Stefan Banach

Test an lenga piemontèisa

Stefan Banach (nassù a Cracòvia ij 30 ëd mars dël 1892, mòrt a Lwów ij 31 d'ost dël 1945) a l'era un matemàtich, un dj'animator dla Scòla matematica ëd Lwów ant la Polònia an tra le doe guère. A l'era an bon-a sostansa n'autodidata an matemàtica e sò geni a l'é stait dëscoatà për asar da Hugo Steinhaus.

Nassù da Stefan Greczek e Katarzyna Banach, a l'é abandonà pòchi di apress soa nassita e a chërs con soa granda materna ant ël vilage d'Ostrowsko, a na sinquanten-a ëd chilòmeter da Cracòvia. Dal 1902 a frequenta un ginasi ëd Cracòvia anté ch'a strenz amicissia con n'àutr futur professor ëd matemàtica, Witold Wilkosz; con chiel as passiona ëd na fasson ancreusa ai problema dla matemàtica. Pensand nen a la possibilità 'd na cariera an costa dissiplin-a, ant ël 1910 as anscriv a la facoltà d'angegnerìa dl'Università Técnica ëd Lwów, sità ch'a fasìa part a coj temp dl'Amper Àustr-Ungàrich. Dovend-se manten-e jë studi an dasend ëd lession privà, as làurea con na serta fatiga ant ël 1914. Durant la guèra, inàbil al servissi militar për na debolëssa a j'euj, a travaja a la costrussion dë strà e a frequenta lession ëd matemàtica a l'Università ëd Cracòvia.

Ant ël 1916 a-i ancàpita n'episòdi crussial për soa vita e për ëd dësvlup dla matemàtica an Polònia. Hugo Steinhaus antramentre ch'a spassegiava a Cracòvia davzin a 'n giardin, a sent përnonsié le paròle mzura ëd Lebesgue e a fa conossensa ëd doi aprendista matemàtich, Stefan Banach e Otto Nikodym; con lor a fa amicissia e a decido ëd fondé na sossietà matemàtica: a sarà la Sossietà matematica ëd Cracòvia nassùa ant ël 1919 ch'a dventrà ant ël 1920 la Sossietà Matemàtica Polonèisa. An colaborassion con Steinhaus, Banach a scriv ij sò prim travaj ëd matemàtica, dlongh d'àut livel. Ant ël 1920 a dventa assistent ëd Lomnicki a l'Università Tecnica ëd Lwów e con chiel a oten na qualìfica matemàtica con la tesi Operassion an sj'ansem astràit e soe aplicassion a j'equassion antëgraj, euvra che scond tanti a marca la nàssita dl'anàlisi fonsional. Ant ël 1922 a l'Università Jan Kazimierz ëd Lwów a oten l'abilitassion a l'ansegnament dla matemàtica con na tesi an sla teorìa dla mzura e con decret dël cap dlë stat a ven nominà professor ëstrasordinari ëd matemàtica. Ant ël 1924 a dventa professor universitari e fin-a al 1939 a peul dedichesse a l'arserca matemàtica con d'arzultà amortant.

A l'é d'ës perìod-sì ch'a s-ciòd la Scòla matematica ëd Lwów.

Frontespissi d'un lìber scrit da Banach

Banach e Steinhaus a fondo ant ël 1929 e peuj a dirigio l'amportant periòdich Studia Mathematica. Ant ël 1931, Banach e Steinhaus da Lwów e Knaster, Kazimierz Kuratowski, Stefan Mazurkiewicz e Waclaw Sierpinski da Varsavia a anandio la colan-a Mathematical Monographs. Ël prim volum dla colan-a a l'é la Théorie des opérations linéaires ëd Banach, tradussion dël 1932 dla Teoria operacji liniowych scrita ant ël 1931. An tra j'euvre ëd Banach costa a ven considerà la pì anfluenta.

A lë s-ciòp dla sconda guèra mondial Banach a l'é pressident dla Sossietà Matematica Polonèisa. Lwów a ven ocupà da j'armade soviétiche e a resta fin-a al 1941 an regim d'ocupassion militar. Malgré sòn, a Banach, member corispondent dl'Academia dle Siense dla RSS dl'Ucrain-a e an fiamengh rapòrt con vàire matemàtich dl'Union Soviética, an particolar con Sobolev e Aleksandrov, a ven consentì ëd goerné la càtedra e ëd fé arserca. Ant ël 1941 për Lwów a-i ancamin-a n'ocupassion brutaò d'la Almagna nasista; Banach a riess a survuve an vagnand-se ël pan alimentand con sò pròpe sangh ij poj dovrà për n'arserca an sla frev tifoidea mnà da Rudolf Weigl. An costi agn soa salute a declin-a e a-i ven un càncher ai polmon. Ant ël 1944 ij soviétich a pijo torna Lwów a j'alman e la unisso a l'Union Soviética. Banach a meuir prima ëd podèj esse rampatrià an Polònia e a l'é sotrà al Camposanto Lychakivskiy.

Banach a l'é considerà ël fondador dl'anàlisi fonsional, argoment dont a l'ha anandià na tratassion sistemàtica, dësvlupand j'arzultà precedent an sj'equassion antëgraj ëd Vito Volterra, Eric Ivar Fredholm e David Hilbert. A l'ha dàit ëdcò na contribussion amportanta a la teorìa djë spassi vetoriaj topològich, a la teorìa dla mzura, a la teorìa dj'ansem e a la teorìa dij polinòmi ortogonaj.

Café Szkocka

Tomba dë Stefan Banach

[modìfica] A pòrto sò nòm

• Spassi ëd Banach.
• Àlgebra ëd Banach.
• Teorema ëd Banach-Steinhaus.
• Teorema ëd Banach-Alaoglu.
• Paradòss ëd Banach-Tarski.
• Teorema ëd Hahn-Banach.
• Teorema dël pont fiss ëd Banach.

[modìfica] A l'ha dit

Stanisław Marcin Ulam, n'àutr matemàtich dla scòla matemàtica ëd Lwów a atribuiss an soa autobiografìa a Stefan Banach cost aforisma: Ij matemàtich brav a riesso a vëdde j'analogìe. Ij matemàtich grand a riesso a vëdde j'analogìe an tra j'analogìe."

[modìfica] Euvre prinsipaj

• Teoria operacji liniowych (1931, girà an fransèis dël 1932 con ël tìtol Théorie des opérations linéaires).

E be'? :) È facile imparare a leggere una lingua che si parla già. Consulti

St'utent-sì a l'é un bogianen

¿Y que? :) Es fácil aprender a leer un idioma que ya se habla. Consulte usted esta pagina y verá, en un momento tendrá usted su Badge de Bogianen :)

'cò ti it peule travajé a fé pì granda e bela la wikipedia piemontèisa. Tùit a peulo gionté dj'anformassion, deurbe dij neuv argoment, deje na man aj volontari che a travajo ambelessì 'ndrinta. Rintra ant la Piòla e les coma avnì a fé toa part. I soma na gran famija e i l'oma da manca dël travaj ëd tùit.

a lese e a scrive mej an piemontèis, e che an fan d'arferiment a tùit për la coression ortogràfica dij test ant sle pàgine marcà koiné piemontèisa.

E che a manca pa dë vardesse la pàgina d'agiut për chi as anandia da zero.