Etruskeg

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Etruskeg (*dianav)
Perzhioù
Komzet e :	yezh varv
Rannved :	Italia
Komzet gant :	yezh varv
Renkadur :	yezh varv
Familh-yezh :	Yezhoù tireniek
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	-
Akademiezh :	-
Rizhouriezh
Urzh ar gerioù	{{{urzh}}}
Frammadur silabek	{{{frammadur}}}

Kodoù ar yezh
ISO 639-1	-
ISO 639-2
Kod SIL	ETT
Deuit da welet ivez Yezh.

An hini bouezusañ eus ar yezhoù tireniek e oa an etruskeg, komzet gwechall e Toskana e Italia da vare ar Republik roman. Aet eo da get goude aloubadeg diwezhañ ar Romaned e 350 kent Jezuz-Krist. Moarvat e oa kar d'ar reteg komzet en Alpoù ha d'al lemneg komzet en enez Lemnos, Gres. Ne intenter ket mat ar skridoù miret.

Taolenn

1 Skrid
2 Istor diavaez
3 Istor diabarzh
4 Renkadur
5 Fonologiezh
- 5.1 Vogalennoù
- 5.2 Kensonennoù
6 Yezhadur
7 Testennoù
8 Liammoù Diavaez (e Saozneg)
9 Gwelet ivez

[kemmañ] Skrid

Ober a rae an Etrusked gant un deveradenn eus ar skrid gresiannek ar c'hornog o-doa amprestet digant trevadennoù gresian kreisteiz Italia,gant levezonoù eus ar fenikeg Lennet e oa eus an tu dehou d'an tu kleiz pe en ur doare boutstroufedon. Ne oa ket unvanet ar skrid etruskek. Pep keoded a dalvoudekae un eilstumm ispisial. An disheñvelderioù-se a c'hell diskouez ul liesder rannyezhel pe henvoazioù lennegel lec'hel. Gant ar skrid etruskek e veze graet gant meur a yezhoù italian evel an Oskeg pe al leponteg. Amprestet e veze ivez, gant un nebeut kemmadennoù, digant ar romaned hag a zo e orin ar skrid latin a vremañ.

[kemmañ] Istor diavaez

Dispis eo orin an Etrusked. Hervez Herodotes e vefent embroidi eus bro-Lydia, er pezh a zo bremañ Turkia,deuet e Umbria da dec'hout un naonegezh (Istorioù, 21). Lodek gant e gredenn ne oa ket tout e gempredidi. Er c'hantved kentañ goude Jezuz Krist e remerkas ne oa etruskeg heñvel ouzh yezh ebet arall. Eus an dra-mañ e tezastumas e oant henvroidi.

Klaskourien a-vremañ a zo disrannet a-zivout an dalc'h. Massimo Palotino hag an darn vrasañ eus ar glaskourien Italian a soñj e tiskenne an Etrusked eus ar poblañsoù a veve e Italia a-raog an divroadegoù indez-europeek. Mennozh darn vuiañ ar istorourien er-maez Italia eo e oa degaset ar yezh etruskeg gant alouberien eus ar reter. Hervezo e c'hellfent bezañ liammet d'ar Pobloù eus ar Mor a waske aodoù reter ar mor Kreizdouarel er XIIvet kantved kent Jezuz-Krist.

Unan eus ar yezhoù kentañ da vezañ skrivet e Italia e oa an Etruskeg hag ul lennegezh binvidik he-doa moarvat. He fouezh a ya war ziskar goude aloubadeg Campania gant an Osked hag traonien ar Po gant ar geltied. Goude ar pevarvet kantvet kent Jezuz-Krist, Etruria a oa aloubet gant ar Romaned hag hec'h yezh a oa erlechi'et gant al latin. Ne gaver mui a enskrivadurioù etruskeg goude ar c'hantved kentañ, zoken en hanternoz ma seblout a ra he-doa treuzvevet ar yezh hiroc'h eget er ranvroioù arall. Goude ar poent se eo gwirheñvel ne oa mui komzet etruskeg nemet gant kouerien.

An impalaer Klaodius (10 kent Jezuz Krist - 54) eñ-doa skrivet ur geriadur hag ur yezhadur etruskeg, ar pezh a ziskouezh e oa c'hoazh komzet an etruskeg e derou ar c'hantved kentañ.

[kemmañ] Istor diabarzh

N'anavezer ket mat a-wal'ch an etruskeg da skrivañ un istor diabarzh gwir anezhi, met testennoù o-doa treuzvevet a ziskouez ur rummad a gemmoù etre an enskrivadurioù kozhañ hag ar skridoù diwezhatoc'h evel al liber linteus. Seblout a ra eñ-doa an etruskeg ur pouezh-mouezh kreñv hag a oa kaoz da wanadur ar vokalennoù dibouezhet evel e rasena a ya da rasna e testennoù eus penn ar Roman Republik. Kavout a reer ivez ur ger-mel - ten pe tn - e-barzh skridoù diwezhatoc'h hag a zo diank en enskrivadurioù diaraok.

