Opština Varvarin

From Wikipedia

Lokacija opštine Varvarin u Srbiji

Opština Varvarin u Rasinskom okgrugu

Opština Varvarin je jedna od opština Srbije. Nalazi se u Centralnoj Srbiji, u Rasinskom okrugu. Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, opština ima 20.122 stanovnika. Središte opštine je grad Varvarin, koji ima 2.198 stanovnika.

[uredi - уреди] Geografske karakteristike

[uredi - уреди] Geografski položaj

Teritorija opštine Varvarin zahvata najveći deo znatno prostranije regije Temnić, smeštene između Velikog i Zapadnog Pomoravlja. U užem smislu, njoj pripadaju južni i jugoistočni delovi planine Juhor, istočni obronci Gledićkih planina, te delovi aluvijalnih ravni na levim obalama Velike i Zapadne Morave. Gledano šire, međutim, ovaj prostor zahvata najjužniji deo Šumadije, južni deo gornjevelikomoravske kotline i krajnji istočni deo zapadnomoravske kotline. Iz ovakve teritorijalne pripadnosti navedenim geografskim celinama proističe centralna pozicija teritorije opštine Varvarin u odnosu na celokupan prostor Republike Srbije. U administrativno-regionalnoj podeli teritorije Srbije ova oština pripada Rasinskom okrugu.

Prostor koji pripada opštini Varvarin na istoku i jugoistoku skoro u potpunosti je omeđen prirodnim granicama - koritom Velike Morave (delom starim tokom) i Zapadne Morave (prema Ćićevcu). Ostali deo granice ima čisto administrativni karakter i deli ovu opštinu od susednih opština - Paraćina, Jagodine i Rekovca na severoistoku, severu i severozapadu, Trstenika na zapadu i Kruševca na jugu. Ovako prostorno definisana, teritorija opštine Varvarin zahvata površinu od 249 km2, što čini 4,7 % površine okruga kome pripada (5.336 km2). Prema popisu iz 2002. godine, na ovom prostoru živi 20.066 stanovnika (7,7 % stanovnika okruga - 258.983 stanovnika), razmeštenih u 20 seoskih naselja i u gradu Varvarinu kao administrativnom, privrednom, obrazovnom, kulturnom, zdravstvenom i saobraćajnom centru opštine.

[uredi - уреди] Reljef

Po veličini teritorije i po broju stanovnika opština Varvarin spada u manje opštine Srbije, a po morfološkoj strukturi reljefa u manje složene. Veći deo teritorije ove opštine leži u dolinskoj ravni Velike Morave i njene pritoke Kalenićke reke, sa prosečnom nadmorskom visinom oko 140 m. Zapadni deo teritorije čini izdignutije pobrđe Temnića, a na severozapadnom i severnom delu teren se postepeno izdiže u blaže padine, pa u strmije planinske strane Juhora. Tako su na teritoriji ove opštine zastupljene tri morfološki i visinski različite prostorne celine, od kojih je dolinska ravan Velike Morave najprostranija, a planinski deo Juhora najmanji deo teritorije.

Na nastanak i oblikovanje ovakvog reljefa glavni uticaj imali su tektonski odnosi, rečna erozija i denudacija. Konstatovane su glavne rasedne poprečne linije dolinom zapadne Morave i Kalenićke reke i uzdužna rasedna linija na istočnim padinama Juhora. Prostrana dolinska ravan Velike Morave je ostatak dna neogenog jezera. U njemu su u postjezerskoj fazi usekle svoja korita Velika Morava i Kalenićka reka. Desna obala Morave je jače erodirana i snižena. Prirodni tok reke na ovom sektoru pun je meandara i mrtvaja koji su regulacijom reke pretežno isušeni, a uz korito je niska aluvijalna terasa. Zato je podloga aluviona rečnog korita različitog sastava, od šljunka, peska i muljevitih aluvijalnih sedimenata u mrtvajama. Glavni deo dolinskog dna neogenog jezera ostao je sa leve strane Morave, a iznad leve obale održala se vrlo očuvana terasa od Bošnjana do Obreža, prosečne visine oko 20 - 25 m, na jugu pa joj visina postepeno opada i isčezava neposredno na kraju atara Obreža, što je potvrda usecanja reke po dnu nekadašnjeg jezera. Podlogu ove dolinske ravni čine neogeni jezerski sedimenti sa peskovima i glinama na kojima su razvijena duboka i plodna zemljišta, pretežno sa smonicama.

