Uprzedzenie
Z Wikipedii
Uprzedzenie – rodzaj postawy polegający na odrzucaniu czegoś lub kogoś bez racjonalnych przesłanek.
Uprzedzenie do kogoś lub czegoś występuje wówczas, gdy jednostka podejmuję ocenę, wyraża negatywny osąd bez wcześniejszego doświadczenia z daną osobą, czy zjawiskiem, najczęściej na podstawie plotek lub ocen znaczących innych. Uprzedzenia wynikają także z utrwalonych w danych społeczeństwach czy społecznościach stereotypów. W przypadku osób do czegoś uprzedzonych trudno je przekonać do pozbycia się uprzedzeń poprzez racjonalną argumentację.
Uprzedzenia stają się groźne dla funkcjonowania społeczeństwa lub pewnych kategorii społecznych, gdy przybierają charakter instytucjonalny i stają się częścią określonych ideologii, np.: rasizmu, szowinizmu czy seksizmu.
[edytuj] Źródła powstawania uprzedzeń
- Wychowanie i kultura
Każde dziecko wychowuje się w określonym środowisku i zdobywa wiedzę o świecie w oparciu o to z czym ma kontakt. Dzieci przyswajają większość wartości w ciągu dziesięciu pierwszych lat życia, a ich przyjmowanie następuje głównie przez obserwację i naśladowanie starszych.[1] Kultura, wartości i postawy rodziców są dla dziecka głównymi wskazówkami do interpretowania otoczenia. Dotyczy to również stosunku i otwartości wobec odmiennych grup społecznych i narodowościowych. Jest więc jasne, że dzieci przejmują stereotypy i uprzedzenia swoich rodziców. Przykładem uprzedzeń tworzących się głównie w ten sposób jest stosunek Polaków do Romów. Mimo że Romowie żyją w Polsce już od wielu wieków, nadal dla większości z nas pozostają obcy i niezrozumiali. Owszem, uznajemy ich prawo do "zwykłego" życia wśród nas, ale tylko z racji współczucia dla ich ubóstwa, a nie z naturalnych relacji międzyludzkich, gdzie każdy ma prawo do bycia sobą. Według badań CBOS w 2004 roku sympatię do Romów deklarowało 15% badanych Polaków zaś niechęć 56%.[2] Chociaż w ostatnich latach postawa wobec Romów uległa znacznej poprawie (w 1994 roku niechęć wobec nich deklarowało 75% badanych), to ciągle pozostają oni jedną z najbardziej nielubianych przez Polaków grup etnicznych. Niechęć wobec Romów można określić jako zakorzenioną w kulturze, co jest najbardziej widoczne w warstwie językowej - np. w potocznych określeniach takich jak "ocyganić" (oszukać) czy "wycyganić" (wyprosić, wyżebrać), a także w przesądach np. w tym, że "cyganka może zauroczyć małe dziecko". Bardzo silny jest też negatywny stereotyp Romów, postrzeganych jako złodzieje, lenie i nieuki. W podobny sposób tworzone są stereotypy i uprzedzenia wobec innych grup społecznych i etnicznych.
- Historia
Historyczne źródła tworzenia się uprzedzeń i stereotypów są ściśle związane z wychowaniem młodych ludzi. Historia narodowa wpływa na ich świadomość w dość szerokim stopniu. Po pierwsze samo zetknięcie się z informacjami historycznymi dokonuje pewnego podziału, na grupy społeczne i narodowościowe które odegrały pozytywną rolę w historii (w przypadku Polski będą to na przykład Francja i Stany Zjednoczone), a także te, które zapisały w niej czarne strony (w przypadku Polski Niemcy i Rosja). Po drugie historia determinuje w pewien sposób zawartość literatury narodowej, z którą stykają się młodzi ludzie w procesie edukacji. Takie przekazy, opisujące losy konkretnych ludzi i wywołujące emocje w znacznie większym stopniu, pobudzają tworzenie się określonych stereotypów i uprzedzeń wobec przedstawicieli opisywanych w nich grup społecznych czy narodów. Po trzecie wreszcie, historia w oczywisty sposób warunkuje stereotypy i uprzedzenia konkretnych osób, te zaś przekazują je swoich potomkom. Można przyjąć, że niechęć Polaków do Rosjan i Niemców wynika w największej mierze właśnie z tego.