[kemmañ] Renkadur

An darn vrasañ eus ar glaskourien a soñj eo an etruskeg un ezel d'ur familh tireniek,hag a endalc'hfe, e-kichen an etruskeg, ar reteg hag al lemneg. Ar C'hamuneg a zo, wechoù'zo staget outi, met n'anavezer ket a-walc'h a-zivout ar yezh-se da vezañ sur.An hengipreg hag an hengreteg a c'hellfe bezañ izili ar familh-se

Liammoù etre ar yezhoù tireniek an indez-europeeg o-deus bet kinniget hak un darn eus ar geriadur etruskeg a sebl kaout un orin indez-europeek, pe tost ouzh an indez-europeek. Hec'h yezhadur, avat, a zo disheñvel kennañ.

[kemmañ] Fonologiezh

Tra ma oa etruskeg skrivet en ur skrid a comprener ma a-walc'h, ez eus kalz entremarioù c'hoazh diwar-benn e fonologiezh. Kenemglev ebet a zo a-zivout talvoudegezh al lizherennoù sunet (theta, phi ha chi). Gallout a rafent bezañ sunet evel e gresianeg, pe talvezout konsonennoù-c'hwezh. Gallout a reont bezañ nemet eilstummoù al lizherennoù nan-sunet.

[kemmañ] Vogalennoù

	A-raok	A-dreñv
Serr	i	u
Damserr	e
Digor	a

[kemmañ] Kensonennoù

	Diweuz		Dent		Alveolar	Palatal	Staon		Garloc'henn
Dre Darzhañ	p [p]	[pʰ]	t, d [t]	[tʰ]			c, k, q [k]	[kʰ]
Dre c'hwezhañ (?)	f [φ]		s [s]		[ʃ]				h [h]
Afrikatek			z [ʦ]
Dre fri	m [m]		n [n]
Dre fraoñval			l [l]	r [r]
Dre-dostaat	v [w]					i [j]

[kemmañ] Yezhadur

N'eo ket anavezet mat yezhadur an etruskeg.An darn vrasañ eus an destennoù a zo re verr ha n'int ket komprenet ar re hiroc'h. Gouzout a reomp avat e oa ur yezh genbegus an etruskeg.

[kemmañ] An anv

Displeget e oa an anvioù etruskeg en ur stagañ lostgerioù outo, evel e turkeg pe e finneg.

clan: mab

	Unannder	Liester
Tro-envel	clan	clenar
Tro-c'henel	clens	clenarasi / cliniiaras
Tro-reiñ	clensi	clenarasi / cliniiaras
Tro-lec'hel	*clenthi

Gerioù oc'h echuiñ gant l pe r a ra o tro-c'henel e us. Un nebeut a c'herioù o-deus un tro-c'henel e al, se a zo:

ar gerioù gwregel oc'h echuiñ gant i
ar gerioù gourel oc'h echuiñ gant s
ar gerioù gourel oc'h echuiñ gant ur gensonenn dre-zent

[kemmañ] Ar raganv

N'anavezer nemet daou raganv personel e etruskeg :mi (me), mini e dro-damall ha an (eñv/hi) a ya da inpa ziskouez un dra divuhez.

Ar raganv-diskouez a zo ita/eta/ta pe ika/eca/ca a zo e zisplegadur :


Tro-envel	ita / eta / ta	ika / eca/ ca
Tro-c'henel	itan /tn	can / cn / ecn
Tro-lec'hel		calthi / eclthi /clth

E testennoù diwezhatoc'h, evel al liber linteus, e ya ta / tn d'ur ger-mel.

[kemmañ] Ar verb

Abalamour da natur an testennoù n'anavezer ket mat frammadur ar verb etruskeg.

Trede gour an amzer a-vremañ a vez furmet gant ar wrizienn noazh : an tur : eñv a ro
Trede gour an amzer dremenet a vez furmet dre stagañ -ce ouzh ar wrizien : turce : eñv a roas
Gour kentañ an amzer dremenet-gouzañv a vez graet dre stagañ che ouzh ar wrizienn.

[kemmañ] Testennoù

Milliadoù a destennoù en etruskeg a anavezomp met an darn vrasañ anezho a zo skort. Skridoù-bez ha gouestloù ez int dreist holl. N'hon eus nemet un dornad a destennoù hir, gwirel pe relijiel o natur :

Al liber linteus : ul lev relijiel skrivet war bandennoù-lin a oa bet rollet war-dro ur valzamedenn.
An Tabula Capuana : un dablezenn kavet e Kapua
An Tablezennoù Pyrgi : tablezennoù aour kavet e Pyrgi. Skrivet e oant en etruskeg hag e fenikieg
An Tabula Cortonensis : un dablezenn kavet e-kichen Kortona
Ar Cippus Perusinus