Tabgaç Devleti
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Tabgaç Devleti, Doğu Hunların devletinin bir bölümünden meydana gelmiş oldugu düşünülen bir tarihi Türk devleti. Yıkılmasından sonra barındırdığı Türk topluluğu Çinlerin arasında erimişlerdir.
Çin kaynakalrında "Topa" olarak geçen Tabgaç devleti, Çin tarihçilerine göre Çin devleti değildir. Çin tarihçilerinin yaptığı araştırmalarda Hunların devamı olduğu ve devlet yapılarında Orta Asya karakteri taşıdığı görüşü hakim olmuştur. Bu araştırmalar sonucu Tabgaç devleti Türk devletleri içine alınmıştır.
Konu başlıkları |
[değiştir] Tabgaç Adının Etimolojisi
Gök Türklerin Orhun bölgesine diktikleri bengü taşlarda Çin adı yerine kullanılan "Tabgaç" sözcüğü, gerçekte 4.yüzyılda Kuzey Çin'de etkili bir politika ile sivrilen Tabgaç Türk devletinin adından yadigardı. Türkler, Gök Türk döneminden çok sonralara kadar Çin adı yerine bu sözcüğü kullanmayı sürdürdüler. Çin kaynaklarının To-pa diye zikrettiği Tabgaçların adı, Kaşgarlı Mahmut tarafından "ulu, saygıdeğer" diye açıklanmıştır ki yaşadığı dönemde Türkistan coğrafyasına egemen olan Karahanlı hükümdarlarınca "tafgaç,tamgaç" şeklinde unvan olarak kullanılmaktaydı. Modern etimolojik araştırmalarda ise L.Bazin değişik bir yorum getirmiş: Türkçe tab+gaç= (mala,mülke) sahip, malik.
[değiştir] Köken
Kaşgarlı Mahmut'un Türklüklerinden kuşku duymadığı Tabgaçlar,Çin kaynaklarına göre de Hunlardan bir bölüktür ve Mo-Tun'u (Mete) eski To-ba hükümdarı sayarlar. Çin kaynaklarından saptanan bazı etnografik ve dilsel bulgular da,onların Türklüklerine ilişkin ipuçları vermektedir. Örnek sunmak gerekirse, kurt ve göç efsanelerinin varlığı; mağara, dağ ve orman kültleri (Tengricilik); dillerinde tespit edilen bitegçin (bitikçi,katip), kapukçın (kapıcı,hacip?), atlaçın (atlı,süvari), korakçın (koruyucu,muhafız alayı), aşçın (aşçı), törü (yasa, töre), il (devlet) gibi sözcükler Tabgaçların Türk olma tezine yardım eder. Ancak siyasal erki elinde tutan Türk zümresinin yanında yönetimleri altında pekçok Moğol kabilesinin olduğu da bir gerçektir. Bu konuda kafası karışık olan ünlü sinelog Eberhard bir kitabında kabilelerin yarısından fazlasını Moğol kökenli gösterirken, başka bir araştırmasında yüzdelik sunacak kadar kesin fakat ters bilgi veriyor: %60'ı Türk, %35'i Moğol; %2 Tunguz ve bir Hint-Avrupalı kabile (Kabile oranlarıyla ilişkili bu bilgiler, asla nüfusun kesin yoğunluğunu vermez). Gerçi siyasal tarihte çok kullanılan, yönetici sınıfın ait olduğu etnik zümreye göre devleti kategorize etmek anlayışından hareketle To-pa Devletini-en azından devletini- Türk kabul etmek tuhaf olmayacaktır (Memluk ve Tolunoğlu Türk devletleriyle karşılatırınız!).
[değiştir] Siyasal Tarih
[değiştir] Kuruluş-Küçük To-pa Devleti (315-376)
Hun Hakanlığı'nın çöküşü ve Orhun bölgesinin Moğol kökenli Siyen-piler tarafından işgalinden sonra Gobi Çölü'nü aşarak Çin'in kuzeyine geldikleri anlaşılan Tabgaçlar ilk olarak Şan-si denilen Kuzey Çin topraklarında merkezi Tai kenti olmak üzere küçük "Tai ya da I.To-pa" devletini kurdular (315-376). İlk başbuğları olarak bilinen Şa-mo-han döneminde izlerini takip ettikleri anlaşılan Siyen-piler yanında Hun kalıntıları ile de mücadele eden To-palar,aynı zamanda Çin'e adını veren Chin Hanedanı'nın çöküşü üzerine etkin bir politik güç olarak belirmeye başladılar.
