Wackes
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
 |
Dialäkt: Unter-Elsassisch |
Wàckes od´r Waggis ésch àm Ow´rrhin e g´brüchli un de ditsch-frànzeesch Grenz làng bis éns Saarland - un wie´s schiint selbsch noch àn de belgisch Grenz - bekànnt´r pejorativ Üssdruck f´r de Nochbere üss Frànkrich, speziell de - tràditionell ditschsprochigi - Bevellikerung àn de Grenz, àlso d´ Elsasser und (Ditsch-)Lothringer. (Franzeeschsprochigi were d´rgeje ém Allg. àls "Welsche" b´zeichnet.) Drolement ésch´s Wort ém Elsass selbscht öi ziemli courant un wurd do z´meischt ém Scherz ém Kontext mét G´sellichkeit b´nutzt. Elsasser iww´rsetze "Wàckes" spontan mét ( - fer se ésch´s synonym - ) "voyou" - àlso uff Hochditsch "Schlingel", "Strolch", "Tunichtgut" od´r öi "Spitzbube". Wie selli ditsch Synonyme kànn "Wàckes" öi humorvoll, mét Sympathie od´r-`me "Augenzwinker", licht provoziirend g´meint sin. Ém Elsass nannt m´r öi kleini Buewe efters "Wàckes" - wie ém Ditschlànd zem Bispiil "kleiner Racker" o.ä.. Normal´rwis steht´s Wort ém Alemannische f´r e Person, wo m´r nit so vertraue kànn. `S kummt vum latinischi "vagus" - Landschdryycher, Schyyrbebiirzler.
E b´sondri (kulturell) Inschtitution ésch de "Elsasser Wackes" bi de Basler Fasnacht, wo-`r àls Waggis (baseldytsche Form) eini vun d´wichtigschte traditionelle Maske ésch. De Basler Waggis stellt e Karikatür vum elsasser Gemiesbüür dar mét e pààr typischi Accessoires, wie uff elsassischi (Arbeits-)Tracht weise, od´r uff sine (revoltionär) franzeesche Art: `s blöii Hemd, wissi Hosse, roti Cravatt, wiss´r Krage, décoréert mét e Kokarde én de Fàrwe vun d´franzeesch Trikolore (blöi-wiss-rot), (ze) grossi Holzschueh un manchmal e Zipfelmütz, e Einkaufsnetz mét Gemies un manchmal öi e Knoche od´r andrer Knüppel. De roti Naas zeigt de starik Winkonsum.
De Elsasser selbsch nenne - gràd wi de (Ditsch-)Schwizer - di Ditsche kollektiv "Schwabe": Schwob, pl. Schwowwe od´r widdersch südli Schwoba od´r Schwaabe. Diss ésch nit àls e Kompliment g´meint, f´r sich schun, öi ohni ass m´r diss dur de Verbindunge "Söjschwob" oder "Dracksschwob" ditlich màcht. Ditschi heere glich de klàri geischtig Verwàndtschaft zuem bayrisch "Saupreiss´ n" . In Lothringe neigen de Lit fer de Ditsche `s Wort "Pifeköp(f)" - was für sich spricht (und eine Verwandtschaft mit der österreichischen Benennung "Piefke" anzeigt).
De Expression Wàckes het öi schun - àls devaloriséerend B´zeichnung fer Elsasser v´rstande - zue e politisch Krise g´fihrt: 1913 ém ditsch Kaiserreich zuer Saverer Affär - l´Affaire de Saverne.
