రాజస్థాన్

వికీపీడియా నుండి

రాజస్థాన్

రాజధాని - Coordinates	జైపూర్ - 26.90° ఉ 75.80° తూ
పెద్ద నగరము	జైపూర్
జనాభా (2001) - జనసాంద్రత	56,473,122 (8వ స్థానం) - 165/చ.కి.మీ
విస్తీర్ణము - జిల్లాలు	342,236 చ.కి.మీ (1వ స్థానం) - 32
సమయ ప్రాంతం	IST (UTC +5:30)
అవతరణ - గవర్నరు - ముఖ్యమంత్రి - చట్టసభలు (సీట్లు)	1956-11-01 - ప్రతిభా పాటిల్ - వసుంధరా రాజె - ఒకే సభ (200)
అధికార బాష (లు)	హిందీ, రాజస్థానీ గుజరాతీకూడా మాట్లాడుతారు
పొడిపదం (ISO)	IN-RJ
వెబ్‌సైటు: www.rajasthan.gov.in

రాజస్థాన్ రాష్ట్ర పక్షి గ్రేట్ ఇండియన్ బస్టర్డ్

రాజస్థాన్ (Rajasthan) (राजस्थान) భారత దేశంలో వైశాల్యం ప్రకారం అతి పెద్ద రాష్ట్రం. రాజస్థాన్ కు పశ్చిమాన పాకిస్తాన్ దేశం ఉన్నది. ఇంకా నైఋతిన గుజరాత్, ఆగ్నేయాన మధ్య ప్రదేశ్, ఈశాన్యాన ఉత్తరప్రదేశ్, హర్యానా మరియు ఉత్తరాన పంజాబు రాష్ట్రాలు రాజస్థాన్ కు హద్దులు. మొత్తం రాజస్థాన్ వైశాల్యం 3లక్షల 42వేల చదరపు కి.మీ. (1,32,139 చదరపు మైళ్ళు)

రాజస్థాన్ రాష్ట్రంలో ప్రధానమైన భౌగోళిక అంశము థార్ ఎడారి. ఆరావళీ పర్వత శ్రేణులు రాజస్థాన్ భూభాగాన్ని మధ్యగా విడగొడుతున్నాయి. ఈ పర్వతాలు ఋతుపవనాలను అడ్డుకోవడం వల్ల పశ్చిమ ప్రాతంలో వర్షపాతం దాదాపు శూన్యం. అందువల్ల అది ఎడారిగా మారింది. మరొప్రక్క దట్టమైన అడవులతో గూడిన రణథంబోర్ నేషనల్ పార్క్ (పులులకు సంరక్షణాటవి), ఘనా పక్షి ఆశ్రయము, భరత్ పూర్ పక్షి ఆశ్రయము ఉన్నాయి.

రాజస్థాన్ రాజధాని జైపూర్ నగరం.

[మార్చు] చరిత్ర

రాజపుత్రులచే పాలింపబడినది గనుక రాజస్థాన్ "రాజపుటానా" రాష్ట్రంగా వ్యవహరించేవారు. రాజస్థాన్ చరిత్రలో ఎక్కువకాలం యుద్ధప్రియులైన చిన్న చిన్న రాజపుత్ర వంశపు రాజుల పాలనలో సాగింది. ఈ ప్రాంతాన్ని బయటివారెవరూ పూర్తిగా ఆక్రమించలేకపోయారు. అయితే వేరు వేరు ఒడంబడికలద్వారా బ్రిటిష్ పాలకులు మాత్రం పెత్తనం చలాయించారు.

ఈ విధమైన చరిత్ర వల్ల రాజస్థాన్ లో చాలా చారిత్రిక నిర్మాణాలు, కోటలు, సంస్కృతి విలక్షణంగా నిలబడ్డాయి. అందువల్లనే అక్కడ అభివృద్ధి కొరవడిందనీ, సమాజంలో అసమానతలు ప్రబలి ఉన్నాయనీ, స్త్రీలు బాగా వెనుకబడ్డారనీ కొదరి వాదన.

[మార్చు] జిల్లాలు

రాజస్థాన్ లో 32 జిల్లాలు ఉన్నాయి.

