Izotop

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

E fizik nukleel e vez graet izotopoù eus div furm eus un elfenn gimiek a zo dezho ar memes niver atomek, perzhioù kimiek tost heñvel, met ur mas atomek disheñvel.

En abeg d'ar c'hemm a zo etre kenaozioù nukleüsoù an atomoù e sav kemmoù fizikel etre izotopoù ur memes elfenn: digemm e chom atav an niver a brotonoù a glot gant e niver atomek Z; an niver a neutronoù N eo a zo disheñvel eus an eil izotop d'egile.

[kemmañ] Notadur

Aroueziet e vez an izotopoù gant o simbol kimiek, klokaet gant o niver mas A (kevatal da niver a nukleonoù an atom) lakaet en nec'h hag a-gleiz d'ar simbol.

Da skouer: izotop ar c'harbon, 14 e niver mas, a vez notet ¹⁴C.

Peurvuiañ e klokaer ar skrivad-se gant an niver atomek, lakaet en traoñ hag a-gleiz d'ar simbol, evit deskrivañ ur reaktadur kimiek a zo lodek un izotop enni.

Evel se e vez notet ar c'harbon 14 ${}_{\ 6}^{14}\operatorname{C}$ .

[kemmañ] Perzhioù an izotopoù

Peurheñvel eo perzhioù kimiek izotopoù ur memes elfenn peogwir emañ ar memes niver a elektronoù ganto.

Dre ma n'emañ ket ar memes niver a neutronoù en nukleüs eo disheñvel mas an atomoù avat. A-drugarez d'ar c'hemm mas atomek e c'heller dispartiañ izotopoù ur memes elfenn dre spektrometriezh vas pe dre santrifugadur, ha difediñ anezho evel se. Ouzhpenn se e c'hell an atom dont da vezañ distabil en abeg da genfeur an neutronoù en nukleüs: setu perak ez eus izotopoù a zo radioaktivel.

[kemmañ] Stabilder an izotopoù

Bez ez eus 92 elfenn gimiek disheñvel en natur, eus an hidrogen ₁H betek ar plutoniom ₉₄Pu. En o zouez, n'o deus an teknetiom ₄₃Tc hag ar prometiom ₆₁Pm nag izotop stabil, nag izotop radioaktivel dezhañ ur beriodenn hirbad a-walc'h. Evit ar c'hantadoù a izotopoù naturel-se e seblant o niveroù ketep a brotonoù hag a neutronoù doujañ da reolennoù 'zo:

war bouez nebeud e vez kevatal an niver a brotonoù d'an niver a neutronoù evit an elfennoù skañv; adalek ar c'hrom ₂₄Cr e teu an niver a neutronoù da vezañ brasoc'h eget an niver a brotonoù, mont a ra an nemorant en tu-hont da 50% evit an elfennoù pounnerañ;
lod elfennoù stabil-tre a zo dezho un niver a brotonoù pe a neutronoù (pe o-daou) kevatal da unan eus niveroù (graet e vez niveroù-hud anezho) an heuliad:

2, 8, 20, 50, 82, 126;

nebeutoc'h a izotopoù stabil a zo d'an efennoù o deus un niver Z ampar eget d'an elfennoù o deus un niver Z par.

[kemmañ] Implij an izotopoù

Gant ar c'harbon ez eus ur c'houblad izotopoù anavezet mat: ar pep brasañ eus ar c'harbon a vez kavet dindan stumm e izotop 12 e vas atomek (ar « c'harbon 12 »); a-hend-all e c'heller kavout kementadoù bihan-bihan eus an izotop 14 e vas atomek (ar « c'harbon 14 ») a zo peurheñvel a-fet kimiezh ouzh ar c'harbon 12 met radioaktivel eo avat. Rak en abeg d'an neutronoù ouzhpenn en nukleüs e teu an atom da vezañ distabil. Dizintegrañ a ra en ur reiñ nitrogen hag en ur embann ur skinadur beta.

Variañ a ra kenfeur an izotop stabil e-keñver an izotop distabil tra ma tro an amzer. War ar variadur-se eo diazezet an hentennoù deiziadur radioaktivel dre goubladoù izotopoù (an hini vrudetañ anezho eo hentenn an deiziadur dre ar c'harbon 14). Sur a-walc'h ez eo an implij pouezusañ a c'heller ober eus an izotopoù. Gant an dreserien izotopek ez eus un implij all anezho.

[kemmañ] Gerdarzh

Dont a ra ar ger izotop eus ar gresianeg isos kevatal ha topos lec'h, setu e sinifi er memes lec'h, peogwir emañ holl izotopoù an elfennoù er memes lec'h war an daolenn beriodek.