Germiyanoğulları Beyliği
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Germiyanoğulları Beyliği Anadolu Selçuklu Devleti'nin çökmesi ve dağılmasıyla başlayan Anadolu Beylikleri döneminde İç Batı Anadolu’da Kütahya merkezli olarak kurulmuş bir Türk beyliğidir.
Germiyan önceleri Türk boylarından birinin adıyken, Anadolu Selçuklu Devleti'nin son dönemlerinde, 1300 yılında kurulan Germiyanoğulları Beyliğine de ad oldu. Germiyan boyunun Anadolu’ya ne zaman geldiği belli değildir. 13. yüzyıl da Malatya taraflarında Anadolu Selçuklu Devletinin hizmetinde bulundukları bilinmektedir. Malatya’da yerleşik oldukları dönemde, Germiyan boyunun başındaki Alişiroğlu Muzafferüddin, Selçuklu Sultanı 2. Gıyaseddîn Keyhüsrev tarafından Baba İshak tarafından çıkarılan Babai İsyanı nı bastırmakla görevlendirilmiş, ancak muvaffak olamamıştı. Yine bu aileden ve Selçuklu beylerinden olan Kerimüddin Alişir, Selçuklu şehzadeleri arasındaki taht mücadelesine karıştığı için, Moğollar tarafından öldürüldü. Germiyanoğulları daha sonra Moğol baskısı nedeniyle Kütahya tarafına göç ettiler. Buradayken bağımsızlıkları için Anadolu Selçuklu Sultanı 2. Gıyaseddin Mesut ile Moğollara karşı mücadele verdiler.
Germiyanoğulları Beyliğini kuran Kerimüddin Alişir’in oğlu Germiyanoğlu 1. Yakup Bey, Anadolu Selçuklu Devleti beylerinden biri iken, 14. yüzyılın başından itibaren Selçuklulardan ayrılarak, mücadele edemeyeceğini bildiği Moğolların hakimiyetini kabul etti. Yakub Bey idaresindeki Germiyanoğulları Beyliği, o zaman Anadolu’da kurulan beyliklerin en güçlülerinden olup, Bizans İmparatorluğu'ndan da her yıl belli bir miktarda vergi ve hediyeler alıyorlardı. Yakub Bey'in Aydınoğlu Mehmet Bey kumandasında Ege sahillerine gönderdiği Germiyanlı ordusu, Bizanslılar dan Ayasluğ (Selçuk) ve Birgi ’yi aldı ve bu yörede Aydınoğulları Beyliği'nin kuruluşunun öncüsü oldu. 1. Yakup Bey, 1305’te Menderes Nehri kenarındaki Tripolis (Buldan kasabası doğusunda, Yenice yakınında) şehrini alıp, 1306'da da 12.000 piyade ve 8000 süvari ile Bizans'ın iç bölgede kalmış en önemli merkezlerinden olan Alaşehir’i kuşattı. Bizanslılar, İspanya’dan paralı asker olarak getirtmiş oldukları Katalan birliklerini Alaşehir’deki Türk kuvvetleri üzerine gönderince, Germiyanlılar kuşatmayı kaldırdılar. Fakat Alaşehir, bir süre sonra, 1314 yılında 1. Yakup Bey tarafından alınıp, haraca bağlandı. Alaşehir Rumlar ından alınan cizye, Kütahya’da yaptırılan Vacidiye Medresesi 'nin ihtiyacına karşılık tutuldu. 1. Yakup Beyin 1340’ta vefatı üzerine, yerine oğlu Germiyanoğlu Mehmet Bey geçti. Bunun ilk zamanlarında Bizanslılar, Katalanlar vasıtasıyla, Kula ve Simav’ı Germiyanoğulları Beyliği'nden geri aldılarsa da, Mehmet Bey buraları yeniden topraklarına katmaya muvaffak oldu.
