Hiszpania

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy państwa. Zobacz też: Hiszpania (województwo wielkopolskie) i España.

Reino de España


Flaga Hiszpanii	Godło Hiszpanii

Dewiza: (łac.) Plus Ultra
(Wciąż dalej)

Język urzędowy

hiszpański¹

Język używany

hiszpański, kataloński, baskijski, aragoński, aranejski

Stolica

Madryt

Ustrój polityczny

monarchia parlamentarna

następca tronu

premier José Luis Rodríguez Zapatero

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

50. na świecie
504 782 km²
1,04%

Liczba ludności
• całkowita (spis z 2006)
• gęstość zaludnienia

27. na świecie
44 708 964
88,6 osób/km²

Jednostka monetarna

euro (EUR, €)

Strefa czasowa

UTC +1 - zima
UTC +2 - lato

Hymn państwowy

Marcha Real (Marsz Królewski)

+34

¹ lokalnie także kataloński, oksytański, baskijski, aranejski i galisyjski

Hiszpania, Królestwo Hiszpanii (hiszp. Reino de España, gal. Reino de España, kat. Regne d'Espanya, arag. Reino d'España, bask. Espainiako Erresuma, okc. Regne d'Espanha, ast. Reinu d'España) to największe z trzech państw położonych na Półwyspie Iberyjskim. Na zachodzie Hiszpania graniczy z Portugalią, na południu z należącym do Wielkiej Brytanii Gibraltarem, oraz przez Ceutę i Melillę z Marokiem. Na północy, przez Pireneje, kraj graniczy z Francją i Andorą. W skład Hiszpanii wchodzą także Baleary na Morzu Śródziemnym, Wyspy Kanaryjskie na Oceanie Atlantyckim oraz tzw. terytoria suwerenne (hiszp.: plazas de soberanía), w skład których wchodzą dwie hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej, Ceuta i Melilla, oraz liczne niezamieszkane wyspy po śródziemnomorskiej stronie Cieśniny Gibraltarskiej, takie jak Chafaryny, Alborán czy Perejil. Do Hiszpanii, do Katalonii należy także otoczone przez terytorium francuskie miasteczko Llívia.

[edytuj] Ustrój polityczny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Ustrój polityczny Hiszpanii.

Hiszpania jest dziedziczną monarchią parlamentarną. Królem jest Jan Karol z dynastii Burbonów. Wstąpił na tron w 1975 roku po śmierci generała Francisco Franco. Król, mimo iż cieszy się ogromnym autorytetem w społeczeństwie (nawet wśród komunistów), zwłaszcza po uśmierzeniu próby zamachu stanu 23 lutego 1981, nie ma w swych rękach żadnej realnej władzy. Mianuje szefa rządu, który zawsze wywodzi się ze zwycięskiego ugrupowania. W wyjątkowych sytuacjach może wygłaszać orędzia do narodu. Jest również najwyższym dowódcą wojska.

Premierem Hiszpanii jest od 2004 socjalista José Luis Rodríguez Zapatero.

[edytuj] Geografia

Hiszpania to kraj wyżynny

[edytuj] Góry

Pireneje, Góry Betyckie, Góry Kantabryjskie, Góry Kastylijskie, Sierra Morena, Sierra Nevada, Góry Iberyjskie

[edytuj] Podział administracyjny

Obszary występowania języków:

kastylijskiego (hiszpańskiego)

aranejski - dialektu osytańskiego

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Hiszpanii.

Hiszpania dzieli się na 17 wspólnot autonomicznych (Comunidades Autónomas), które cieszą się dużą autonomią (głównie w kwestiach szkolnictwa, podatków, itd.), oraz dwa miasta autonomiczne (Ciudad Autónoma). Oto one:

Andaluzja (Andalucía)
Aragonia (Aragón)
Asturia (Asturias)
Baleary (Islas Baleares)
Estremadura (Extremadura)
Galicia (Galicia)
Kantabria (Cantabria)
Kastylia-La Mancha (Castilla La Mancha)
Kastylia-León (Castilla y León)
Katalonia (Cataluña)
Kraj Basków (País Vasco)
La Rioja (La Rioja)
Madryt (Madrid)
Murcja (Murcia)
Nawarra (Navarra)
Walencja (Valencia)
Wyspy Kanaryjskie (Islas Canarias)
Ceuta (Ceuta)
Melilla (Melilla)

Integralną część Hiszpanii stanowią tzw. hiszpańskie posiadłości w Afryce Północnej.

Wspólnoty autonomiczne dzielą się na 50 prowincji.

[edytuj] Klimat

Klimat Hiszpanii jest zróżnicowany, od chłodnego i deszczowego na północnym zachodzie, po gorący i suchy na równinach Andaluzji. Latem na całym obszarze kraju z wyjątkiem północnego wybrzeża, jest gorąco i słonecznie.