Manji zapadni deo teritorije predstavljen je izdignutim niskim pobrđem Temnića. Ovo pobrđe zasečeno je na severnom delu klisurom Kalenićke reke i prirodno odvojeno od planinskog područja Juhora. Planina Juhor, kao i područje Temnića, predstavljaju ostatke stare gromadne Rodopske planinske mase, paleozojske starosti, pa su u geološkom sastavu najviše zastupljeni kristalasti škriljci, uglavnom gnajsevi, amfiboliti, peščari i ponegde kvarcni pesak i bentoliti. Zato su i oblici reljefa sa ovakvim geološkim sastavom manje razuđeni. U višim delovima tereni su zaobljenih vrhova i strmijih strana, a u nižim delovima pretežno zatalasani i malih nagiba. Otuda je i pobrđe Temnića blago raščlanjeno plitkim dolinama rečica i potoka, a između njih se izvijaju kose i prevoji, pa u celini područje ima oblik niske disecirane površi koja je nagnuta od severa ka jugu i postepeno prelazi u niže Temnićko polje. Ova površ predstavlja i krajnji jugoistočni obod Šumadije.

Na severozapadu, od klisure Kalenićke reke, i na severu opštine teren se, prvo postepeno, pa onda strmije izdiže u planinsko područje Juhora. Zahvata njegove južne i jugozapadne delove do temena planinskog bila (kota 734 m), pa zatim uzani pojas planinskog bila do najvišeg vrha planine - Veliki vetren (775 m). Pošto su ovo glavni i dominantni položaji ovog planinskog venca, sa njega se otvaraju i najbolji vidikovci ove planine, u odnosu na okruženje.

Na zaravnima i udolinama temnićke površi, pod uticajem podloge, hidroloških i klimatskih faktora formirana su dosta plodna zemljišta, uglavnom, tipa gajnjača, veoma pogodna za poljoprivredne kulture. Međutim, na planinskom području Juhora, zbog strmijih strana i jačeg spiranja, zastupljena su osiromašena i plitka skeletoidna zemljišta, uglavnom pod šumskim biljnim pokrivačem.

Razlike u reljefu i sastavu zemljišta najviše su uticale na odlike vegetacije, a gustina naseljenosti i načini obrade zemljišta na stepen izmenjenosti flore i degradaciju pojedinih predela. U reljefu su izdiferencirana tri tipa predeonih morfoloških celina. To su:

Niska dolinska ravan Velike i Zapadne Morave, čiji je glavni deo na levoj strani Velike Morave i u donjem toku njene pritoke Kalenićke reke;
Prostrane, zatalasane i denivelisane zaravni Temnića (koji pripada ivičnom delu Šumadije) do 503 m nadmorske visine (iznad Male Kruševice). Područje je prema jugu nagnuto i postepeno prelazi u Temnićko polje. Ove zaravni su na severnom delu oivičene Kalenićkom rekom;
Severno od Kalenićke reke i sela Orašje i Izbenica uzdiže se treća i najmanja brdsko planinska celina južnog dela Juhora. Zahvata uži pojas izdignutog pobrđa, visine iznad 400 m i strmije planinske strane Juhora do njegovog razvršja (kota 734 m) i najvišeg vrha Veliki vetren (775 m).

[uredi - уреди] Klima

Na ovim prostorima Pomoravlja i Šumadije vlada kontinentalna umereno topla klima, sa prelaznim uticajima kotlinske - toplije i suvlje klime, kod koje su srednje januarske temperature ispod -1°C, a leta topla. U višim obodnim delovima klima je nešto svežija, leta manje topla, u avgustu i septembru suva, a zime hladnije sa negativnim prosečnim januarskim temperaturama.

S obzirom da u Varvarinu ne postoji meteorološka stanica, za sagledavanje klimatskih elemenata na teritoriji opštine korišćeni su podaci meteoroloških stanica u Ćupriji i Kruševcu, tako da oni imaju ulogu orijentacionih pokazatelja, sa približno jednakim vrednostima za teritorije sve tri opštine.