[değiştir] Wei Hanedanı ve Yükseliş
4.Yüzyılın son çeyreğine girerken (Çince söyleyişle) Wei Hanedanının el koyduğu Tabgaç Devleti Çin'de yaşanılan siyasal buhranlardan da yararlanarak hızla gelişmeye başladı.Wei sülalesinin ilk hükümdarı olarak bilinen "Kuei" zamanında amansız hasımları olan, fakat yeni bir siyasal oluşum öncesi sancılar yaşayan bazı Siyen-pi kabileleri egemenlik altına alındı. Bazı Çin krallıklarını da kendine bağlayarak Sarı Irmak ile kuzey çölü arasını denetlemeye aşlayan Kuei, kuzeyde-Gobi'nin ötesinde Orhun Bölgesinde-Moğol boylarını derleyen Juan-Juan'lar ile sonu gelmez didişmeler öncesinde öldü.
Hakkında pek fazla bilgi bulunmayan Sseu (409-423)'un hükümdarlığından sonra başa geçen ve bütün kuzey Çin'i Tabgaç hakimiyetinde birleştiren Tai-wu(424-452) dönemi Tabgaçların altın çağı olarak görülmektedir. Çin'in kuzey ve güneydeki her iki başkentini de zapteden, 425'te Juan-Juanları yenerek çölün kuzeyinde kalmalarını sağlayan, 427'de Hun Hsia Devletini, 435-439 arasında egemenliğini batıya doğru yayarak, İç asya'daki Vu-sun, Yue-pan ülkeleri ile Kuça, Kaşgar, Karaşar, Turfan-bugünkü uygurların meskun olduğu Doğu Türkistan- gibi 30 civarında şehir devletini ortadan kaldıran Tai-wu, 439'da Kansu Hun devletine son verdi. Böylece İpek Yolu'nun denetimi Tabgaçlar'ın eline geçmiş oldu. 450'de Çin kuvvetlerini dağıtarak Gök ırmak'a kadar ilerleyen Tai-wu Çin askerlerini "taydan ve düveden farksız" olarak nitelerken kendisi börü (kurt) lakabını kullanıyordu. Gittikçe kozmopolit hale gelen ve Çin nüfusun ezici yoğunluğu hissedilmeye başlayan imparatorluk topraklarında Türkleri sürekli olarak bozkır bölgesinde tutan Tai-wu, Türk yaşayışına uygun görmediği Budizm'in de asal budun içinde yayılmaması için bütün önlemleri alıyordu. 438 yılında tapınaklar dışında Budist propaganda yapılmasını yasaklayan bir ferman yayımlamıştı.
[değiştir] Asimilasyon ve Çöküş
Tai-wu öldüğünde ardılı olan hükümdarlar Weng-çeng (452-465) ve Hong I (465-471) zamanlarında Güney Çin'deki biricik bağımsız Çin Devleti Liu Sung Krallığı'na ve kuzeydeki Juan-Juanlara karşı ciddi askeri başarılar kazanılsa da Türk budununa sızmaya başlayan Budizm'e kayma eğilimi ivme kazanmaya başlamıştı. Ciddi önlemler alınmaması sonucunda Budistleşme veonunla özdeş gözüken Çinlileşme süreci de başlamış oluyordu. Nihayet kendisi de Budist olan Hong II (471-499) başkentini kuzeydeki bozkır bölgesinden alarak Çinli nüfusun ağırlıkta olduğu Lo-Yang'a taşımış, böylece asimilasyon süreci tamamlanmıştır.
495 yılında Türk kıyafetleri,gelenekleri ve dili yasaklandı.Buna karşı çeyrek yüzyıl süren tepkiler bastırıldı. Süan-wu (499-515)'dan sonra tahta çıkan imparatoriçe Hu (515-528) Ak Hun ülkesine rahip gönderip, onları hidayete davet edecek kadar inançlı bir Budist'ti. Artık Çinlilerden ayrılmayan Tabgaçlar 534'e doğru Doğu ve Batı Weileri diye ikiye ayrıldı. Önce doğudakiler Çinli Chi sülalesi tarafından (550),ardından batıdakiler yine Çinli Chou sülalesi tarafından 557'de ortadan kaldırıldı.