రాష్ట్రము.	కోడ్	‌జిల్లా	ముఖ్య పట్టణము	జనాభా (2001)	విస్తీర్ణము (కి.మీ.²)	జన సాంద్రత (/కి.మీ.²)
RJ	AJ	అజ్మీర్	అజ్మీర్	2180526	8481	257
RJ	AL	ఆల్వార్	ఆల్వార్	2990862	8380	357
RJ	BI	బికనీర్	బికనీర్	1673562	27244	61
RJ	BM	బార్మర్	బార్మర్	1963758	28387	69
RJ	BN	బన్‌స్వార	బన్‌స్వార	1500420	5037	298
RJ	BP	భరత్‌పూర్	భరత్‌పూర్	2098323	5066	414
RJ	BR	బరన్	బరన్	1022568	6955	147
RJ	BU	బుంది	బుంది	961269	5550	173
RJ	BW	భిల్వార	భిల్వార	2009516	10455	192
RJ	CR	చురు	చురు	1922908	16830	114
RJ	CT	చిత్తొర్‌గర్	చిత్తొర్‌గర్	1802656	10856	166
RJ	DA	దౌస	దౌస	1316790	3429	384
RJ	DH	ధొల్‌పూర్	ధొల్‌పూర్	982815	3084	319
RJ	DU	దుంగర్‌పుర్	దుంగర్‌పుర్	1107037	3770	294
RJ	GA	గంగానగర్	గంగానగర్	1788487	7984	224
RJ	HA	హనుమాన్‌గర్	హనుమాన్‌గర్	1517390	12645	120
RJ	JJ	ఝుంఝునూన్	ఝుంఝునూన్	1913099	5928	323
RJ	JL	జలోర్	జలోర్	1448486	10640	136
RJ	JO	జోద్‌పూర్	జోద్‌పూర్	2880777	22850	126
RJ	JP	జైపూర్	జైపూర్	5252388	11152	471
RJ	JS	జైసల్మేర్	జైసల్మేర్	507999	38401	13
RJ	JW	ఝలవర్	ఝలవర్	1180342	6219	190
RJ	KA	కరౌలి	కరౌలి	1205631	5530	218
RJ	KO	కోట	కోట	1568580	5446	288
RJ	NA	నగౌర్	నగౌర్	2773894	17718	157
RJ	PA	పలి	పలి	1819201	12387	147
RJ	RA	రాజ్‌సమంద్	రాజ్‌సమంద్	986269	3853	256
RJ	SK	సికర్	సికర్	2287229	7732	296
RJ	SM	సవై మధోపూర్	సవై మధోపూర్	1116031	4500	248
RJ	SR	సిరోహి	సిరోహి	850756	5136	166
RJ	TO	తోంక్	తోంక్	1211343	7194	168
RJ	UD	ఉదైపూర్	ఉదైపూర్	2632210	13430	196

[మార్చు] ప్రసిద్ధులైన వారు

రాజస్థాన్ చారిత్రిక కట్టడాలకూ, కోటలకూ, ఆసక్తికరమైన చరిత్రకూ ప్రసిద్ధం - భారతదేశంలో యాత్రికులను బాగా ఆకర్డించే రాష్ట్రాలలో ఒకటి - జైసల్మేర్కోటలో ఒకభాగం ఈ చిత్రంలో ఉన్నది.

రాజస్థాన్ చరిత్ర, సాహిత్యమూ ఎన్నో వీరగాధలతో నిండి ఉన్నాయి. ఎందరో త్యాగశీలురూ, ధైర్యశాలురూ చరిత్రలో గుర్తుండిపోయారు. వారిలో కొందరి పేర్లు

బలదేవ్ రామ్ మీర్ధా
చౌదరి కుంభారామ్ ఆర్యా
మహారాణా ప్రతాప్
మీరా బాయి
జైమల్ రాథోడ్
వీర దుర్గాదాసు
పన్నాబాయి
వీరతేజ
శేఖాజీ
మహారాణీ గాయత్రీ దేవి - ప్రస్తుతం భారతీయ జనతా పార్టీ నాయకురాలు
మహారాజా సవాయ్ జైసింగ్
మహారాజా సవాయ్ మాన్ సింగ్
మహారాజా సవాయ్ మధో సింగ్
మహారాజా సూరజ్ మల్
స్వామికేశవానంద

[మార్చు] గణాంకాలు

రాజస్థాన్ జిల్లాలు

జానాభా: 5కోట్ల 65 లక్షలు (2001 లెక్కలు)
జిల్లాలు: 33
నగరాలు: ??
ముఖ్య నగరాలు: జైపూర్, జోధ్ పూర్, ఉదయపూర్, కోట, ఆజ్మీర్, బికనేర్, భిల్వాడా, ఆల్వార్
రోడ్లు: 61,520 కి.మీ.( 2,846 కి,మీ. జాతీయ రహదారి)
భాషలు: హిందీ, రాజస్థానీ
అక్షరాస్యత: 61.03 %