Germiyanoğlu Mehmet Beyin vefat tarihi kesin olarak belli olmayıp 1361 olarak tahmin olunmaktadır. Ölümünden sonra yerine Germiyanoğlu Süleyman Şah geçti. Süleyman Şah'ın hükümdarlığının ilk yılları durgun geçti. Karamanoğulları ile Hamitoğulları arasındaki mücadelede Hamitoğlu İlyas Bey 'in tarafını tutması, Karamanoğulları ile arasının açılmasına sebep oldu. Süleyman Şah, Karamanoğulları Beyliği'nin baskısı karşısında, Hristiyanlarla mücadelede büyük başarı sağlayan ve sınırlarını genişletmekte olan Osmanoğulları Beyliği ile anlaşma yoluna gitti. Germiyanlı İslam alimi İshak Fakih ve beraberindeki heyet, yüksek hediyeler ile Osmanlı Padişahı I. Murat (Hüdavendigar)'ın huzuruna gönderilerek, Süleyman Şah kızını Osmanlı Şehzadesi Beyazıt'a (sonradan Yıldırım Beyazıt) vermeyi ve çeyiz olarak da, Kütahya ile beraber Simav, Eğriboz (Emet) ve Tavşanlı’yı Osmanlılara devretmeyi teklif etti. Germiyanlıların teklifi kabul edildi ve düğün yapıldı. Süleyman Şah bundan sonra Kula kasabasına çekildi. Şehzade Beyazıt da Osmanlı sancağı haline getirilen Kütahya şehrinin yönetimini eline aldı.
Süleyman Şah'ın 1387 ’de vefatıyla, oğullarından Germiyanoğlu 2. Yakup sülalenin başına geçti. 2. Yakup Bey, Osmanlı Devleti'nin 1389'da Haçlılarla yaptığı 1. Kosova Savaşı sonrasında 1. Murat'ın şehit olmasını fırsat olarak değerlendirerek, babasının Osmanlılara bıraktığı toprakları geri almak istedi. Rumeli’deki durumu düzelttikten sonra Anadolu’ya geçen, yeni hükümdar Yıldırım Beyazıt Kütahya taraflarına geldi. Kendisine karşı çıkan 2. Yakub Bey ve Subaşı Hisar Bey'i yakalatıp, Rumeli’deki İpsala kalesine hapsettirdi. Germiyanoğulları topraklarının tamamını da Osmanlı Devletî'ne kattı (1390). Ancak 2. Yakub Bey, İpsala kalesinde dokuz yıl hapis kaldıktan sonra, 1399 yılında bir fırsatını bulup kaçtı. Kıyafet değiştirerek, deniz yoluyla Suriye’ye, oradan da Timur'un yanına ulaştı. Ankara Savaşı'nda Osmanlı Devleti'ne karşı Timur'un saflarında savaştı. Savaş sonunda Timur eski Germiyanlı ülkesini 2. Yakub Bey'e verdi.
2. Yâkub Bey, Osmanlı şehzadeleri arasındaki taht mücadelelerinde, yeğeni Çelebi Mehmed (sonradan I. Mehmet)'in tarafını tuttu. Bu yakınlığı benimsemeyen Karamanoğlu Mehmet Bey, iki yıl üst üste düzenlediği seferler ile Kütahya’yı zaptederek Germiyanoğulları Beyliği'ne sahip oldu (1411). Karamanoğulları'nın, Germiyan ülkesindeki hakimiyetleri iki buçuk yıl kadar sürdü. Osmanlı Sultanı 1. Mehmet, Rumeli’de kardeşi Musa Çelebi’yi bertaraf ettikten sonra, Karamanoğulları üzerine yürüyerek, onları Konya’ya kadar geri sürdü. 1. Mehmet, böylece hakim olduğu Germiyan topraklarını yine, dost ve müttefik bildiği 2. Yakub Bey'e devretti (1414).
1. Mehmet’in vefatıyla yerine geçen II. Murat'a karşı, Karamanoğulları beraber Germiyanoğlu 2. Yakub Bey de Şehzade Mustafa tarafını tuttu. Mustafa Çelebi’nin 2. Murat'a yenilip İznik’te öldürülmesinden (1423) sonra, Yakup Bey, Osmanlı Devleti ile dost geçinmeyi tercih etti. 1428’de Osmanlı payitahtı Edirne’ye bizzat giderek 2. Murat ile görüştü. Osmanlılardan çok hürmet gördüğü için ve oğlu olmadığından, ölümünden sonra ülkesini Sultan’a bıraktığını vasiyet edip, Kütahya’ya döndü. Germiyanoğlu 2. Yakup Bey'in 1429’da vefatıyla, Germiyanoğulları Beyliği sona erip, toprakları Osmanlılara kaldı. Kütahya ve Afyonkarahisar sancak haline getirildi. Kütahya önce bir şehzade şehri, sonra da Anadolu beylerbeyliği'nin merkezi olarak Osmanlı teşkilat yapısına dahil edildi.
