Gasriese

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Die vier Gasriise im Sunnesystem im korrekte Grösseverhältnis, vu unde nooch obe: Jupiter, Saturn, Uranus un Neptun

Gasriis isch in dr Astronomi e gebrüchliche Usdruck fer grossi Planete, wo zum grösste Deil us liichte, un numme zue eme gringe Adeil us schwerere Elemente (Gstei, Metalle) bestehn.

Gasriise chönne durus e feste Chern ha - vermuetlich isch so e Chern fer d'Entstehig sogar notwendig - aber dr Grossdeil vu dr Masse bestoht us liichte Elemente, wo ufgrund vum hoche Druck un nidrige Temperature aber in flüssigem oder festem Zuestand vorliige.

In unserem Sunnesystem git's vier Gasriise, wo alli zue dr ussere Planete zelle: Jupiter, Saturn, Uranus, un Neptun. Wäge ihrer grundsätzliche Ähnlichkeit zum Jupiter werre Gasriise hüfig au als jupiterähnlichi oder iovianischi Planete bezeichnet. Allerdings isch dr inner Ufbau vu Jupiter und Saturn uf dr eine un Neptun un Uranus uf dr andere Site insofern verschiide, als in dr beide letztgnennte chei metallische Wasserstoff vorchummt, was zue dütliche Underschiid in dr physikalische Eigeschafte füehrt.

Allene vier Gasriise wiider gmeinsam isch, im Unterschiid zue dr chleinere un innere Planete im Sunnensystem, e meh oder wäniger usprägts Ringsystem, wo Deil vume umfangriiche System vu Mönd isch.

D'Bezeichnig Gasriise isch e weng irrefüehrend un rüehrt doher, dass Gasriise hauptsächlich us Wasserstoff un Helium bestehn, wo uf dr Erde in gasförmigem Zuestand vorlige. Zwar het dr Jupiter zum Bispil e dicki Atmosphäri, wo hauptsächlich us Wasserstoff un Helium bestoht, aber au Spure vu andere Chemikalie wie Ammoniak enthaldet. Dr meist Wasserstoff lit aber in flüssigem Zuestand vor un säller macht d'Hauptmasse vum Planet us. D'Zämmesetzig vu dr andere Gasriise isch ähnlich, Uranus un Neptun hän aber meh Wasser, Ammoniak un Methan. Die diefere Schichte vum flüssige Wasserstoff bim Jupiter un em Saturn sin under so starchem Druck, dass dr Wasserstoff metallischi Eigeschafte chriegt. In noch diefere Schichten stigt dert dr Druck witter so extrem a, dass fester Metallischer Wasserstoff entstoht.

Viili vu dr Exoplanete, wo in dr letzte Johre entdeckt worre sin, schine Gasriise z'si, so dass d'Vermuetig begründet isch, dass sälli Art vu Planete im Universum recht hüfig isch. Allerdings hän bisher ufgrund vu dr verwendete Beobachtigstechnike ohnihi numme grossi Planete usserhalb vum Sunnesystem entdeckt werre chänne, so dass die vorhandene Date nit repräsentativ sin.

Oberhalb vu ebba dr 13-fache Masse vum Jupiter, was circa 1,2% vu dr Masse vu dr Sunne entspricht, setze wäge dr grosse Hitze un em enorme Druck im Innere scho ersti Chernfusionsprozesse i. Sälli sin im wesetliche d' Deuteriumfusion, bi dere ab ebba 13 Jupitermasse e Deuteriumchern un e Proton zu eme ³Heliumchern verschmelze, sowie d' Lithiumfusion, bi dere ab ebba 65 Jupitermasse bzw. Cherntemperature yber 2 Millione Kelvin e ⁷Lithiumchern mit eme Proton reagiert. Himmelschörper yber 13 Jupitermasse sin aber noch cheini Sterne, sundern sognennti Bruni Zwerge, wil chei Proton-Proton-Fusion stattfinde cha. Sälli setzt erst ab circa 75 Jupitermasse i und isch d'Hauptenergiquelle vume Hauptreihestern. Nooch dr nöiere Definition fer Bruni Zwerge dur Fusionsprozesse betrait d'Obergrenze fer e Planet also somit 13 Jupitermasse.