Srednje mesečne i srednja godišnja temperatura vazduha (Ćuprija i Kruševac)
	Januar	Februar	Mart	April	Maj	Jun	Jul	Avgust	Septembar	Oktobar	Novembar	Decembar	Godišnje
Ćuprija	-0,8	0,8	5,6	11,7	16,8	20,1	22,2	21,4	17,4	11,9	6,6	1,8	11,3
Kruševac	-1,0	0,8	5,8	11,5	16,4	20,0	22,0	21,4	17,4	11,7	6,7	1,8	11,2

Iz ove tabele vidi se da se srednje januarske temperature kreću do -1°C , što je pokazatelj umereno hladnih zima. Srednje mesečne temperature najviše su u julu i u avgustu - između 21 i 22°C, što pokazuje da su leta na ovom prostoru dosta topla.

Godišnje količine padavina su relativno male, oko 620 mm. To je odlika čitavog Pomoravlja i jugoistočnog dela Šumadije, kome pripada i teritorija ove opštine. Ovde je zastupljen kontinentalni pluviometrijski režim, sa najmanje padavina u zimskom periodu, odnosno u februaru i martu, a najviše u maju i junu (što se vidi iz naredne tabele). Mada je mala godišnja količina padavina, njihov mesečni raspored je povoljan za poljoprivredu, jer najviše padavina izluči se u prolećnim i letnjim mesecima, odnosno u periodu najintenzivnijeg vegetacionog ciklusa.

Srednja mesečna i srednja godišnja suma padavina (u mm)
	Januar	Februar	Mart	April	Maj	Jun	Jul	Avgust	Septembar	Oktobar	Novembar	Decembar	Godišnje
Ćuprija	42	35	37	53	83	68	56	47	46	53	48	51	619
Kruševac	41	35	37	54	82	74	59	46	40	56	55	47	626

S obzirom na male količine ukupnih padavina u zimskom periodu, male su i snežne padavine. Srednja maksimalna visina snežnog pokrivača iznosi oko 20 cm, ali je njegovo zadržavanje malo. Srednji godišnji broj dana sa snežnim pokrivačem od 10 cm kreće se od 20 do 40 dana, a visine od 30 cm ne zadržava se u proseku duže od 5 dana.

Vlažnost vazduha, kao i ostali klimatski elementi, može se pratiti posredno preko podataka sa meteoroloških stanica Ćuprije i Kruševca, mada su za Varvarin, s obzirom na otvorenost doline Velike Morave i položaj grada, merodavniji klimatski podaci za Ćupriju.

Srednja mesečna i srednja godišnja vlažnost vazduha (u %)
	Januar	Februar	Mart	April	Maj	Jun	Jul	Avgust	Septembar	Oktobar	Novembar	Decembar	Godišnje
Ćuprija	84	83	78	71	69	66	69	72	70	78	78	84	75
Kruševac	88	87	80	72	68	66	66	70	69	76	78	83	75

Kao što se iz prethodne tabele vidi, srednja godišnja vlažnost vazduha je dosta visoka i iznosi 75%, na šta ima uticaj dolinsko-kotlinski položaj ovih mesta. Istina, najveća vlažnost vazduha je u zimskim mesecima (83 - 84%), a najmanja u letnjim (66 - 70%), što je povoljno za letnji turizam, jer suvlji vazduh smanjuje letnju omorinu i čini ovaj prostor klimatski pogodnijim za turistički boravak u ovom periodu godine.

Oblačnost je, takođe, jedan od značajnijih klimatskih elemenata, jer utiče na nivo osunčanja, količinu padavina i kolebanje temperature. Izražava se u desetinama pokrivenosti neba.

Srednja mesečna i srednja godišnja oblačnost
	Januar	Februar	Mart	April	Maj	Jun	Jul	Avgust	Septembar	Oktobar	Novembar	Decembar	Godišnje
Ćuprija	7,1	8,4	7,5	6,2	5,1	4,3	3,9	3,7	3,8	5,7	4,4	6,9	5,6
Kruševac	7,4	8,5	7,9	7,0	7,9	4,5	3,8	4,4	3,8	6,0	7,9	7,1	5,8

Iz podataka izloženih u prethodnoj tabeli vidi se da je prosečna godišnja oblačnost 5,7 desetina, što predstavlja umerenu oblačnost. Međutim, godišnji tok oblačnosti vrlo je promenljiv, od visoke oblačnosti u zimskom periodu (7 - 8,4) do vrlo male oblačnosti od juna do septembra (3,7 - 4,3).