[değiştir] Kültür ve Medeniyet
Germiyanoğulları Beyliği'nin teşkilatı, hemen hemen bütünüyle, Büyük Selçuklu Devleti ve Anadolu Selçuklu Devleti teşkilatının devamı halindeydi. Germiyan topluluğunun başında Alişir ailesi hakimiyet kurmuştu ve beylik merkezden idare edilmekteydi. Hükümdarın sarayı, yalnız sultanın ikametine ait bir kuruluş olarak değil, aynı zamanda devletin idare edildiği yer olarak kullanılmaktaydı. Germiyanoğulları Beyliği'nın bir dîvanı vardı ve bu dîvanda emirler, vezirler, kadılar ve nişancı bulunmaktaydı.
Germiyanoğulları Beyliği'nde toprak sistemi, daha sonra Osmanlılarda daha gelişmiş şekliyle görüleceği gibi, timar, vakıf ve mülk olarak tatbik edilmekteydi.
Germiyanoğlu Beyliği'nin kurucusu 1. Yakup Bey devri (1300-1340), beyliğin en kuvvetli olduğu dönemdi. Bu devirde iktisadi ve sosyal hayat da, Beyliğin gücüne paralel olarak, hayli ileriydi. 1. Yakub Bey'in hazineleri ve konakları, sosyal ve ekonomik hayat düzeyini gösteren önemli örneklerdendir. Bu devirde Germiyanoğulları Beyliği'nin güçlü bir ordusu olup, askerleri tam teçhizatlıydı. Germiyanoğulları Beyliğ'ine, Bizans'tan her yıl 100.000 dinar ve kıymetli eşyalar hediye olarak gelmekteydi.
Germiyanoğulları Beyliği'nde, edebi ve ilmi faaliyetler de çok canlı bir durumdaydı. Şeyhoğlu Mustafa, Şeyhi Sinan, Ahmedi ve Ahmedi Dai gibi müellifler dil ve fikir sâhasında pek çok eser vermişlerdir. Bunların yanısıra Molla Abdülvacit ve İshak Fakih gibi ilim adamları da yetişmiştir. Germiyanoğulları zamanında, Kütahya’da ilmi tedrisat yapan Vacidiye Medresesi, Yakub Bey Medresesi ve İshak Fakih Medresesi bulunmaktaydı. Vacidiye Medresesi'nde dini ilimlerin yanında fen ve astronomi gibi bilimlerin de okutulduğu anlaşılmaktadır. Germiyanoğulları Beyliği'nde hizmet gören ilim ve fikir adamları, Germiyan ilinin Osmanlılara geçmesi üzerine Osmanlılar tarafından da himaye edilmişlerdir. Bunlar böylece ilmi ve edebi alanlarda pek çok eser bırakmışlardır. Germiyan beyleri, ilim ve fikir adamlarını korumuşlar, onlara yüksek değer vererek ilmin ve fikrin gelişmesine hizmet etmişlerdir.
Germiyan ülkesinde, kültür ve sosyal hayatla beraber, ekonomi de yüksek bir seviyedeydi. Germiyan kumaşları adıyla ün kazanmış olan Buldan kökenli dokumalar bütün Anadolu’da tanınırdı. Buldan'ın 'Ak alemli' kumaşından hilat ve üst elbisesi yapılırdı. Germiyanlı sarık bezleri meşhur olup, Osmanlı sultanlarının başlarına sardığı kavuk larda kullanılırdı. Germiyanoğulları Beyliği ayrıca çok dayanıklı atlar yetiştirirlerdi. Menderes Nehri vasıtasıyla, Ege Denizi limanlarına ticaret malları ve Kütahya şap madeni naklederlerdi.
