ซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์
จาà¸à¸§à¸´à¸à¸´à¸žà¸µà¹€à¸”ีย สารานุà¸à¸£à¸¡à¹€à¸ªà¸£à¸µ
- ฟà¸à¸ªà¸‹à¸´à¸¥ ที่โยงมานี้หมายถึงซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ สำหรับในความหมายà¸à¸·à¹ˆà¸™à¸”ูที่ ฟà¸à¸ªà¸‹à¸´à¸¥ (à¹à¸à¹‰à¸„วามà¸à¸³à¸à¸§à¸¡)
ซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ หรืภบรรพชีวิน หรืภฟà¸à¸ªà¸‹à¸´à¸¥ (fossil) คำว่า ฟà¸à¸ªà¸‹à¸´à¸¥ มีความหมายเดิมว่า เป็นขà¸à¸‡à¹à¸›à¸¥à¸à¸—ี่ขุดขึ้นมาได้จาà¸à¸žà¸·à¹‰à¸™à¸”ิน à¹à¸•à¹ˆà¹ƒà¸™à¸›à¸±à¸ˆà¸ˆà¸¸à¸šà¸±à¸™à¸–ูà¸à¸™à¸³à¸¡à¸²à¹ƒà¸Šà¹‰à¹ƒà¸™à¸„วามหมายขà¸à¸‡à¸‹à¸²à¸à¸«à¸£à¸·à¸à¸£à¹ˆà¸à¸‡à¸£à¸à¸¢à¸‚à¸à¸‡à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¸—ี่ถูà¸à¹€à¸à¹‡à¸šà¸£à¸±à¸à¸©à¸²à¹„ว้
ซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์มีหลายชนิด à¸à¸²à¸ˆà¹€à¸›à¹‡à¸™à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸—ี่มีความคงทนยาà¸à¸•à¹ˆà¸à¸à¸²à¸£à¸—ำลาย เช่น ฟัน à¸à¸£à¸°à¸”ูภหรืภเปลืà¸à¸ à¹à¸•à¹ˆà¹ƒà¸™à¸šà¸²à¸‡à¸ªà¸ าวะ à¸à¸²à¸ˆà¸¡à¸µà¸à¸²à¸£à¹€à¸à¹‡à¸šà¸£à¸±à¸à¸©à¸²à¸‹à¸²à¸à¸ªà¸±à¸•à¸§à¹Œà¸—ั้งตัวให้คงà¸à¸¢à¸¹à¹ˆà¹„ด้ เช่น ช้างà¹à¸¡à¸¡à¸¡à¸à¸— ที่ไซบีเรีย
à¸à¸²à¸£à¹€à¸›à¸¥à¸µà¹ˆà¸¢à¸™à¹à¸›à¸¥à¸‡à¸ˆà¸²à¸à¸‹à¸²à¸à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¸¡à¸²à¹€à¸›à¹‡à¸™à¸‹à¸²à¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์นั้น เà¸à¸´à¸”ได้ในหลายลัà¸à¸©à¸“ะ โดยที่เมื่à¸à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¸•à¸²à¸¢à¸¥à¸‡ ส่วนต่างๆขà¸à¸‡à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¸ˆà¸°à¸„่à¸à¸¢à¹†à¸–ูà¸à¹€à¸›à¸¥à¸µà¹ˆà¸¢à¸™ ช่à¸à¸‡à¸§à¹ˆà¸²à¸‡ โพรง หรืà¸à¸£à¸¹ ต่างๆในโครงสร้างà¸à¸²à¸ˆà¸¡à¸µà¹à¸£à¹ˆà¹€à¸‚้าไปตà¸à¸œà¸¥à¸¶à¸à¸—ำให้à¹à¸‚็งขึ้น เรียà¸à¸‚บวนà¸à¸²à¸£à¸™à¸µà¹‰à¸§à¹ˆà¸²à¸à¸²à¸£à¸à¸¥à¸²à¸¢à¹€à¸›à¹‡à¸™à¸«à¸´à¸™ (petrification) หรืภเนื้à¸à¹€à¸¢à¸·à¹‰à¸ ผนังเซลล์ à¹à¸¥à¸°à¸ªà¹ˆà¸§à¸™à¹à¸‚็งà¸à¸·à¹ˆà¸™à¹† ถูà¸à¹à¸—นที่ด้วยà¹à¸£à¹ˆ โดยขบวนà¸à¸²à¸£à¹à¸—นที่ (replacement)