Przez pozostałą część roku pogoda jest bardziej zmienna, ale wszystkie miesiące są słoneczne.

Strefa klimatyczna: Podzwrotnikowa
Klimat: Śródziemnomorski

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Hiszpanii.

Las Médulas w Leonie - teren rzymskiej kopalni złota.

Karol V

Począwszy od IX wieku p.n.e. Półwysep Iberyjski był terenem ekspansji licznych ludów i państw (Celtów, Fenicjan, Greków czy też Kartagińczyków). W II wieku p.n.e. na półwyspie pojawili się Rzymianie. W V wieku na tereny obecnej Hiszpanii wdarli się Wizygoci i stworzyli tam własne królestwo. W roku 711 z północnej Afryki na Półwysep Iberyjski przedostały się wojska arabskie pod wodzą Tarika, które błyskawicznie podbiły prawie cały półwysep.

Niewielkie królestwa chrześcijańskie na północy rozpoczęły rekonkwistę, która zaowocowała ostatecznym wyparciem Maurów w 1492. Przywódcą i pierwszym królem, zgodnie z tradycją, był don Pelayo, prawdopodobnie szlachcic wizygocki, który razem z innymi schronił się w górach Asturii przed napierającymi z południa wojskami muzułmańskimi. Jako początek procesu rekonkwisty uznaje się bitwę w wąwozie Covadonga (722 r.), w której oddział (około 300 ludzi) pod wodzą don Pelayo pokonał dzięki zaskoczeniu i pułapce kilkukrotnie większe siły przeciwnika. Rozbity oddział muzułmański miał charakter rozpoznawczy, a jego "klęska" nie miała dla najeźdźców większego znaczenia. W ten sposób powstało pierwsze minikrólestwo chrześcijańskie, które rozpoczęło powolną walkę z najeźdźcami muzułmańskimi. Z tych drobnych państw chrześcijańskich z czasem wyłoniły się dwa silne królestwa: Kastylia i Aragonia. Rozkwit i ekspansja powstałej z połączenia obu tych państw Hiszpanii były przede wszystkim związane z podbojami kolonialnymi w Ameryce i zdobyciem wielkich bogactw. Dzięki mocarstwowej polityce kraj stał się supermocarstwem w Europie Zachodniej. Stracił jednak tą pozycję na skutek osłabienia, upadku gospodarczego i wyniszczających (przegrywanych) wojen z Francją Ludwika XIV. Problemy z następstwem tronu w XVIII wieku doprowadziły do wojny o sukcesję hiszpańską, która w znacznym stopniu osłabiła państwo.

Około 1825 wielkie imperium hiszpańskie przestało praktycznie istnieć. Spowodowane to było zbyt długim złym zarządzaniem, niesprawiedliwym ładem społecznym i, przede wszystkim, inwazją Napoleona, który rozprzestrzenił idee wolnościowe w Ameryce.

Hiszpania na krótko dostała się pod wpływy Francji. Wkrótce powróciła dynastia Burbonów i stopniowo kraj stawał się biednym prowincjonalnym królestwem.

Na początku XX wieku Hiszpanią rządziło kilku dyktatorów - częste niepokoje społeczne skompromitowały monarchię i w 1931 proklamowano republikę.

W latach 1936-1939 kraj ogarnęła wojna domowa. W jej wyniku władzę w kraju przejęli nacjonaliści pod wodzą generała Francisco Franco.

Po śmierci Franco w 1975, władzę przejął wyznaczony przez niego na następcę książę Jan Karol z dynastii Burbonów. Przywrócono monarchię (formalnie istniała już od lat 40-tych, a Franco pełnił funkcję regenta), a król wprowadził w kraju demokratyczne reformy. W 1982 Hiszpania wstąpiła do NATO, a w 1986 stała się członkiem Unii Europejskiej.

[edytuj] Gospodarka

Do lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia Hiszpania była jednym z najuboższych krajów Europy. Masowy napływ turystów spowodował wielki wzrost inwestycji i napływ kapitału zagranicznego, który wzmógł się jeszcze po przystąpieniu do Unii Europejskiej.

Hiszpania była przez ostatnie pół wieku jednym z najszybciej rozwijających się gospodarczo państw Europy. W 2001 r. PKB wyniósł 662 mld euro, czyli 16,5 tys. euro na mieszkańca. Hiszpania uporała się w ostatnich latach ze zmorą, jaką była znaczna inflacja (od r. 1990 spadła z ponad 9% do ok.2,5-3% obecnie) i masowym bezrobociem (obecnie ponad 11% wobec 21,6% w 1978 r.).

