דער איד
פֿון װיקיפּעדיע
דער איד איז א יידיש שפראך סאטמאר - זאליס - חסידים צייטונג, ארגינעל געגרינדעט דורך ר' אהרן ראזמארין ז"ל.
סאטמארער חסידים האבן דאס פון אים אפּגעקויפט אין תשט"ו. אין די אנהייב יארן איז עס ארויסגעקומען איינמאל אין צוויי וואכן. שעפעטער האט חיים משה שטויבער עס ארויפגעארבעט פאר א צייטונג מיט אלערליי וועלטס נייעס, און אנגעהויבן צו ערשיינען וועכנטליך.
דער ערשטער רעדאקטאר איז געווען דער דענקער און שריפטשטעלער ר' אוריאל ציממער, ארויסגעבער א השפקה ביכל קעגן ציוניזם.
שפעטער האט דער סאטמארער רבי ר' יואל טייטלבוים געשטעלט ר' בערל פרידמאן זון פון ר' ליפא פרידמאן אלס רעדאקטאר.
דער איד איז יאר לאנג געווארן געדרוקט דורך דייטש פרינטינג, וואס איז אנגעפירט געווארן דורך ר' סענדר דייטש. ר' סענדער איז אויך געווען איר לאנג יעריגער רעדאקטאר.
אין די אנהייב 80'ער יארן האט משה גבאי אינוועסטירט טויזענטער דאלארס, און איבערגענומען, לויט די ארונים, דאס גאנצע ווירטשאפט דערפון. ממילא דינט דאס די אינטערעסן פון די זאליס אנטקעגען ר' אהרן טייטלבוים, נאכדעם וואס דער איד האט אים געבויט פאר די פארטייאישע ליינער יארן לאנג.
דער איד איז פאר 40 יאר געווען די איינציגסטע "אידישע צייטונג" פאר חרד'ישע אידן אין אמעריקע. אין 1986 האט ר' אברהם פרידמאן זון פון ליפא פרידמאן איבערגעלאזט דער איד און האט זיך געעפנט אן אייגענעם צייטונג מיט'ן נאמען די צייטונג.
און יאר תש"ס, עטוואס נאך די סאטמארער מחלוקה האט אויסגעבראכן, האבן די אהרונים געעפנט אן אייגענעם צייטונג דער בלאט, אויפן זעלבן סאטמאר'ן אנטי-ציוניזים סטיל ווי דער איד, וואס האט זיך ערווארבן פאר אן ערענסטע קאנקורענץ פאר דער איד ביזן היינטיגן טאג.
און א פראוו צו אונטערברענגען דער בלאט, האט דער איד פאבליצירט אין זייער צייטונג אן אנגעבליכע בריוו פון סאטמארע רבי, אז ער אסר'ט אלע סאטמארע חסידים צו ליינען דער בלאט.
די אהרונים, וואס ווי באקאנט, זענען אלס געווען די לויאלע חסידים פון רבי'ן, האבן זיך אויסגעלאכט דערפון, זאגענדיג אז דער איסור קען מען צולייגן צו די לאנגע ליסטע פון געפעלשטע בריוון און בעפעלן פון רבי'ן מ'כלומרשט קעגן זיינע געטרייע חסידים. די אהרונים געבן אן א געשיכטע אז משה פרידמאן, דער הויפט פיגור קעגן די אהרונים, האט דעמאלטס גאראנטירט אז ביז א דריי חדשים וועט דער בלאט אונטערגיין.
איר היינטיגער רעדאקאטאר איז ר' אהרן פרידמאן אבער די עדיטאריעל ווערט געשריבן דורך ר' משה לייב דייטש, ווי ער שרייבט די רעגלמעסיגע עדיטאריעלס צו ווי ער שפאסט און רייסט אראפ דעם סאטמארער רבי, ר' אהרן טייטלבוים, מיט זיינע חסידים.
פון אירע שרייבער איז ר' וואלף דייטש און זיין טאטע ר' דייטש וואס ער איז א זון פון איר לאנג יעריגער רעדאקטאר, ר' סענדער דייטש.
אויך לויפן וואכענטליך ארטיקלן פון דעם באקאנטן חרדישן שריפטשטעלער ר' הערשל פרידמאן וואס איז א ברודער פון איר רעדאקטאר ר' אהרן פרידמאן, אונטערן פענע נאמען פ הירש און באבד און נאך נעמען.
דער איד אָפֿט האָט אַרטיקלעך װאָס מאַכן װיצן פֿון אַלגעמײנע ייִדן װאָס זײַנען נישט סאַטמאַר. זײ ניצן נישט כּלל־ייִדיש לױט ייִװאָ "סטענדארדס".
| אידישע צייטונגען |
|
 |
|---|---|---|
|
אידישע טריבונע | אלגעמיינער זשורנאל | בקהילה | גלאובס | דער איד | דער בלאט | הארץ | המודיע | הצופה | זשערוסאלעם פאוסט | זשאואיש וויק | זשואיש פרעס | ישראלי | יתד נאמן | ידיעות אחרונות | מעריב | נייעס באריכט | פנים אל פנים | פנים חדשות | מקור ראשון | פארווארד | פארווערטס | פייוו טאונס זשואיש טיימס | |
||