[uredi - уреди] Hidrografija

U hidrografskoj mreži opštine Varvarin glavni vodeni tokovi su Velika Morava, Zapadna Morava i Kalenićka reka, koja se uliva u Veliku Moravu u samom gradu. Od manjih rečnih tokova Zapadna Morava prima Vratarsku reku u koju se uliva Zalogovački potok, a Kalenićka reka prima Cerničku i Izbeničku reku. Velika Morava na ovom sektoru nema pritoka.

Zapadna Morava na svom graničnom delu od desetak kilometara, do sastava sa Južnom Moravom, ima odlike ravničarske reke niskih obala.

Srednji mesečni proticaji Zapadne i Velike Morave (m3/s)
Stanica	Januar	Februar	Mart	April	Maj	Jun	Jul	Avgust	Septembar	Oktobar	Novembar	Decembar
Varvarin	234	356	403	440	360	228	129	86	72	111	134	213
Jasika	113	177	193	193	186	105	77	44	38	54	81	103

Velika Morava, kao najveća nacionalna reka, čini vodoprivredni, energetski i rekreativno-turistički potencijal koji se malo koristi, a na ovom delu toka najmanje. Ona je već od sastava dveju Morava velika reka, širine korita oko 100 m, brza reka promenljivog proticaja i dosta bujičava, naročito u periodu velikih voda, krajem zime i u toku proleća. Kalenićka reka izvire sa Gledićkih planina na oko 900 m nadmorske visine. Duga je oko 37 km, a uliva se u Veliku Moravu kod Varvarina (na L30 m). Većim delom toka reka pripada ovoj opštini. Preseca površ Temnića i odvaja ga od padina Juhora, obrazujući klisurastu dolinu sve do Orašja, gde ulazi u dolinsku ravan Velike Morave. Do Orašja teče kao bistra, brza i bujičava reka velikog pada, a od Orašja postaje mirna reka. U donjem toku prima Cerničku reku sa Temnića i Izbeničku reku sa Juhora. Klisura Kalenićke reke obrasla je šumskom vegetacijom koja formira pejzažno lep ambijent. Ona je, međutim, reka malog proticaja vode, pa joj i srednji godišnji proticaj kod ušća iznosi oko 1 m?/s, a najmanji je u avgustu i septembru.

Mineralna voda "SOKO"

U okviru hidrografskih objekata posebnu pažnju zavređuje pojava mineralne vode, poznata pod nazivom "Soko voda". Naime, u ataru sela Orašje, neposredno ispod podnožja Juhora, nalazi se izvorište mineralne vode na nadmorskoj visini od 220 m. Po geološkom sastavu ovaj lokalitet je sastavljen od stena koje čine osnovnu geološku građu planinske mase Juhora, a to su stare paleozojske škriljaste stene gnajseva, mikašista, amfibolita, liskunovitih i sličnih stena. Izvorište mineralne vode u ovim stenama leži ispod glinovito-peskovitih kvartarnih naslaga debljine oko 10 m, a na kontaktu ovih stena sa neogenim naslagama moravske dolinske ravni. Utvrđeno je da kontaktnu zonu ovih različitih stena (škriljaca i neogena) presecaju rasedne linije različitih pravaca, tako da za ove rasede geolozi vezuju pojavu mineralne vode u Orašju, kao i u selu Svojnovu na istočnim padinama Juhora.

Ova voda svrstava se u grupu hladnih kalcijum-magnezijum-hidrokarbonatnih-ugljenokiselih mineralnih voda, temperature od 12-140C, ukupne mineralizacije 0,8 - 1,4 g/l i pH vrednosti od 6,08. Sadržaj CO2 u vodi iznosi 1,1 g/l, a sadržaj radioaktivnih elemenata je nizak. Počeci eksploatacije ove vode datiraju još od 1929. godine, tako da se ona smatra jednom od najstarijih mineralnih voda na teritoriji Srbije koja je flaširana i koja je dobila širu tržišnu upotrebu (korišćena je i na Dvoru u Beogradu). Još 1932. godine kralj Aleksandar I Karađorđević proglasio je ovu vodu za opšte korisnu lekovitu mineralnu vodu.