Hiszpania jest znaczącym uczestnikiem handlu zagranicznego, wielkie banki mają swe siedziby gł. w Madrycie, Bilbao, Barcelonie i Walencji.

[edytuj] Przemysł

Najważniejszą gałęzią gospodarki jest wysoko rozwinięty przemysł, zgrupowany w kilku wielkich okręgach. Hiszpania jest ważnym producentem samochodów osobowych i ciężarowych (Barcelona i Lleida, Walencja, Madryt, Valladolid, La Coruña). Kilka wielkich koncernów ulokowało tutaj swoje zakłady (VW, grupa PSA, Ford). Produkcja samochodów osobowych wyniosła ponad 1,9 mln sztuk (2000). W Walencji, Bilbao, Barcelonie, Kadyksie oraz La Coruñi są duże stocznie. Rozwinięty jest przem. metalurgiczny (huty w Oviedo, Gijon, El Ferrol de Caudillo koło Bilbao i in.), w Asturii kopalnie węgla. Różnorodny przemysł elektrotechniczny (sprzęt gospodarstwa domowego, komputery, półprzewodniki) rozwinął się w większych miastach (np. Barcelona, Madryt, Sewilla, Malaga). Dzięki importowi paliw płynnych oraz znacznym zasobom energii wodnej Hiszpania produkuje ok. 185 TWh energii elektrycznej (4,612 kWh na mieszkańca). Wielkim atutem jest rozwinięty przemysł włókienniczy, a nade wszystko rolno-spożywczy (prod. cukiernicza, wina - ponad 34 mln hl (czwarte miejsce w świecie - konserw rybnych itp.) rozrzucony po całym kraju.

[edytuj] Rolnictwo

W rolnictwie dominującą rolę odgrywa hodowla bydła, trzody i drobiu na rozległych pastwiskach Kastylii, Asturii czy Estremadury), a także uprawa winorośli, zbóż, oliwek oraz owoców cytrusowych. Lasy (głównie w regionach górskich) dostarczają drewna i owoców leśnych.

[edytuj] Rybołówstwo

Doniosłe znaczenie posiada rybołówstwo (1,4 mln ton ryb), zwłaszcza na wybrzeżu atlantyckim - La Coruña w Galicii, Jerez de la Frontera w Andaluzji, ale także Málaga.

[edytuj] Komunikacja

Sieć komunikacyjna Hiszpanii uległa znaczącym przeobrażeniom po II wojnie światowej, dzięki dewizom napływającym od turystów zagranicznych. Drogi liczą ogółem ponad 326 tys. km - 64,5 km na 100 km² powierzchni. Wielki postęp zanotowano w budowie nowoczesnych magistral obsługujących narastający ruch turystyczny - w połowie 2001 r. było w Hiszpanii ponad 4,7 tys. km autostrad i 6,5 tys. km dróg ekspresowych. Hiszpania jest krajem wysoko zmotoryzowanym – w tym samym czasie było ponad 14,7 mln samochodów osobowych (36,7 pojazdów na 100 mieszkańców) oraz ponad 1,8 mln ciężarowych. Długość linii kolejowych wyniosła 12,6 tys. km, w tym 7,5 tys. km linii zelektryfikowanych. Najważniejsze porty morskie: Algeciras, Kadyks, Walencja, Barcelona, Bilbao, La Coruña. Bezprecedensowy rozwój nastąpił w dziedzinie przewozów lotniczych. Madryt jest jednym z najważniejszych portów lotniczych w Europie, inne ważniejsze lotniska znajdują się w Barcelonie, Palmie (Majorka), Sewilli, Walencji, Santa Cruz de Tenerife (Wyspy Kanaryjskie), Bilbao.

[edytuj] Turystyka

Majorka

Burzliwa historia, która pozostawiła ślad w postaci niezliczonych zabytków i przebogatych muzeów oraz najcieplejszy klimat na kontynencie sprzyjają masowej turystyce, która stanowi jeden z filarów gospodarki przysparzający znacznych dochodów - w 2001 r. ponad 47 mld. euro. Liczba turystów zagranicznych odwiedzających Hiszpanię wyniosła prawie 71 mln, którzy wypoczywali głównie na wybrzeżu śródziemnomorskim (Costa de la Luz - Costa del Sol - Costa Blanca - Costa del Azahar - Costa Dorada - Costa Montanesa - Costa Vasca - Costa Verde - Rias Altas - Rias Bajas), na Balearach i Wyspach Kanaryjskich oraz zwiedzali hiszpańskie miasta i muzea - Toledo, Madryt, Barcelona, Sewilla, Salamanka i in. Ośrodkiem pielgrzymkowym o europejskiej sławie jest Santiago de Compostela. Z dochodów z turystyki sfinansowano budowę dróg oraz przemysł lokalny.