Molière

Di Wikipedia, l'enciclopedìa lìbbira.

Ritrattu di Molière

Molière (Pariggi 1622 -1673), pseudònimu di Jean-Baptiste Poquelin, fu nu maggistrali auturi tiatrali nunchî miràbbili atturi francisi.

[cancia] Biografia

Lu 15 di jinnaru di 1622 vinni vattìatu a Pariggi Jean Poquelin, bonu prestu chiamatu Jean-Baptiste e sulu 'n siquutu, a vintidui anni, prinnìu lu pseudònimu di Molière. Sô patri era nu tappizzeri, n'artiggianu aggiatu. Sô matri Marie Cressé, murìu quannu lu figghiu avìa sulamenti deci anni.

'N siquutu, ntô 1633, lu patri si maritau cu Catherine Fleurette, la quali murìu ntô 1636. L'infanzia dû picciddu fu signata di lutti e scueti, ca però spièganu sulu 'n parti lu funnu di tristizza dû sô umuri e la raritati dî roli materni ntô sô tiatru. Ntâ "fanciullizza" foru mmeci funnamintali la vivacitati pupulari, l'animazzioni, lu rumuri, l'accanutu travagghiu oltri ê spittàculi chî quali di nicu fu ogni jornu a cuntattu.

Ntô quarteri dî Halles, unni campau, lu vivaci spìritu/spirtu/spirdu di Poquelin potti mprignàrisi dû senzu di na vita furmiculanti, dû babbiu/abbabbiu pitturescu e dâ varitati dâ rialtati umana. Lu patri ci pirmittìu scoli tantu cchiù pristiggiusi di chiddi distinati ê figghi di l'àutri cummircianti, nfatti cumpìu li sô studi dû 1635 ô 1639 ô Collège de Clermont, lu megghiu dâ capitali. Ccà iddu mparau la filusufìa sculàstica, lu latinu e na pirfetta patrunanza dâ ritòrica.

Supra li sô studi succissivi nun si sappi mai nudda di pricisu ma prubbabbirmenti, ntornu ô 1640, nizziau a studiari drittu e divinni abbucatu. Ôn certu puntu dâ sô vita nizziau na rilazzioni cu Madeleine Béjart, n'attrici di quattru anni cchiù anziana d'iddu, cu già un figghiu, avutu dâ pricidenti rilazzioni cû Conti di Mudena. Cu l'ajutu di tali fimmina colta e capaci di cunnuciri cu ntilliggenza li propi affari, liali e divota, urganizzau na sô cumpagnia ca sirvìu a Molière pi capisciri la propia vucazzioni di atturi e, lu 30 di giugnu 1643, firmau lu cuntrattu ca custituìu na "troupe" tiatrali di deci membra, l'Illustre Théâtre.

La nica cumpagnia circau d'accanzàrisi di campari prima a Rouen e appoi ô Jeu de Paume des Métayers di Pariggi, nscinannu spittàculi d'ogni tipu, dî traggèdii ê farsi. Ma lu pubblicu nun arrispunnìu a duviri e nizziaru a accumulàrisi dèbbiti nzinu a l'arrestu di Molière pi nzulvenza, quinni la cumpagnia si sciugghìu. Na vota libbiratu pû ntirissamentu dû patri e di Madeleine, iddu e arcuni membra dâ cumpagnia abbannunaru la capitali francisa.

Dû 1645 ô 1658 chî sô cumpagni travagghiau comu atturi ammulanti câ cumpagnia di Charles Dufresne, rinumata e finanziata dû duca d' Epernon, cuvirnaturi dâ Guienna. Ntô 1650 Molière uttinni la dirizzioni dâ "troupe" ca nizziau a faciri li sô rapprisintazzioni a Pézenas, unni ogni annu si tinìanu li Stati dâ Linguadoca.

A partiri dû 1652 la cumpagnia, oramai bonu affirmata, nizziau a aviri nu pubblicu rigulari a Liuni (Lyon 'n francisi).