Voda se dobija iz kaptiranog bunara (lociran pored crkvenog dvorišta), ustaljenog kapaciteta oko 1 l/s. Međutim, na prostoru izvorišta, posle drugog svetskog rata, dva puta su vršena istraživanja bušenjem više bušotina, od kojih su dve dublje (37 i 40 m). Zatim, početkom 90-ih godina izvedene su 3 duboke bušotine do 150, 200 i 300 m dubine, ali je izdašnost tih bušotina bila mala, od 0,1 do 0,3 l/s. To znači da treba računati sa postojećim kapacitetom od 1 l/s.

Analizom fizičko-hemijskog sastava vode, koju je izvršio 1997. godine Zavod za zaštitu zdravlja Srbije "Dr Milan Jovanović - Batut" utrvrđeno je prisustvo sledećih elemenata (mereno u g/l vode): natrijuma 34,80, kalijuma 9,28, kalcijuma 159,18, magnezijuma 60,00, selena 0,0014, bikarbonata 579,00, hlorida 25,00, sulfata 134,00 i fluorida 0,80 g/l. Međutim, analizom lekovitih svojstava, koju je izvršio Medicinski fakultet u Beogradu - Institut za balneologiju, utvrđeno je da se ova voda može koristiti kao terapijsko sredstvo u lečenju sledećih hroničnih oboljenja: upale želuca i žučnih puteva, peska u mokraćnim putevima, stanja posle hirurškog odstranjenja kamena iz žučnih i mokraćnih puteva. Pored toga, veoma je efikasna u pogledu brze nadoknade tečnosti u organizmu i utoljavanja osećaja žeđi, zbog čega se preporučuje osoboma koje su izložene povećanim gubicima tečnosti, kao i onima koje se podvrgavaju kontrolisanim procedurama mršavljenja. Inače, može se koristiti bez ograničenja kao stona mineralna voda.

Ova mineralna voda i danas se flašira pod nazivom "Soko" i prodaje kao stona osvežavajuća ugljenokisela voda, a delom se koristi i za proizvodnju gaziranih sokova. Distribuira se, uglavnom, na regionalnom tržištu.

[uredi - уреди] Biljni i životinjski svet

Na teritoriji opštine biljni i životinjski svet je vrlo izmenjen, degradiran i osiromašen vrstama. Tako stanje je posledica jakih antropogenih uticaja u prošlosti i sadašnjosti. Glavni faktori degradacionih uticaja su dosta velika i dugotrajna naseljenost teritorije i korišćenje poljoprivrednog zemljišta.

I pored značajnih geomorfoloških razlika izdvojenih predeonih celina, opština Varvarin je, u celini gledano, prvenstveno agrarna i gusto naseljena teritorija.

Prirodni biljni svet je, uglavnom, zamenjen poljoprivrednim kulturama, a preostali deo je osiromašen i degradiran. Time su, naravno, nestala ili poremećena i staništa nekih životinjskih vrsta koje najčešće migriraju, proređuju se ili nestaju sa takvih područja.

(1) Najgušća naseljenost stanovništva zastupljena je u nizijskom - ravničarskom delu Velike Morave i delimično Zapadne Morave. Na ovom, manjem, delu teritorije opštine nalazi se 10 većih seoskih naselja, zajedno sa gradom Varvarinom. U njima je nastanjeno oko 72% stanovništva opštine, a prirodna sredina je preoblikovana u poljoprivredno i građevinsko zemljište i utrine seoskih atara.

Samo se u uzanoj aluvijalnoj ravni Morave nalaze guste sastojine hidrofilnih šuma, topoljaka, vrbaka i niskog šiblja. Većinom su i isušeni meandri, posle regulacije Morave, pretvoreni u poljoprivredna zemljišta, oivičena bagremarima. Izuzetak je aluvijalni sektor uzvodno od Varvarina do sastava dveju reka, koji je obrastao ritskim šumama i predstavlja zeleni pojas Velike Morave, sa veštačkim jezerom na Moravištu. Na njemu je zastupljen i bogat ptičji svet.

