Caxico

De Biquipedia

Caxicos

Caxico

Dominio:	Eukaryota
Reino:	Plantae
Dibisión:	Magnoliophyta
Clase:	Magnoliopsida
Orden:	Fagales
Familia:	Fagaceae
Chenero:	Quercus

Ista fuella ye escrita en sobrarbés.

Ra parabla Caxico (dialeutos oczidentals) ú Caxigo (dialeutos zentrals) (Roble en castellán, Roure en catalán) pued estar empregada ta referir-se a muitas espezies d'o chenero Quercus, natius de l'hemisferio norte, y ocasionalment enta belas espezies arredoladas d'a mesma familia (Fagazias). En español d'Hispanoamerica también ye usual referir-se ent'as espezies d'o chenero Nothofagus (familia sud-americana d'as Notofagazias) como á Robles, anque estén d'autra familia.

l'Emprego més frecuén d'o terme ye te referir-se ent'as espezies de fuella caduca con marxen sinuoso, propias d'es climas temprados y ozianicos, ó ent'as espezies mediterranias d'as bersanz más frescas.

l'Uno més entaltable d'es caxigos europeios ye l'espezie Q. robur (Ro Carballo), espezie dominant á ras mans atlanticas d'Europa.

Autra espezie d'ecolochía semilar yé Quercus petrea, abitant d'as obagas de muitos sarratos. En l'autra mano, l'espezie més estendillada d'es climas mediterranios ye Quercus pyrenaica, ro més abundant en l'Aragón.

No obstante tot ixo, no ye si que una beridat á meiyas, perque ye prou difizil autualment de fer-ne bela clasificazion exauta d'as espezies de Quercus caduzifolias. Muites cheneticos moleculars modernes consideran que ista clasificazión linneana que se'n feba tradizionalment ye inexauta, perque es caxigos manifiestan muita tendenzia ta hibridar-se dando libranza á nuebas bariedaz totalment fertiles. Ista considerazión fa que zaguerament s'esté pensant á considerar muitas d'as espezies Quercus (fent exzepzións d'as carrascas i d'as coscollas per ser perennifolias i no hibridar-se con es caxigos) como á simples bariedaz locals d'una mesma espezie.

Iste arbol ye poco frecuent en ras redoladas baxas d'Aragón, como en ra maior parti d'a Peninsula Iberica, perque prezeisa de suelos humidos, i temperaturas suaus á l'estíu. No ye una espezie muito explotada en silbicultura per es tiempos que li'n cuesta de crexer. No obstante, es exemplars salbachers (salbachinas) són prou rechiraus per l'industria fustera, i ent'a suia sarrallada s'han de solizitar permesos espezials.

Glans de Quercus kerrii, espezie norte-americana.

Ro suio fruito ye ro glán (d'o latín; glande), estant empregau (i ro més millor considerau) en ra medranza d'es tozíns. Como á curiosidát, en l'aragonés ye l'unico idioma peninsular an encara fa-s'ie destinzión d'entre es glans (fruitos d'o caxigo) i ras bailotas, (d'o latín; ballota, es fruitos d'a carrasca) que sí que se feba en ro latín. Ro motíu prenzipal que s'aiga conserbau ista diferenziazión en ro lenguache ye l'emprego diferent que tién ambes fruitos en l'alimentazión d'o bestiar; Asinas, mientres que ros glans, per ra millor calidat suia, yeran tradizionalment ro minchar t'es tozins, ras bailotas s'empregueban sobre tot per alimentar t'as güellas á l'ibierne.