Traktat waszyngtoński (1922)

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Traktat waszyngtoński z 6 lutego 1922 - porozumienie regulujące i ograniczajace zbrojenia morskie, zawarte w trakcie konferencji waszyngtońskiej (12 listopada 1921 - 6 lutego 1922), przez Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję, Włochy i Japonię.

[edytuj] Powód

Projekt konferencji został wysunięty przez Amerykanów zaniepokojonych nagłym wzrostem potęgi morskiej Japonii.

Celami konferencji były:

ograniczenie zbrojeń morskich
ograniczenie również sił lądowych
omówienie sytuacji w Chinach i na Oceanie Spokojnym

[edytuj] Wynik

Konferencja waszyngtońska unaoczniła fakt obniżenia się znaczenia i roli Wielkiej Brytanii jako potęgi morskiej. Anglicy musieli zgodzić się na równość w tym względzie ze Stanami Zjednoczonymi, które zresztą od lat do tego aspirowały. Japonia na razie jeszcze musiała zgodzić się na pozycję drugiego rzędu. Francję zepchnięto do kategorii trzeciej, zrównując ją z Włochami.

Z inicjatywy Francji na konferencji nie podjęto rozmów o rozbrojeniu sił lądowych. Francja obroniła również zasadę nieograniczania tonażu i liczebności jednostek średnich i mniejszych oraz podwodnych. W efekcie, traktat ograniczył jedynie ilość posiadanych i budowanych okrętów liniowych ^[1], uważanych tradycyjnie za głowną siłę flot oraz nowo powstających lotniskowców.

Państwo	Pancerniki i krążowniki liniowe	Lotniskowce
Ograniczenia tonażu
Wielka Brytania	533.000 t (525.000 ts)	137.160 t (135.000 ts)
Stany Zjednoczone	533.000 t (525.000 ts)	137.160 t (135.000 ts)
Japonia	320.000 t (300.000 ts)	82.296 t (81.000 ts)
Francja	178.000 t (175.000 ts)	60.960 t (60.000 ts)
Włochy	178.000 t (175.000 ts)	60.960 t (60.000 ts)

Ostateczne porozumienie sformułowano w dziewięciu kolejnych układach, na ogół noszących datę 6 lutego 1922 r. Główne porozumienie przewidywało, iż w okresie dziesięciu lat siły morskie pięciu wchodzących w grę mocarstw przedstawiać się będą według stosunku 5 : 5 : 3: 1,75 : 1,75. Wielkość 5 była przewidziana dla Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych, 3 dla Japonii, a 1,75 dla Francji i Włoch.

Najistotniejszą konsekwencją traktatu było ograniczenie ilości posiadanych okrętów liniowych do wyliczonych w traktacie. Państwa zobowiązały się do wycofania pozostałych okrętów tej klasy oraz do nie budowania nowych do 1931 roku. Od tej zasady wprowadzono jedynie kilka wyjątków, uzasadnionych wiekiem i jakością posiadanych okrętów:

USA mogły dokończyć budowę dwóch pancerników typu Colorado
Wielka Brytania mogła zbudować w latach 1922-1925 dwa nowe pancerniki (późniejsze HMS Nelson i HMS Rodney)
Francja i Włochy mogły zbudować w latach 1927-1929 po dwa nowe pancerniki (z czego nie skorzystały)

Ponadto, ograniczono na przyszłość wielkość okrętów liniowych do 35 560 ton (35 000 ts^[2]) wyporności standardowej, którą po raz pierwszy zdefiniowano w traktacie w celu uzyskania jednolitych kryteriów porównywania okrętów (była to wyporność okrętu w stanie gotowym do walki, z zapasami i załogą, lecz bez paliwa i zapasowej wody do kotłów). Maksymalny kaliber dział okrętów określono na 406 mm (16 cali).

Wielkość nowo budowanych lotniskowców ograniczono do 27.432 t (27.000 ts), zezwolono jednak na przebudowę do dwóch większych lotniskowców z okrętów liniowych przewidzianych do złomowania. Kaliber dział lotniskowców ograniczono do 203 mm, ograniczono też ilość dział. Wielkość innych okrętów, poza liniowymi i lotniskowcami, ograniczono do 10.160 t (10.000 ts), a kaliber ich dział do 203 mm.

W wyniku ustaleń Traktatu anulowano budowę wielu ciężkich okrętów - m. in. pancerników typu South Dakota (1920) i krążowników liniowych typu Lexington.

Efektem traktatu oraz przedłużającego obowiązywanie ograniczeń w budowie okrętów liniowych traktatu londyńskiego było zahamowanie budowy pancerników na świecie na prawie 15 lat, faktyczne przerywające wyścig zbrojeń w tej dziedzinie^[3]. Okres ten nazywany jest w literaturze "wakacjami morskimi". Ubocznym efektem ograniczenia wielkości krążowników stała się jednak budowa licznych krążowników ciężkich o maksymalnych dopuszczalnych charakterystykach, nazywanych początkowo "krążownikami waszyngtońskimi".

Kolejny układ podpisany na tej konferencji podkreślał utrzymanie amerykańskiej formuły "otwartych drzwi", tj. jednakowych praw ekspansji gospodarczej, przy zapewnieniu niezawisłości i nienaruszalności terytorium Chin. Pod układem tym podpisało się dziewięć państw: oprócz wymienionej wyżej piątki, także Chiny, Belgia, Holandia, i Portugalia.

Inne układy dotyczyły spraw związanych z sytuacją na Oceanie Spokojnym. Mocarstwa mające tam posiadłości udzieliły sobie dla nich wzajemnej gwarancji i przyobiecały sobie konsultacje w razie ich zagrożenia przez jakieś inne państwo.

Z wyników konferencji waszyngtońskiej najmocniej niezadowolona była Japonia. Nastroje te wzmogły się po objęciu tronu przez cesarza Hirohito, po śmierci dotychczasowego cesarza Yoshihito w 1926 r. Silny rozwój przemysłu japońskiego umożliwiał intensywną rozbudowę armii, a zwłaszcza floty wojennej. To ostatnie wkrótce zaczęło budzić niezadowolenie w Waszyngtonie i Londynie.

[edytuj] Przypisy

↑ Traktat posługiwał się terminem: "okręty główne" (capital ships), obejmującym okręty o wyporności standardowej powyżej 10.160 t (10.000 ts) lub uzbrojone w działa o kalibrze powyżej 203 mm, poza lotniskowcami - w praktyce stanowiącym okręty liniowe (pancerniki i krążowniki liniowe
↑ Traktat posługiwał się co do zasady pojęciem "tony" równej 1016 kg (2240 funtów), określanej w literaturze jako tona standardowa - ts lub tona waszyngtońska - tw.
↑ Uboczną konsekwencją wprowadzenia limitu wyporności pancerników 35.000 ts było projektowanie przez Wielką Brytanię i USA przed II wojną światową pancerników w ramach tych ograniczeń, przez co były nieco słabsze od nowo budowanych jednostek państw Osi, nie przestrzegających limitu