(2) Predeo prostranih zatalasanih zaravni i platoa Temnića je deo niske Šumadijske plastike. Relativno je male naseljenosti sa 8 manjih i jednim većim seoskim naseljem (Zalogovac), a u tih devet sela živi oko 19,5% stanovništva opštine. Sela su razbijenog tipa, svako sa više zaseoka razmeštenih po prevojima pobrđa i u dolinskim proširenjima rečica i potoka. I u ovom predelu dominantno je učešće poljoprivrednih površina, ali je osetno povećano učešće šumskih površina. Ovde su poljoprivredne kulture raznovrsnije. Pored žitarica i povrća, u većoj meri je zastupljeno voćarstvo, zatim vinogradarstvo, a u novije vreme vrlo je popularno gajenje jagoda, kupina i malina zbog ekonomske rentabilnosti.

Šumske površine su razbijene u manje pojedinačne komplekse, enklave i grupe drveća, a održale su se na strmijim stranama potoka, na višim terenima iznad naselja i na istaknutim zaobljenim visovima i kosama većih nagiba. Najčešće su isprekidane proplancima sa livadama i pašnjacima, pa deluju mozaično i dekorativno. Ovo su, uglavnom, proređene i degradirane izdanačke šume - panjače koje obrazuju kserotermne zajednice hrasta sladuna i cera, uz značajno učešće jasena, graba, klena, lipe i posebno čestih bagremovih sastojina, gloga i raznih šibljaka. Prema tome, na ovom području najviše su zastupljene poljoprivredne kulture, koje su kombinovane sa voćnjacima i vinogradima. Autohtona flora i vegetacija fragmentarno je zastupljena mešovitim listopadnim hrastovo-grabovim degradiranim šumama, malim obimom livada i pašnjaka i sekundarnim sastojinama bagremara.

Ovako vegetacijski oblikovanom predelu, sa dominantnim udelom poljoprivrednih kultura, umerenom naseljenošću, osiromašenim i fragmentarno zastupljenim šumskim zajednicama i pašnjacima, prilagođen je i današnji životinjski svet. On je, takođe, proređen vrstama i osiromašen brojnošću populacija. Od lovnih vrsta najviše su zastupljeni: zec, lisica, jarebica, prepelica, fazan, srna i divlja svinja.

(3) U brdsko-planinskom delu opštini Varvarin pripada uzani pojas planinskog bila Juhora do najvišeg vrha (Veliki vetren, 775 m), južne i jugozapadne planinske strane koje postepeno prelaze u nisko pobrđe Izbenice na jugu i na atar Pajkovca, do Kalenićke reke na jugozapadu. Ovo područje je skoro nenaseljeno, a vegetacijski je bogato. S obzirom da je planina ostatak starog rodopskog kopna, sastavljena je od paleozojskih škriljaca, gnajseva, mikašista, amfibolita, peščara i drugih liskunovitih stena. Zato na njoj ima dosta površinskih voda u vidu pištalina, slabih izvora i potočića koji se sabiraju u veće potoke, pa su planinske strane izbrazdane duboko usečenim potocima i jarugama.

Primarna šumska vegetacija na Juhoru je hrastovo-grabova i bukova. Na planinskim razvršjima - visovima, prevojima i uvalama zastupljene su kompaktne visoke i bogate bukove šume, kroz koje su prosečeni lokalni javni i šumski putevi.

Na Juhoru se nalaze i već poznata izletišta Dobra voda i Đurđevo brdo, kao i veći broj izvora, od kojih su poznatiji: Zmajevica, Dobra voda, Nikolin kladenac, Hajdučki i Todorov kladenac.

Na planinskim stranama i padinama nižeg dela Juhora danas je zastupljena kserotermna vegetacija mešovitih šumskih zajednica, karakteristična za niskoplaninska područja Šumadije. Te zajednice ovde su floristički raznovrsne, ali su šume sečom i degradacionim procesima osiromašene, zapuštene i zašikarene. U njima preovlađuju izdanačke (panjače) hrastovo-cerove i hrastovo-grabove šumske zajednice, sa učešćem jasena, klena, bresta, lipe i jove oko potoka, a na vlažnijim delovima zastupljena je i bogata zeljasta i travna vegetacija. Na nižim delovima padina šumska vegetacija je još više degradirana i zašikarena, pa su u većem obimu zastupljene sastojine bagrema, gloga, šibljaka i osiromašenih pašnjaka.