Duranti stu giruvagari canuscìu bonu l'ammienti dâ pruvincia, ma suprattuttu mparau a faciri l'atturi e a capisciri li gusti di lu pubblicu e li sô riazzioni. 'N stu piriodu nizziau a scriviri arcuni farsi e dui cummèddii, ossia l'Etourdi - Lu Sturdutu, cummèddia di ntrigu, rapprisintata a Liuni ntô 1655 e lu Dépit amoureux - Lu dispettu amurusu, òpira nun ccizziunali, rapprisintata a Narbona ntô 1656. Ntô 1658 turnau a Pariggi doppu un suggiornu a Rouen câ sô compagnia, la Troupe de Monsieur, nomu accurdatoli di Filippu d'Orléans.

A fini uttùviru ricitaru davanti a lu reghi lu quali, annujatusi duranti la rapprisintazzioni, s'entusiasmau sulu câ farsa Docteur amoureux (Lu dutturi amurusu), scrivuta di Molière (lu testu fu ritruvatu e pubblicatu ntô 1960). La cumpagnia vinni auturizzata a accupari, altirnànnusi câ "troupe" dî Taliani, lu tiatru dû Petit-Bourbon, e quannu ntô 1659 li Taliani si nni jeru, lu stissu tiatru fu a sô cumpreta dispusizzioni. Nizziau accussì a mèttiri 'n scena dî traggèdii ma cu scarsu successu.

Scrivìu macari n'òpira ca nun fu né na traggèdia né na cummèddia, lu Don Garcia de Navarre, ncintrata supra lu tema dâ gilusia, ma fu nu ciascu. Molière allura capiscìu ca la cummèddia era la sô aspirazzioni e 'n stu gèniri ccillìu già câ prima òpira Précieuses ridicules (Li prizziusi ridiculi), ntô 1659. 'N sta farsa mittìu 'n luci l'effetti còmici di na pricisa rialtati cuntimpurània, li bizzarrii tìpichi dâ vita munnana e nni ridiculizzau li sprissioni e lu linguaggiu. Tuttu chistu pruvucau la ntirruzzioni dî rapprisintazzioni pi quarchi jornu, ma li mmiti a corti e ntê casi dî granni signuri si sussiquiru aguarmenti.

Ntô 1660 ci fu lu granni successu di Sganarelle ou le Cocu imaginaire (Sganarellu), e fu lu còmicu di ntrigu l'argumentu principali, cû qui pro quo ca rignava 'n n'ammienti unni ognidunu si priaccupava sulu e sclusivamenti dâ propia situazzioni. Ntô trattempu vinni dimulutu lu saluni Petit-Bourbon, ma lu reghi fici pruntamenti assignari â cumpagnia la sala dû Palais Royal (Palazzu Riali), e 'n giugnu ci fu la prisintazzioni di l'Ecole des maris, (La scola dî mariti). 'N sta cummèddia attraversu li buffunirìi, vinniru ancora prisintati prubblemi gravi e scuttanti comu l'aducazzioni dî figghi e la libbirtati di cuncidiri ê mugghieri.

'N anuri a na festa ufferta a Luiggi XIV, 'n quinnici jorna Molière scrivìu e mittìu 'n scena la cummèddia dî Fâcheux (Li mpurtuni). Lu 20 di frivaru di 1662, si maritau cu Armande Béjart ufficiarmenti soru/sora, ma quasi sicuramenti figghia, di Madeleine, e pur'idda ntrasìu a faciri parti dâ "troupe". 'N dicèmmiru, vinni rapprisintata l'Ecole des femmes (La scola dî mugghieri) ca supirau 'n successu e 'n valuri tutti li cummèddii pricidenti. Tuttavia, l'òpira purtau però ô scontru chî riguristi cristiani, e ntô 1663, iddu fu ntiramenti accupatu dâ querelle dâ Scola dî mugghieri, parallilamenti ô sô successu.

Template:Littiratura