Rakgerioù ar sistem unanennoù etrebroadel

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Taolenn

1 Rakgerioù ar sistem unanennoù etrebroadel (an SI)
2 Gwelet ivez
3 Liammoù diavaez

[kemmañ] Rakgerioù ar sistem unanennoù etrebroadel (an SI)

Ober a ra ar sistem unanennoù etrebroadel gant rakgerioù a c'hell bezañ lakaet dirak an holl unanennoù evit o lieskementiñ.

[kemmañ] Taolenn ar rakgerioù

10^N	Rakger	Simbol	Niver
10²⁴	yota	Y
10²¹	zeta	Z
10¹⁸	egza	E
10¹⁵	peta	P
10¹²	tera	T
10⁹	giga	G	Miliard
10⁶	mega	M	Milion
10³	kilo	k	Mil
10²	hekto	h	Kant
10¹	deka	da	Dek
10⁰	unanenn	–	Unan
10^-1	desi	d	Dekvedenn
10^-2	santi	c	Kantvedenn
10^-3	mili	m	Milvedenn
10^-6	mikro	μ	Milionvedenn
10^-9	nano	n	Miliardvedenn
10^-12	piko	p
10^-15	femto	f
10^-18	ato	a
10^-21	zepto	z
10^-24	yokto	y

Da skouer:

5 cm	=	5 × 10^-2m	=	5 × 0,01 m	=	0,05 m
3 MW	=	3 × 10⁶W	=	3 × 1 000 000 W	=	3 000 000 W

Notenn : Ne vez ket graet gant ar sistem degel (diaz 10) en urzhiataerezh, met gant ar sistem binarel (diaz 2). Setu e tremener eus an eil unanenn d'eben dre lieskementiñ dre 2¹⁰, pe c'hoazh 1024. Ne vez ket graet gant ar rakgerioù deka hag hekto en dachenn-se.

[kemmañ] Emdroadur ar rakgerioù

E-barzh deved an 18 germinal An III (7 ebrel 1795) e oa lodenn ar rakgerioù miria ha mirio eus rakgerioù ar sistem degel nevez (e-kichen al lieskementoù kilo-, hekto- ha deka-, hag ar ranngementoù desi-, santi- ha mili-). Talvezout a raent a-getep dek mil ha un dekmilvedenn. Implijet e voent betek 1960.

Gant an 11^vet Conférence générale des poids et mesures (CGPM) e voe savet evit ar wezh kentañ e 1960 ur roll ofisiel eus rakgerioù ar sistem etrevroadel ne oa ket mui miria- ha mirio- ennañ. E 1960 e oa an daouzek rakger ofisiel: « tera-, giga-, mega-, kilo-, hekto- ha deka-, hag ivez desi-, santi-, mili-, mikro-, nano- ha piko- ».

Gant an 12^vet CGPM (1964) e voe lakaet « femto- hag ato- » ouzhpenn.
Gant an 15^vet CGPM (1975) e voe lakaet « peta- hag egza- » ouzhpenn.
Gant an 19^vet CGPM (1991) e voe lakaet « zeta-, zepto- ha yota-, yokto- » ouzhpenn.

[kemmañ] Gerdarzh ar rakgerioù

Ur ster espleg a zo d'ar rakgerioù kentañ:

orin gresianek evit al lieskementoù : deka (deka-) a sinifi « dek », hekaton (hekto-) a sinifi « kant », khilihoi (kilo-) a sinifi « mil », murias (miria-) a sinifi « dek mil ».
orin latin evit ar ranngementoù : decem (desi-) a sinifi « dek », centum (santi-) a sinifi « kant », mille (mili-) a sinifi « mil ».

Savet eo bet ar rakgerioù da heul diwar gerioù a vez anvet traoù bras pe bihan ganto :

bras : e gresianeg, megas (mega-) a sinifi « bras », gigas (giga-) a sinifi « ramz », teras (tera-) a sinifi « euzhvil » ;
bihan : mikros (mikro-) a sinifi « bihan » e gresianeg, nanus (nano-) a sinifi « korr » e latin, piccolo (piko-) a sinifi « bihan » en italianeg.

Savet eo bet ar lieskementoù da heul diwar an heñvelder a zo etre tera ha tetra (pevar e gresianeg), hag ivez dre m'eo 10¹² = 1 000⁴ ; setu ez int sifroù gresianek o deus kollet pe gounezet ul lizherenn:

penta → peta-
hegza → egza-
okta → yota- ha yokto-

Rakgerioù all a oa bet savet er memes mod (hepta → hepa, okta → ota, nav e gresianeg → nea, deka → dea) met n'o deus ket bet biskoazh statud ofisiel ebet.