Kao i na površima Temnića i na ovom delu teritorije zastupljene su, uglavnom, iste vrste divljači, s tim što su ovde češće divlje svinje i srna, jer su na Juhoru povoljniji prirodni stanišni uslovi za visoku divljač zbog kompaktnosti šumske vegetacije i manje izloženosti uznemiravanju.

Na teritoriji opštine Varvarin postoje dva lovišta - "Zelenik" i "Juhor". Lovište "Juhor" prostire se na teritorijama opština koje dele ovu planinu, a njime gazduje JP "Srbijašume". Lovištu "Zelenik" pripada ostali deo teritorije ove opštine, sa izuzetkom naseljenih i drugih prostora koji se ne smatraju lovnim površinama. Ovo lovište ima ukupnu površinu od 23.470 ha, od čega 21.500 ha čini lovna površina. U okviru njega formiran je rezervat na površini od 4.700 ha (oko 20% ukupne površine lovišta). Najveći deo lovnoproduktivne površine pripada III bonitetnom razredu, što upućuje na zaključak da ovo lovište ima srednji nivo kvaliteta. Stanišni uslovi najviše pogoduju gajenju sledećih vrsta divljači: srna, zec, fazan i poljska jarebica. Međutim, na lovnoproduktivnim površinama prisutni su relativno povoljni prirodni i ekološki uslovi za egzistenciju i drugih vrsta interesantnih za lov, kao što su: divlja svinja, divlja plovka, divlja guska, prepelica i dr.

[uredi - уреди] Istorija

Bune, ustanci i ratovi nisu mimoilazili ovaj kraj, građani Temnića učestvovali su u njima dajući svoj doprinos borbama za slobodu.

Obor knez Jevta iz Obreža vodio je svoje junake kroz mnoge borbe sa Turcima u Prvom srpskom ustanku. Sa svojom vojskom učestvuje i u boju na Deligradu 1806. godine. Njegovo junaštvo ostaje u narodnom sećanju o čemu svedoče stihovi Vukovog pevača guslara Rastka; Simo Milutinović Sarajlija peva o "levačkom knezu Jevti" stavljajući ga među najznačajnije aktere bitke na Deligradu. Velika pobeda na Gramadi delo je Obor-kneza Jevte i njegovih junaka.

Mnogi Temnićani daju svoje živote za slobodu. U boju na Kamenici 1809. godine svojom hrabrošću naročito se ističe Stojan Milićević iz Varvarina. Serdar i hajduk, neustrašivi junak Nikola Mandrda hrabro se borio protiv Turaka. Interesantan je podatak da je Mandrda je sam pravio puščani barut. Varvarinski vojvoda Stevan Kara junački gine pred zidinama Soko grada.

U istoriji Varvarina posebno mesto zauzima 1810. godina. Te godine je izvojevana jedna od najblistavijih pobeda Prvog srpskog ustanka. U borbi kod Varvarina udruženi Srbi i Rusi pobedili su 23. septembra tri puta brojniju tursku vojsku koju je predvodio turski vojskovođa Kuršid paša. Devet hiljada Srba i tri hiljade Rusa predvodio je pukovnik grof Josif Kornilovič Orurk.

U Drugom srpskom ustanku Temnićane predvodi vojvoda Mileta Radojković koji je imao hrabrosti da nakon ustanka povede borbu protiv samovolje Miloša Obrenovića. Miloš se Milete bojao, tako da je pobuna okončana primirjem.

U Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu ratnicima Temnića komandovao je p.pukovnik Stojan Popović iz Selo Varvarina. U tim ratovima izginulo je preko dve hiljade Temnićana, o čemu svedoče dugi spiskovi izginulih na crkvenim pločama i spomenicima širom opštine. Moravska divizija je nosila slavu Temnića preko Albanije, Kajmakčalana i Bregalnice. Mnogobrojne humke Varvarinaca ostaju na Zejtinliku, Mačkovom kamenu… Četrdeset Varvarinaca je stiglo do Soluna, među njima kapetan Dolić iz Varvarina kome je u borbi sa Bugarima na Turskom Livađu sav šinjel izgoreo od kuršuma, Ljubisav Čabrić, konjički poručnik iz Varvarina i major Dušan Dodić iz Milutovca koji je na belom konju prvi ušao u Varvarin 1918. godine.

