Sudety
Z Wikipedii
| Sudety | |
| Megaregion | Pozaalpejska Europa Środkowa |
| Prowincja | Masyw Czeski |
| Podprowincja | Sudety z Przedgórzem Sudeckim |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
Polska: województwo dolnośląskie, województwo opolskie Czechy: kraj ujski kraj liberecki kraj kralovohradecki kraj ołomuniecki kraj morawsko-śląski Niemcy: Saksonia |
Sudety (332) (cz. Sudety = Sudetská subprovincie = Krkonošsko-jesenická subprovincie, niem. Sudeten). Nazwa Sudety pochodzi z II w. n.e.. Po raz pierwszy użył jej grecki geograf i astronom Klaudiusz Ptolemeusz, autor Wstępu do geografii, umieszczając na mapie Germannii Wielkiej i Sarmacji. Zachodnią część tych gór nazwał Sudeti Montes. W czasach późniejszych używana była nazwa Góry Czeskie. Jest to pasmo górskie na pograniczu Niemiec, Czech i Polski. Ciągną się od Doliny Łaby, po Bramę Morawską.
Klimat Sudetów kształtowany jest przez morskie masy powietrza, w samych górach jest typowo górski – chłodny i wilgotny, natomiast na pogórzu – ciepły i wilgotny. Występują tu typowe piętra klimatyczne.
Występuje typowa piętrowość roślinna (regiel dolny i górny, kosodrzewina i hale). Obecnie są to przeważnie sztuczne zbiorowiska roślinne. Duże powierzchnie zajmują lasy świerkowe. Częste są torfowiska.
Spis treści |
[edytuj] Geologia
Geolodzy dzielą cały masyw na Sudety Zachodnie i Sudety Wschodnie. Ich granice nie pokrywają się jednak z podziałem geograficznym, lecz przebiega na obszarze Republiki Czeskiej, na wschód od ziemi kłodzkiej. Różnorodne skały różnego wieku, od prekambru do kenozoiku, budują niewielkie jednostki tektoniczne, tworzące tzw. mozaikową budowę geologiczną. Typowe góry zrębowe. Obszar Przedgórza Sudeckiego należy do bloku przedsudeckiego.
W obrębie Sudetów można wyróżnić następujące jednostki geologiczne: blok karkonosko-izerski, nieckę północnosudecką, metamorfik kaczawski, nieckę śródsudecką, depresję Świebodzic, blok sowiogórski, strukturę bardzką, masyw gabrowo-diabazowy Nowej Rudy, metamorfik kłodzki, metamorfik bystrzycko-orlicki, masyw kudowski, rów Górnej Nysy, masyw kłodzko-złotostocki, metamorfik Lądka i Śnieżnika, strefę Starego Miasta. Na obszarze Czech występują: niecka podkarkonoska, kopuła Keprnika, kopuła Desny, masyw Żulowej, masyw Jesenika, masyw Sobotina, kulm wschodniosudecki. Przedgórze Sudeckie i część Niziny Śląskiej obejmuje blok przedsudecki.
Sudety zostały wypiętrzone podczas orogenezy kaledońskiej oraz orogenezy hercyńskiej. Wtedy nastąpiła metamorfoza wcześniej powstałych skał osadowych i wulkanicznych oraz intruzje skał magmowych. Następnie, przez około 200 mln lat, Sudety były niszczone przez czynniki zewnętrzne. W wyniku ich działania Sudety zostały niemal całkowicie zrównane, a następnie pokryte dość grubą warstwą osadów, głównie piaskowców. Gdyby nie kolejna orogeneza – alpejska – Sudetów by nie było. Sztywne i grube warstwy skorupy ziemskiej nie zostały jednak sfałdowane, lecz potrzaskane na kilkanaście części, z których każda została wyniesiona na inną wysokość. Tak powstały góry zrębowe. Występują tu skały magmowe - głębinowe i wulkaniczne, osadowe oraz metamorficzne.
Liczne surowce mineralne: węgiel kamienny, antracyt i węgiel brunatny, surowce skalne, baryt, fluoryt, rudy metali, uran, kamienie półszlachetne itp.
[edytuj] Gleby
W Sudetach przeważają gleby górskie, brunatne i bielice. Na Przedgórzu – czarnoziemy, brunatne i płowe. W Sudetach występują głównie gleby brunatnoziemne (brunatne właściwe i wyługowane oraz w mniejszych ilościach płowe), w dość znacznym stopniu wzdłuż granicy polsko-czeskiej występują gleby inicjalne i słabo wykształcone (skaliste i kwarcowo-krzemieniowe) oraz gleby napływowe, czyli mady rzeczne wzdłuż: Nysy Łużyckiej, Nysy Kłodzkiej, Odry, Kwisy, Kaczawy oraz Bobru. Na znacznym obszarze Sudetów występują również lessy i twory lessopodobne.
[edytuj] Rzeźba terenu
Uwarunkowana zróżnicowaną budową i długą przeszłością geologiczną oraz zmiennymi warunkami klimatycznymi w czasie geologicznym. Występują różne typy krajobrazów i form terenu (rozległe masywy górskie, kopulaste wzniesienia, stożki, strome ściany skalne, urwiska, skałki, rozległe kotliny śródgórskie). Większość pasm sudeckich ma rozciągłość północny zachód - południowy wschód. Doliny rzeczne o zmiennym przebiegu, miejscami szerokie, o płaskim dnie, w innych miejscach wąskie, o stromych zboczach, przełomowe.