[మార్చు] మందిరాలు

భారతదేశంలో చాలా పవిత్రంగా భావించే హిందూ, జైన మందిరాలు కొన్ని రాజస్థాన్‌లో ఉన్నాయి:

బ్రహ్మ మందిరం: ఆజ్మీర్ వద్ద పుష్కర్‌లో ఉన్నది. సృష్టికర్త బ్రహ్మను పూజించే మందిరం ఇదొక్కటే.

అచలేశ్వర్ మహాదేవ మందిరం: మౌంట్ అబూ వద్ద అచల్‌ఘర్‌లో ఉన్న శివాలయం. ఈ మందిరం ప్రత్యేకత ఏమంటే ఇక్కడ శివలింగం బదులు శివుని మడమ శిల్పం, ఇత్తడి నంది విగ్రహం ఉన్నాయి.

ఆదినాధ్ మందిరం: ఉదయపూర్ సమీపంలో రిఖాబ్‌దేవ్ వద్ద నున్న జైన మందిరం. 15వ శతాబ్దంలో నిర్మితం. ‌ బిజోలియా మందిరాలు: బుంది వద్ద బిజోలియాలో ఉన్న మందిరాల సమూహం. దాదాపు 100 మందిరాలలో మూడు మాత్రమే ఇప్పుడు మిగిలి ఉన్నాయి.

నాథ్‌ద్వారా : ఉదయ్‌పూర్‌కు 48 కి.మీ. దూరాన ఉన్న రాజసమండ్ జిల్లాలో ఉన్న శ్రీనాధ్‌జీ మందిరం. పుష్టిమార్గం అనుసరించేవారికి పూజాస్థలం.

అంబికామాత మందిరం: ఉదయపూర్‌కు 50 కి.మీ. దూరంలో మౌంట్ అబూ వద్ద జగత్ గ్రామంలో ఉన్న దుర్గాదేవి మందిరం.

[మార్చు] సమస్యలు

నీటి కొరత రాజస్థాన్ లో తీవ్రమైన సమస్య.
స్త్రీ, పురుషుల నిష్పత్తి = 850:1000

[మార్చు] వనరులు

Gahlot, Sukhvirsingh. 1992. RAJASTHAN: Historical & Cultural. J. S. Gahlot Research Institute, Jodhpur.
Somani, Ram Vallabh. 1993. History of Rajasthan. Jain Pustak Mandir, Jaipur.
Tod, James & Crooke, William. 1829. Annals & Antiquities of Rajasthan or the Central and Western Rajput States of India. 3 Vols. Reprint: Low Price Publications, Delhi. 1990. ISBN 81-85395-68-3 (set of 3 vols.)

[మార్చు] బయటి లంకెలు

State Government of Rajasthan - Official home page
Tourism Department of Rajasthan - Tourism Home Page

భారతదేశ రాష్ట్రములు మరియు ప్రాంతములు
ఆంధ్ర ప్రదేశ్ \| అరుణాచల్ ప్రదేశ్ \| అసోం \| బీహార్ \| ఛత్తీస్‌గఢ్ \| గోవా \| గుజరాత్ \| హర్యానా \| హిమాచల్ ప్రదేశ్ \| జమ్మూ కాశ్మీరు \| జార్ఖండ్ \| కర్నాటక \| కేరళ \| మధ్య ప్రదేశ్ \| మహారాష్ట్ర \| మణిపూర్ \| మేఘాలయ \| మిజోరాం \| నాగాలాండ్ \| ఒరిస్సా \| పంజాబ్ \| రాజస్థాన్ \| సిక్కిం \| తమిళనాడు \| త్రిపుర \| ఉత్తరాంచల్ \| ఉత్తర ప్రదేశ్ \| పశ్చిమ బెంగాల్
కేంద్రపాలిత ప్రాంతములు: అండమాన్ నికోబార్ దీవులు \| చండీగఢ్ \| దాద్రా నగరు హవేలీ \| డామన్ డయ్యు \| లక్షద్వీపములు \| పుదుచ్చేరి
జాతీయ రాజధాని ప్రాంతము: ఢిల్లీ