Najznačajniji datum u novijoj istoriji Varvarina je 30. maj 1999. godine kada je u nedelju na dan verskog praznika Svete Trojice i velike nedeljne pijace, oko 13 h i nekoliko minuta, sa četiri projektila bombardovan most na Velikoj Moravi od vazdušnih snaga NATO pakta. Prilikom bombardovanja poginulo je 10 ljudi, 17 teško, a više desetina lakše ranjeno.

[uredi - уреди] Kulturno-istorijski spomenici

Na teritoriji opštine Varvarin, prema dosadašnjim istraživanjima, nema nepokretnih kulturnih dobara od međunarodnog i nacionalnog značaja, ali postoji veliki broj raznovrsnih kulturnih dobara regionalnog i lokalnog značaja. Ovi ostaci objekata graditeljske baštine na teritoriji opštine zastupljeni su iz svih istorijskih perioda - praistorije, antike, srednjeg veka i novog veka. Praistorijski period

Đerđelin - nekropola
Poljanka
Selište - praistorijsko naselje
Selište - nekropola
Gornji Katun - nekropola

Antički period

Đerđelin - građevinski materijal iz rimskog perioda
Maskare - ostaci rimskog utvrđenja
Selište - ostaci rimske građevine

Srednji vek

Bačina - srednjovekovni nadgrobni spomenici
Obronci Juhora iznad Pajkovca - ostaci srednjovekovnog utvrđenja
Crkva u Orašju
Videnovac kod Izbenice - ostaci građevine
Maskare - nekropola
Zalogovac - stari drum

Period 16 - 18. veka

Groblja sa nadgrobnim spomenicima u Zalogovcu, Orašju i na Selištu

Period 19 - 20. veka

Crkva Uspenja Sv. Bogorodice i groblje u Varvarinu
Crkva Sv Jovana u Orašju
Crkva Sv. Nikole u Bačini
Crkva Sv. Petke u Pajkovcu
Crkva Sv. Ilije u Obrežu
Crkva Sv. Bogorodice u Karanovcu
Crkva u Parcanu
Kapela u Videnovcu kod Izbenice
Kneževa vodenica - objekat narodnog graditeljstva na Kalenićkoj reci kod Varvarina

Više spomenika i spomen obeležja, stavljeno je odlukama SO Varvarin u status zaštite:

spomenik grofu Orurku (Selište, na ušću Zapadne i Južne Morave);
spomenik Jovi Kursuli u Varvarinu;
spomenici izginulim u ratovima 1912-1918. u Varvarinu i Selo Varvarinu, Maskaru, Bošnjanu i Donjem Katunu;
spomenici izginulim u NOB 1941-1945. u Varvarinu i Selo Varvarinu, Donjem Katunu, Bačini, Orašju, Toljevcu, Karanovcu, Maloj Kruševici, Parcanu i Zalogovcu;
spomenici izginulim u Prvom i Drugom svetskom ratu u Selo Varvarinu, Obrežu, Izbenici i Donjem Krčinu;
spomen ploče u Varvarinu - grad, Maskarama, Bošnjanu, Donjem Katunu, Obrežu, Bačini, Orašju, Cernici, Donjem Krčinu, Gornjem Krčinu, Karanovcu i Zalogovcu;
spomen česme u Obrežu, Karanovcu, Maloj Kruševici i Parcanu;
zapis (hrast u Bošnjanu).

Za razliku od materijalne, tradicionalna duhovna etno-kultura na teritoriji opštine nešto je bolje očuvana, posebno u običajima i folkloru. U gradu Varvarinu se dvaput godišnje održavaju vašari - 12. jula (Petrovdan) i 28. avgusta (Velika Gospojina). Posebno je značajan avgustovski vašar, s obzirom da je istog dana slava manastira Kalenić i početak manifestacije "Prođoh Levač prođoh Šumadiju".

[uredi - уреди] Naselja

Bačina, Bošnjane, Varvarin, Varvarin selo, Gornji Katun, Gornji Krčin, Donji Katun, Donji Krčin, Zalogovac, Izbenica, Karanovac, Mala Kruševica, Marenovo, Maskare, Obrež, Orašje, Pajkovac, Parcane, Suvaja, Toljevac, Cernica