เปลืà¸à¸à¸«à¸à¸¢à¸«à¸£à¸·à¸à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¸—ี่จมà¸à¸¢à¸¹à¹ˆà¸•à¸²à¸¡à¸Šà¸±à¹‰à¸™à¸•à¸°à¸à¸à¸™ เมื่à¸à¸–ูà¸à¸¥à¸°à¸¥à¸²à¸¢à¹„ปà¸à¸±à¸šà¸™à¹‰à¸³à¸šà¸²à¸”าล จะเà¸à¸´à¸”เป็นรà¸à¸¢à¸›à¸£à¸°à¸—ับà¸à¸¢à¸¹à¹ˆà¸šà¸™à¸Šà¸±à¹‰à¸™à¸•à¸°à¸à¸à¸™ ซึ่งเรียà¸à¸¥à¸±à¸à¸©à¸“ะนี้ว่า รà¸à¸¢à¸žà¸´à¸¡à¸žà¹Œ (mold) หาà¸à¸§à¹ˆà¸²à¸Šà¹ˆà¸à¸‡à¸§à¹ˆà¸²à¸‡à¸™à¸µà¹‰à¸¡à¸µà¹à¸£à¹ˆà¹€à¸‚้าไปตà¸à¸œà¸¥à¸¶à¸ จะได้ซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ ในลัà¸à¸©à¸“ะที่เรียà¸à¸§à¹ˆà¸²à¸£à¸¹à¸›à¸«à¸¥à¹ˆà¸ (cast)
à¸à¸²à¸£à¹€à¸žà¸´à¹ˆà¸¡à¸„าร์บà¸à¸™ (carbonization) มัà¸à¹€à¸›à¹‡à¸™à¸à¸²à¸£à¹€à¸à¹‡à¸šà¸£à¸±à¸à¸©à¸²à¸‹à¸²à¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์จำพวà¸à¹ƒà¸šà¹„ม้หรืà¸à¸ªà¸±à¸•à¸§à¹Œà¹€à¸¥à¹‡à¸à¹† ในลัà¸à¸©à¸“ะที่มีตะà¸à¸à¸™à¹€à¸™à¸·à¹‰à¸à¸¥à¸°à¹€à¸à¸µà¸¢à¸”มาปิดทับซาà¸à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸• เมื่à¸à¹€à¸§à¸¥à¸²à¸œà¹ˆà¸²à¸™à¹„ป ความดันที่เพิ่มขึ้น ทำให้ส่วนประà¸à¸à¸šà¸—ี่เป็นขà¸à¸‡à¹€à¸«à¸¥à¸§à¹à¸¥à¸°à¸à¹Šà¸²à¸‹à¸–ูà¸à¸‚ับà¸à¸à¸à¹„ป เหลืà¸à¹„ว้à¹à¸•à¹ˆà¹à¸œà¹ˆà¸™à¸Ÿà¸´à¸¥à¹Œà¸¡à¸šà¸²à¸‡à¹†à¸‚à¸à¸‡à¸„าร์บà¸à¸™ หาà¸à¸§à¹ˆà¸²à¸Ÿà¸´à¸¥à¹Œà¸¡à¸šà¸²à¸‡à¹†à¸™à¸µà¹‰à¸«à¸¥à¸¸à¸”หายไป ร่à¸à¸‡à¸£à¸à¸¢à¸—ี่ยังหลงเหลืà¸à¸à¸¢à¸¹à¹ˆà¹ƒà¸™à¸Šà¸±à¹‰à¸™à¸•à¸°à¸à¸à¸™à¹€à¸™à¸·à¹‰à¸à¸¥à¸°à¹€à¸à¸µà¸¢à¸”จะเรียà¸à¸§à¹ˆà¸² impression
สิ่งมีชีวิตขนาดเล็à¸à¸—ี่มีลัà¸à¸©à¸“ะบà¸à¸šà¸šà¸²à¸‡ เช่นพวà¸à¹à¸¡à¸¥à¸‡ à¸à¸²à¸£à¹€à¸à¹‡à¸šà¸£à¸±à¸à¸©à¸²à¹ƒà¸«à¹‰à¸à¸¥à¸²à¸¢à¹€à¸›à¹‡à¸™à¸‹à¸²à¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ โดยปà¸à¸•à¸´à¸—ำได้ยาภวิธีà¸à¸²à¸£à¸—ี่เหมาะสม สำหรับสิ่งมีชีวิตเหล่านี้ à¸à¹‡à¸„ืà¸à¸à¸²à¸£à¹€à¸à¹‡à¸šà¹„ว้ในยางไม้ ซึ่งยางไม้นี้จะป้à¸à¸‡à¸à¸±à¸™à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¹€à¸«à¸¥à¹ˆà¸²à¸™à¸µà¹‰à¸ˆà¸²à¸à¸à¸²à¸£à¸—ำลายโดยธรรมชาติ
