach kruszcowych, w pegmatytach, gabrach. Prawie zawsze występuje z galeną, pirytem, chalkopirytem, markasytem, kalcytem. Obecny we wszystkich skałach zawierających siarczki.
Miejsca występowania: Hiszpania, Meksyk, USA, Australia, Rosja, Kazachstan, Namibia, Niemcy.
W Polsce – pospolity kruszec złóż cynku i ołowiu okolic Bytomia, Tarnowskich Gór, Olkusza. Znany też z Dolnego Śląska – okolice Boguszowa, Kowar, Strzegomia, i Kletna. Spotkać go można w kopalni miedzi w rejonie Lubina i Polkowic.
[edytuj] Zastosowanie
- źródło cynku (67% Zn).
- źródło kadmu, srebra, (też indu, galu)
- poszukiwany przez kolekcjonerów
- dobrze wykształcone kryształy są wykorzystywane w jubilerstwie
- służy do wyrobu drobnej galanterii ozdobnej.
[edytuj] Ciekawostki
Przy pocieraniu o niepolerowaną płytkę porcelanową sfaleryt wydziela zapach siarkowodoru.
Dawniej, gdy cynk nie był znany, górnicy sascy nazywali sfaleryt blendą, czyli rudą, która mami i zwodzi - obiecuje metal a nie daje go.
Nawet słynny specjalista górniczy Agricola w XVI wieku uważał sfaleryt za kruszec ołowiu. Dopiero w XVIII wieku szwedzki chemik Brandt rozpoznał w nim ważny kruszec cynku.
