Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego
Z Wikipedii
Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego wprowadzony 26 lutego 1832 w miejsce konstytucji Królestwa Polskiego.
Bezpośrednio po stłumieniu powstania listopadowego Rosjanie rozpoczęli szereg represji zarówno w stosunku do uczestników powstania, jak i instytucji państwowych. Represjom patronował nowy namiestnik cesarski – feldmarszałek Iwan Paskiewicz, nagrodzony również za szturm Warszawy w 1831 tytułem księcia warszawskiego. Autonomia Królestwa Polskiego została znacznie ograniczona. Nastąpiło zawieszenie konstytucji, aż do roku 1832, kiedy to car Mikołaj I wprowadził tzw. Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego. Oficjalnie miała to być legalna zmiana konstytucji, faktycznie jednak Statut ten zniósł ją i wszedł niejako na jej miejsce.
Zlikwidowano istniejącą od 1815 roku unię i inkorporowano Królestwo „na zawsze” do Cesarstwa Rosyjskiego (art. 1). Korona Królestwa Polskiego tak jak we wcześniejszej konstytucji miała być „dziedziczną w osobie” cara Mikołaja I oraz jego potomków, a jej „następstwo” odpowiadało porządkowi „następstwa tronu cesarstwa Wszechrosji”.(art. 2.). Zniesiona została jednak odrębność koronacji. Nie odbywała się już w Warszawie lecz w Moskwie razem z koronacją na cesarza, o czym mówi art. 3. W tym samym miejscu przeczytamy, że obrzęd tejże koronacji „będzie się odbywać […] w obecności deputatów Królestwa Polskiego wzywanych do uczestnictwa w takowej uroczystości razem z deputatami innych części cesarstwa.” Świadczyć to może o tym, że Królestwo Polskie zostało inkorporowane jako prowincja Cesarstwa. Zlikwidowano także sejm. Wojsko zostało wcielone do armii carskiej, a następnie wysłane jak najdalej od kraju do walk na Kaukazie lub na Syberię.
Statut zachowywał odrębny skarb Królestwa i rząd (art.16). Pozostawiono Radę Stanu, Radę Administracyjną oraz Bank Królestwa Polskiego będący „jak dawniej pod opieką rządu”.
Kompetencje rządu zostały istotnie ograniczone. Zlikwidowano dwie komisje (wojny oraz wyznań religijnych i oświecenia publicznego) i tak z pięciu zostały trzy (art. 35):
- komisja spraw wewnętrznych i interesów duchownych oraz oświecenia narodowego,
- komisja sprawiedliwości,
- komisja przychodów i skarbu.
Na ich czele stali zamiast ministrów „dyrektorowie główni”. Z Rady Stanu została wyodrębniona Rada Administracyjna. Art. 22 powierza jej zarząd nad Królestwem w imieniu cara pod przewodnictwem namiestnika Królestwa. Był nim wcześniej wspomniany Iwan Paskiewicz, którego rządy nazwano później „nocą paskiewiczowską”. Skład rady Administracyjnej określony w art. 23 obejmował: namiestnika, dyrektorów głównych, kontrolera głównego oraz innych wskazanych specjalnie przez cara. Przestała pełnić funkcję gabinetu ministrów. Planowała ona budżet Królestwa, a także przedstawiało za pośrednictwem namiestnika listę kandydatów na urzędy administracyjne i sądowe, przy czym lista ta nie była decydująca.
Sama Rada Stanu podporządkowana została Radzie Państwa Cesarstwa Rosyjskiego. W art. 28 określono jej skład. Pod przewodnictwem namiestnika zasiadali w niej 1) z urzędu dyrektorzy główni i kontroler generalny 2) oraz inni wskazani przez cara urzędnicy jak i osoby zwykłe. Jeden z członków wskazany był, aby przewodniczyć radzie w razie nieobecności namiestnika. Kompetencje Rady Stanu Królestwa Polskiego określone w art. 29 obejmowały m.in.:
- „przeglądanie i układanie projektów do nowych praw i ustaw zmierzających do ogólnego zarządu Królestwa”;
- rozwiązywanie sporów kompetencyjnych między władzami administracyjnymi i sądowymi;
- kontrolowanie budżetu ustanowionego przez Radę Administracyjną;
- czytanie raportów głównych naczelników różnych gałęzi administracyjnych z ich pracy;
- rozstrzyganie odpowiedzialności politycznej podległych urzędników.
W roku 1841 zniesiono jednak Radę Stanu, a część jej kompetencji przejął Departament ds. Królestwa Polskiego w Radzie Państwa w Petersburgu.
W tymże samym roku zlikwidowano Sąd Najwyższy Instancji Królestwa oraz wydziały kasacyjne w Sądzie Apelacyjnym, a w ich miejsce wprowadzono dwa departamenty Rządzącego Senatu: IX i X.
Dyrektorowie główni, generalny kontroler, członkowie Rady Administracyjnej i rady Stanu oraz komisji rządowych ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną. Winę ich ma dowieść Rada Stanu Królestwa. (art. 38) W art. 34 utrzymany mamy jako urzędowy język polski w administracji i sądownictwie („Wszystkie interesa administracyjne i sądowe w Królestwie Polskim będą się odbywać w języku polskim”). Od roku 1836 jednak urzędnicy znający język rosyjski mieli pierwszeństwo w przyjmowaniu do służby państwowej, a w 1837 wprowadzono całkowity zakaz nominacji na urząd nieumiejących biegle mówić w tym języku.
Podporządkowano Rosji administracje, Kościół i oświatę. W art. 26 mamy wzmiankę o tym, że Rada Administracyjna przedstawiała carowi za pośrednictwem Namiestnika na wspomnianej wcześniej liście „kandydatów na wakujące miejsca”. Pierwsi są na niej wymienieni arcybiskupi oraz biskupi.
W zakresie administracji terenowej (art. 39) utrzymano podział Królestwa na województwa, obwody, powiaty, miejskie i wiejskie okręgi (gminy). Nie zmieniano ich poprzednich granic. Taki stan utrzymał się do roku 1837. Zachowano także władze lokalne. Na czele województwa stały komisje wojewódzkie. W ich skład wchodzili: prezes i komisarze. Wypełniali oni polecenia głównych komisji rządowych. (art. 40). W miastach rządziły zgromadzenia miejskie, a w okręgach wiejskich wójtowie. Burmistrz i wójt mieli za zadanie czuwać nad wypełnianiem rozkazów rządu (art. 41).