นà¸à¸à¸ˆà¸²à¸à¸—ี่à¸à¸¥à¹ˆà¸²à¸§à¸¡à¸²à¸—ั้งหมดà¹à¸¥à¹‰à¸§ ซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ยังà¸à¸²à¸ˆà¹€à¸›à¹‡à¸™à¸£à¹ˆà¸à¸‡à¸£à¸à¸¢ ที่เà¸à¸´à¸”จาà¸à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸• เช่น ร่à¸à¸‡à¸£à¸à¸¢à¸‚à¸à¸‡à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸• รà¸à¸¢à¸„ืบคลาน รà¸à¸¢à¹€à¸—้า ที่à¸à¸¢à¸¹à¹ˆà¹ƒà¸™à¸Šà¸±à¹‰à¸™à¸•à¸°à¸à¸à¸™à¹à¸¥à¸°à¸à¸¥à¸²à¸¢à¹€à¸›à¹‡à¸™à¸«à¸´à¸™à¹ƒà¸™à¸£à¸°à¸¢à¸°à¹€à¸§à¸¥à¸²à¸•à¹ˆà¸à¸¡à¸² หรืà¸à¸à¸²à¸ˆà¹€à¸›à¹‡à¸™à¸Šà¹ˆà¸à¸‡ รู โพรง (burrows)ในชั้นตะà¸à¸à¸™ ในเนื้à¸à¹„ม้ หรืà¸à¹ƒà¸™à¸«à¸´à¸™à¸—ี่เà¸à¸´à¸”จาà¸à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸• à¹à¸¥à¸°à¸¡à¸µà¹à¸£à¹ˆà¹„ปตà¸à¸œà¸¥à¸¶à¸à¹ƒà¸™à¸Šà¹ˆà¸à¸‡à¹€à¸«à¸¥à¹ˆà¸²à¸™à¸µà¹‰ มูลสัตว์หรืà¸à¹€à¸¨à¸©à¸à¸²à¸«à¸²à¸£à¸—ี่à¸à¸¢à¸¹à¹ˆà¹ƒà¸™à¸à¸£à¸°à¹€à¸žà¸²à¸° (coprolites) เป็นซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ ที่มีประโยชน์ในà¸à¸²à¸£à¸šà¸à¸à¸–ึงนิสัยà¸à¸²à¸£à¸à¸´à¸™à¸‚à¸à¸‡à¸ªà¸±à¸•à¸§à¹Œà¸™à¸±à¹‰à¸™à¹† หรืà¸à¸à¸²à¸ˆà¹€à¸›à¹‡à¸™à¸à¹‰à¸à¸™à¸«à¸´à¸™à¸—ี่สัตว์à¸à¸´à¸™à¹€à¸‚้าไป (gastroliths) เพื่à¸à¸Šà¹ˆà¸§à¸¢à¹ƒà¸™à¸à¸²à¸£à¸¢à¹ˆà¸à¸¢à¸à¸²à¸«à¸²à¸£
เมื่à¸à¸¨à¸¶à¸à¸©à¸²à¸ˆà¸³à¸™à¸§à¸™à¸‹à¸²à¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ที่พบได้ พบว่ามีปริมาณน้à¸à¸¢à¸¡à¸²à¸à¹€à¸¡à¸·à¹ˆà¸à¹€à¸—ียบà¸à¸±à¸šà¸›à¸£à¸´à¸¡à¸²à¸“สิ่งมีชีวิตทั้งหลายที่เคยมีชีวิตà¸à¸¢à¸¹à¹ˆà¹ƒà¸™à¹‚ลภซาà¸à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¸ªà¹ˆà¸§à¸™à¹ƒà¸«à¸à¹ˆà¸–ูà¸à¸—ำลายไปตามธรรมชาติ ดังนั้นà¸à¸²à¸£à¹€à¸à¹‡à¸šà¸£à¸±à¸à¸©à¸²à¸‹à¸²à¸à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¸ˆà¸™à¸à¸£à¸°à¸—ั่งà¸à¸¥à¸²à¸¢à¹€à¸›à¹‡à¸™à¸‹à¸²à¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ จึงมีความจำเป็นที่จะต้à¸à¸‡à¸¡à¸µà¸ªà¸ าวะที่พิเศษ ซึ่งได้à¹à¸à¹ˆ à¸à¸²à¸£à¸•à¸à¸¥à¸‡à¸•à¸±à¸§à¹à¸¥à¸°à¸–ูà¸à¹€à¸à¹‡à¸šà¸£à¸±à¸à¸©à¸²à¹„ว้à¸à¸¢à¹ˆà¸²à¸‡à¸£à¸§à¸”เร็ว เพื่à¸à¹€à¸›à¹‡à¸™à¸à¸²à¸£à¸›à¹‰à¸à¸‡à¸à¸±à¸™à¸à¸²à¸£à¸–ูà¸à¸—ำลายจาà¸à¸˜à¸£à¸£à¸¡à¸Šà¸²à¸•à¸´ à¹à¸¥à¸° à¸à¸²à¸£à¸—ี่ต้à¸à¸‡à¸¡à¸µà¸ªà¹ˆà¸§à¸™à¸—ี่à¹à¸‚็งขà¸à¸‡à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸• ซึ่งเป็นส่วนที่ถูà¸à¹€à¸à¹‡à¸šà¸£à¸±à¸à¸©à¸²à¹„ด้ง่ายà¸à¸§à¹ˆà¸²à¸ªà¹ˆà¸§à¸™à¸—ี่นิ่ม
ซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ที่พบในหิน มีความสำคัà¸à¸à¸¢à¹ˆà¸²à¸‡à¸¡à¸²à¸ มันà¹à¸ªà¸”งให้เห็นถึงวิวัฒนาà¸à¸²à¸£à¸‚à¸à¸‡à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¸Šà¸™à¸´à¸”ต่างๆ ใช้เป็นตัวà¸à¸³à¸«à¸™à¸”à¸à¸²à¸¢à¸¸à¸‚à¸à¸‡à¸«à¸´à¸™ à¹à¸¥à¸°à¸™à¸³à¸¡à¸²à¹ƒà¸Šà¹‰à¹€à¸›à¹‡à¸™à¸«à¸¥à¸±à¸à¸à¸²à¸™à¹ƒà¸™à¸à¸²à¸£à¸«à¸²à¸„วามสัมพันธ์ขà¸à¸‡à¸Šà¸±à¹‰à¸™à¸«à¸´à¸™à¹ƒà¸™à¸šà¸£à¸´à¹€à¸§à¸“ต่างๆ สิ่งที่นัà¸à¸˜à¸£à¸“ีวิทยาสนใจเป็นพิเศษ เà¸à¸µà¹ˆà¸¢à¸§à¸à¸±à¸šà¸à¸²à¸£à¸™à¸³à¸‹à¸²à¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ มาเป็นตัวà¸à¸³à¸«à¸™à¸”à¸à¸²à¸¢à¸¸à¸‚à¸à¸‡à¸«à¸´à¸™ คืภซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ดรรชนี (index fossils) ซึ่งเป็นซาà¸à¸‚à¸à¸‡à¸ªà¸´à¹ˆà¸‡à¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¸—ี่เคยมีชีวิตà¸à¸¢à¸¹à¹ˆà¹ƒà¸™à¹‚ลภมีà¸à¸²à¸£à¹à¸žà¸£à¹ˆà¸à¸£à¸°à¸ˆà¸²à¸¢à¸à¸¢à¸¹à¹ˆà¸—ั่วไป à¹à¸•à¹ˆà¸¡à¸µà¸Šà¸µà¸§à¸´à¸•à¸à¸¢à¸¹à¹ˆà¹ƒà¸™à¸Šà¹ˆà¸§à¸‡à¸ªà¸±à¹‰à¸™à¹† ซึ่งà¸à¸²à¸£à¸—ี่พบซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ดรรชนีในชั้นหินต่างบริเวณà¸à¸±à¸™ นัà¸à¸˜à¸£à¸“ีวิทยาสามารถà¸à¸³à¸«à¸™à¸”ได้ว่าหินที่พบซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ดรรชนีเหล่านั้นมีà¸à¸²à¸¢à¸¸à¹ƒà¸™à¸Šà¹ˆà¸§à¸‡à¹€à¸”ียวà¸à¸±à¸™ à¹à¸•à¹ˆà¸à¸¢à¹ˆà¸²à¸‡à¹„รà¸à¹‡à¸”ี ในชั้นหินต่างๆ à¸à¸²à¸ˆà¸žà¸šà¸‹à¸²à¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ดรรชนีได้ยาภดังนั้นà¸à¸²à¸ˆà¸ˆà¸³à¹€à¸›à¹‡à¸™à¸•à¹‰à¸à¸‡à¹ƒà¸Šà¹‰à¸à¸¥à¸¸à¹ˆà¸¡à¸‚à¸à¸‡à¸‹à¸²à¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ ในà¸à¸²à¸£à¸«à¸²à¸„วามสัมพันธ์ขà¸à¸‡à¸Šà¸±à¹‰à¸™à¸«à¸´à¸™à¹ƒà¸™à¸šà¸£à¸´à¹€à¸§à¸“ต่างๆ ซึ่งจะมีความà¹à¸¡à¹ˆà¸™à¸¢à¸³à¸à¸§à¹ˆà¸²à¸à¸²à¸£à¹ƒà¸Šà¹‰à¸‹à¸²à¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์เพียงชนิดเดียว
นà¸à¸à¸ˆà¸²à¸à¸›à¸£à¸°à¹‚ยชน์ที่ใช้ในà¸à¸²à¸£à¸«à¸²à¸„วามสัมพันธ์ขà¸à¸‡à¸Šà¸±à¹‰à¸™à¸«à¸´à¸™à¹à¸¥à¹‰à¸§ ซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ยังถูà¸à¸™à¸³à¸¡à¸²à¹ƒà¸Šà¹‰à¹ƒà¸™à¸à¸²à¸£à¸šà¸à¸à¸–ึงสภาพà¹à¸§à¸”ล้à¸à¸¡à¸‚à¸à¸‡à¸à¸²à¸£à¸ªà¸°à¸ªà¸¡à¸•à¸±à¸§à¸‚à¸à¸‡à¸•à¸°à¸à¸à¸™à¸”้วย ถึงà¹à¸¡à¹‰à¸§à¹ˆà¸²à¸ªà¸ าพà¹à¸§à¸”ล้à¸à¸¡à¸à¸²à¸£à¸ªà¸°à¸ªà¸¡à¸•à¸±à¸§à¸à¸²à¸ˆà¹„ด้จาà¸à¸à¸²à¸£à¸¨à¸¶à¸à¸©à¸²à¸£à¸²à¸¢à¸¥à¸°à¹€à¸à¸µà¸¢à¸”จาà¸à¸Šà¸±à¹‰à¸™à¸«à¸´à¸™ à¹à¸•à¹ˆà¸‹à¸²à¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์à¸à¸²à¸ˆà¹ƒà¸«à¹‰à¸£à¸²à¸¢à¸¥à¸°à¹€à¸à¸µà¸¢à¸”ที่มาà¸à¸à¸§à¹ˆà¸²
![]() |
ซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ เป็นบทความเà¸à¸µà¹ˆà¸¢à¸§à¸à¸±à¸š ธรณีวิทยา ที่ยังไม่สมบูรณ์ ต้à¸à¸‡à¸à¸²à¸£à¸•à¸£à¸§à¸ˆà¸ªà¸à¸š เพิ่มเนื้à¸à¸«à¸² หรืà¸à¹€à¸žà¸´à¹ˆà¸¡à¹à¸«à¸¥à¹ˆà¸‡à¸à¹‰à¸²à¸‡à¸à¸´à¸‡ คุณสามารถช่วยเพิ่มเติมหรืà¸à¹à¸à¹‰à¹„ข เพื่à¸à¹ƒà¸«à¹‰à¸ªà¸¡à¸šà¸¹à¸£à¸“์มาà¸à¸‚ึ้น ข้à¸à¸¡à¸¹à¸¥à¹€à¸à¸µà¹ˆà¸¢à¸§à¸à¸±à¸š ซาà¸à¸”ึà¸à¸”ำบรรพ์ ในภาษาà¸à¸·à¹ˆà¸™ à¸à¸²à¸ˆà¸ªà¸²à¸¡à¸²à¸£à¸–หาà¸à¹ˆà¸²à¸™à¹„ด้จาà¸à¹€à¸¡à¸™à¸¹ ภาษาà¸à¸·à¹ˆà¸™ ด้านซ้ายมืภ|