- Przekazy medialne
Współcześnie media "tworzą" rzeczywistość. Zaawansowana technika tworzenia przekazów radiowych, telewizyjnych oraz Internetowych sprawia, że odbiorca czuje się doskonale poinformowany. Faktycznie jednak, to dziennikarze i producenci decydują od tym co i w jaki sposób przedstawić, a kierują się w tym własnymi założeniami i wartościami, ale także wytycznymi swoich zwierzchników. Poza garstką najbardziej wyrobionych odbiorców większość obywateli kształtuje swoje poglądy na temat innych narodowości i kultur na podstawie przekazów telewizyjnych, radiowych czy prasowych. Zakładają oni, że to co się tam znajduje jest czystym odzwierciedleniem rzeczywistości. Według Geerta Hofstede'a[3] dzieje się tak, ponieważ dziennikarze mają moc sterowania ludzką uwagą i tworzenia takiego obrazu rzeczywistości, który będzie przez publiczność postrzegany jako prawdziwy (faktycznie może być zupełnie fałszywy). Jest wielu dziennikarzy, którzy dążą do przedstawiania rzeczywistości w biało-czarnych barwach i wskazywania kto ich zdaniem jest zły a kto dobry. Podobny mechanizm kształtowania ludzkich postaw zachodzi w przekazach fabularnych, w których łatwo jest dokonać sterotypizacji konkretnych grup społecznych. Bardzo dobrym przykładem tego są amerykańskie, niskobudżetowe produkcje filmowe w których najczęściej Rosjanie i Chińczycy to bezwzględni przestępcy bądź skorumpowani oficerowie, Serbowie to bezwzględni najemnicy, zaś Amerykanie (oczywiście kierujący się wyłącznie wzniosłymi wartościami) muszą z wyżej wymienionymi "zrobić porządek".
Rozbudzenie negatywnych stereotypów i uprzedzeń wyłącznie poprzez medialne przekazy można nazwać stygmatyzacją medialną. Przykładem takiego mechanizmu w Polskim społeczeństwie jest duża niechęć wobec Serbów, a przede wszystkim wobec Arabów. Serbowie są Polakom znani wyłącznie z przekazów o konfliktach militarnych w byłej Jugosławii i Kosowie (przekazów często zakrawających na propagandę, co potwierdza tezę Hofstede'a o tworzeniu "telewizyjnej rzeczywistości"), więc stereotyp Serba w Polsce zbudowany jest z cech związanych agresją i brutalnością. Podobny mechanizm, ale znacznie silniej oddziałujący na umysły ludzi zachodzi w przypadku mieszkańców krajów Arabskich. Polacy postrzegają tę grupę przez pryzmat przekazów medialnych o aktach terrorystycznych, konflikcie w Palestynie, wojnie w Iraku itp. Niewiele wiemy o "prawdziwym" Bliskim Wschodzie, o życiu codziennym zwykłych obywateli, o tradycjach, zdobyczach kultury czy atrakcjach turystycznych. Wiadomości takie nie są "atrakcyjne" medialnie, dlatego nie mają szansy dotrzeć do polskiego odbiorcy.
- Negatywne doświadczenia
Każde zetknięcie się z przedstawicielem innej grupy społecznej powoduje, przynajmniej w minimalnym stopniu, modyfikację stereotypu o tej grupie. Jeśli doświadczenia z przedstawicielem grupy, która nie miała wcześniej wyraźnego stereotypu są negatywne, zostaje zbudowana podstawa uprzedzenia.