Przedgórze Sudeckie oddzielone od Sudetów i Pogórza Zachodniosudeckiego wyraźną krawędzią sudecką - sudecki uskok brzeżny. Jest to łagodny teren zajęty pod uprawy rolne i z rzadka porośnięty drzewami i krzewami.
[edytuj] Wody
Rzeki Sudetów są małe i należą do dorzeczy Odry, Łaby i Dunaju. Zmienne stany wód w ciągu roku. Naturalne zbiorniki wód stojących są badzo nieliczne, występują jedynie w Karkonoszach. Nieliczne sztuczne zbiorniki zaporowe.
[edytuj] Przemysł
Silnie rozwinięty i zróżnicowany. Dominuje przemysł wydobywczy węgla brunatnego oraz surowców skalnych, energetyka, przemysł przetwórczy, hutniczy, szklarski, włókienniczy, odzieżowy oraz środków transportu i chemiczny. Dawniej górnictwo węgla kamiennego, barytu, fluorytu, uranu.
[edytuj] Turystyka
Silnie rozwinięta ze względu na korzystne walory przyrodnicze i kulturowe oraz dobrze rozwiniętą bazę turystyczną. Główne regiony: ziemia jeleniogórska i ziemia kłodzka.
Najwyższym szczytem Sudetów jest Śnieżka – 1602 m n.p.m.
[edytuj] Podział polskich Sudetów (łącznie z Przedgórzem)
- Przedgórze Sudeckie (332.1)
- Wzgórza Strzegomskie (332.11)
- Równina Świdnicka (332.12)
- Masyw Ślęży (332.13)
- Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie (332.14)
- Obniżenie Podsudeckie (332.15)
- Obniżenie Otmuchowskie (cz. Vidnavská nížína) (332.16)
- Przedgórze Paczkowskie (cz. Žulovská pahorkatina) (332.17)
- Pogórze Zachodniosudeckie (332.2)
- Pogórze Zachodniołużyckie (niem. Westlausitzer Vorberge, w Niemczech)
- Płaskowyż Budziszyński (niem. Lausitzer Gefilde, w Niemczech)
- Pogórze Wschodniołużyckie (niem. Ostlausitzer Vorberge, w Niemczech)
- Góry Łużyckie (cz. Lužické hory, niem. Lausitzer Bergland, Lausitzer Gebirge, Zittauer Gebirge, w Niemczech)
- Obniżenie Żytawsko-Zgorzeleckie (cz. Žitavská pánev) (332.25)
- Pogórze Izerskie (cz. Frýdlantská pahorkatina) (332.26)
- Pogórze Kaczawskie (332.27)
- Pogórze Wałbrzyskie (niem. Waldenburger Bergland) (332.28)
- Sudety Zachodnie (cz. Krkonošská oblast, Západní Sudety, Západosudetská oblast) (332.3)
- Góry Żytawskie (niem. Zittauer Gebirge, cz. Lužické hory, na pograniczu czesko-niemieckim)
- Grzbiet Jesztiedzki (cz. Ještědsko-kozákovský hřbet, w Czechach)
- Kotlina Liberecka (cz. Liberecká kotlina, Žitavská pánev, w Czechach)
- Góry Izerskie (cz. Jizerské hory, niem. Isergebirge) (332.34)
- Góry Kaczawskie (niem. Bober-Katzbach-Gebirge) (332.35)
- Kotlina Jeleniogórska (niem. Hirschberger Kessel) (332.36)
- Karkonosze (cz. Krkonoše, niem. Riesengebirge) 332.37)
- Rudawy Janowickie (niem. Landeshuter Kamm) (332.38)
- Podgórze Karkonoskie (cz. Krkonošské podhůří) (332.39)
- Sudety Środkowe (cz. Orlická oblast, Střední Sudety, Středosudetská oblast) (332.4)
- Brama Lubawska (332.41)
- Góry Wałbrzyskie (niem. Waldenburger Bergland) (332.42)
- Góry Kamienne (cz. Vraní hory, Javoří hory - części Gór Kamiennych, niem. Waldenburger Bergland) (332.43)
- Góry Sowie (332.44)
- Góry Bardzkie (niem. Warthagebirge) (332.45)
- Obniżenie Nowej Rudy (332.46)
- Obniżenie Ścinawki (332.47)
- Góry Stołowe (cz. Broumovská vrchovina) (332.48)
- Pogórze Orlickie (cz. Podorlická pahorkatina) (332.51)
- Góry Orlickie (cz. Orlické hory, niem. Adlergebirge) (332.52)
- Góry Bystrzyckie (niem. Habelschwerdter Gebirge) (332.53)
- Kotlina Kłodzka (332.54) (cz. Kladská kotlina)
- Sudety Wschodnie (cz. Jesenická oblast, Východní Sudety, Východosudetská oblast) (332.6)
- Góry Złote (332.61) (cz. Rychlebské hory, niem. Reichensteine Gebirge)
- Masyw Śnieżnika (332.62) (cz. Králický Sněžník, niem. Schneegebirge)
- Góry Opawskie (332.63) (cz. Zlatohorská vrchovina, niem. Oppagebirge)
- Wysoki Jesionik (cz. Hrubý Jesenik, w Czechach, niem. Altvatergebirge)
- Niski Jesionik (cz. Nízký Jesenik, w Czechach, niem. Gesenke; jego częścią są Góry Odrzańskie (cz. Oderské hory), traktowane czasami jako odrębny mezoregion).
