Rodyum

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Rodyum, periyodik tabloda Rh sembolüyle gösterilen atom numarası 45 olan kimyasal elementtir. Az bulunan beyaz-gümüş renkte ve platin grubuna aittir. Alaşımlarda platinle birlikte katalizör olarak kullanılır. Kıymetli metal'ler arasında dünyada en pahalı olanıdır.

[değiştir] Karakteristik özellikleri

Katı, gümüşümsü beyaz, dayanıklı ve yansıma oranı yüksektir. Platinden daha yüksek bir erime noktasına sahip olmasına karşın yoğunluğu daha düşüktür. Nitrik asit tarafından çözülemez, Hidroklorik asit ve Nitrik asit karışımı tarafından çok az miktarda çözülebilir. Pudra halindeki rodyumun çözülebilmesi sadece sülfürik asitle mümkündür.

[değiştir] Kullanılışı

Bu elementin başlıca kullanımı platinin ve palladyumun katılaşması içindir.

Düşük elektrik direnci, düşük ve sabit kontak direnci ve yüksek korozyon direnci sebebiyle elektrik kontaklarında kullanılır.
Elektrolizle kaplanmış ya da buharlaşmayla elde edilen levha halindeki rodyum son derece sert olduğundan optik aletlerde kullanılır.
Bu metalin mücevher yapımında dekor amacıyla kullanımı da mevcuttur, beyaz altına ve platine yansıtıcı bir yüzey kazandırır. Bu da kuyumculukta "rodyum yansıması" olarak bilinir.
Endüstriyel oluşumlarda sıkça kullanılan bir katalizördür (çoğunlukla arabaların katalitik sistemlerinde ve asetik asit üretmek üzere metil alkolün katalitik karbonlaşması için Monsanto süreci için kullanılır.

[değiştir] Tarihçe

Rodyum, (Yunancada "rhodon", Türkçede "gül" anlamına gelir) 1803 yılında William Hyde Wollaston tarafından paladyumun keşfinin hemen ardından bulunmuştur. Wollaston bu keşfi İngiltere'de işlenmemiş ve muhtemelen Güney Amerika'dan aldığı platini kullanarak yapmıştır. Onun yöntemi maden cevherini Hidroklorik asit ve Nitrik asit karışımında çözmek ve asidi Sodyum hidroksit (NaOH) ile birlikte nötralize etmektir. Daha sonra amonyum kloroplatinat gibi platini de amonyum klorite ekleyerek çökeltti. Kalan metal kırmızı rodyum(III) klorürdü: Rodyum metali hidrojen gazının azalmasıyla birlikte izole edilir.

[değiştir] Özellikleri

Palladyum, gümüş, platin ve altın gibi metallarle karıştığı için endüstriyel özü çok komplekstir. Platinin içinde erimesi çok zor olan beyaz atil bir metal olarak elde edilir. Bu elementin en önemli kaynağı Güney Afrika'da Ural Dağları yakınlarında Kuzey ve Güney Amerika'dır. Rodyumun en önemli ithalatçısı Güney Afrika'dır (>%80) bunu Rusya takip eder. Dünyada yıllık rodyum üretimi 20 ton civarındadır ve rodyum mineralları çok az bulunur. Bir kaya örneğinde platin grubu elementlerin bulunup bulunmadığını anlamak çok zordur. Bu sebeple rodyum altından 6 kat daha değerlidir. Rodyumun nükleer faaliyetlerde de kullanımı mümkündür. Ortalama olarak 1 tonda 400 gr kullanılır. Yüksek oranda radyoaktif izotoplar içerdiğinden en az 20 yıl (yarısı 2.9 yıl boyunca var olur) güvenli bir alanda tutulup durağan olması sağlanır. Her 2.9 yılda bir izolasyonu %50 oranında azalır. Fizyona uğramış rodyum 5 yıllık izolasyondan sonra 8.1 küri radyasyon içerir. Hangi izotop 1 ci radyasyon yayarsa o sağlık için zararlıdır. 8 yıldan sonra aktifliği 4 ci'ye, 11 yıldan sonra 2.2, 14 yıldan sonra 1.1, 17 yıldan sonra 0.55, 20 yıldan sonra 0.27 ci'ye düşer. 30 yıldan sonra ise 2.702E-4 ci'ye düşer ki bu da sağlık için önemli bir tehdit oluşturmaz. Rodyumdaki radyoaktivitenin bu kadar hızlı düşmesinin sebebi içindeki Rh-102 oranı iyileşmiş rodyumda çok küçük bir miktardır ve metalin geri kalanı açığa çıkan enerjiyi emer. "Rodyumun onsu Ocak 2007 itibariyle 5.350 $, kilosu ise 172.025,7 $'dır." ^[1]

[değiştir] Önlemler

Rodyum yüksek derecede zehirli ve kansorejen bir yapıya sahiptir. İnsanın karşısına sıkça çıkan bir madde değildir, fakat insan hayatı için çok tehlikeli olduğu dikkate alınmalıdır. 12.6 mg/kg rodyum klorür (RhC₁₃) bir insanı öldürür.

[değiştir] Sembolik Kullanımları

Rodyum zenginliği temsil etmek, itibar için altın platin gibi metallerin yeterli olmadığı yerlerde kullanılmıştır. 1979'da Guinness Rekorlar Kitabı Paul McCartney'e en çok satan şarkı yazarı olması sebebiyle rodyum kaplama bir disk vermiştir. Ayrıca Guinness Rekorlar Kitabı'nda "dünyanın en pahalı kalemi" ve "dünyanın en pahalı board oyunu" içeriğinde rodyum bulunması sebebiyle mevcuttur.