Vogalenn

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Ur vogalenn a zo ur sonenn implijet e yezhoù mab-den. Disheñvel eo rummad ar vogalennoù diouzh hini ar c'hensonennoù dre ma vez leusket an aer da redek en un doare frank kentoc'h evit strishaat pe serriñ trakt ar vouezh.

Peurliesañ e vez kavet ur vogalenn e kreiz ur silabenn keit ha ma vez kavet ar c'hensonennoù pe e penn (saoz. 'onset') pe e dibenn (saoz. 'coda') ur silabenn.

Perzhioù ar vogalennoù

Vogalennoù disheñvel a vez produet dre lakaat an teod e lec'hioù disheñvel e-barzh ar genoù. Rannet e vez toull ar genoù hervez tri ment pennañ.

En daolenn-mañ da heuilh e vez diskwelet penaos e renker ar vogalennoù hervez o ferzhioù distagadur pennañ. (Pa weler vogalennoù par-ha-par ez eo plaen an hini gentañ ha ront eben).

Perzhioù pennañ

Vogalennoù digor ha vogalennoù serr (Ment a-serzh)

Uhelder ur vogalenn a denn da begen tost emañ an teod da doenn ar genoù. Er vogalennoù uhel evel [i] hag [u] emañ an teod tost da doenn ar genoù hag e vogalennoù izel evel [a] emañ an teod pelloc'h diouzh toenn ar genoù.

Peurliesañ e vez graet gant seizh live uhelder:

vogalenn digor
vogalenn damdigor
vogalenn digor-kreiz
vogalenn greiz
vogalenn serr-kreiz
vogalenn damserr
vogalenn serr

Vogalennoù a-raok ha vogalennoù a-dreñv (Ment a-led)

Diskrivet e vez ur vogalenn ivez hervez ma vez lakaet an teod pe war du penn a-raok ar genoù evel [i] pe war-du penn a-dreñv ar genoù evel [u].

Peurliesañ e vez graet gant pemp live:

vogalenn a-raok
vogalenn tost a-raok
vogalenn a-greiz
vogalenn tost a-dreñv
vogalenn a-dreñv

Vogalennoù ront ha vogalennoù plaen

Tu zo ivez d'ober an diforc'h etre ar vogalennoù gant diweuz ront hag ar re gant diweuz plaen.

Vogalennoù pennañ ha vogalennoù a-eil renk

E meur a yezh e vez ront atav an diweuz gant an holl vogalennoù a-dreñv ha plaen an holl vogalennoù a-raok: vogalennoù pennañ (saoz. 'cardinal vowels') a vez graet dioute.

Met yezhoù zo, en o zouez ar brezhoneg, a ra ivez gant vogalennoù all, d.s. vogalennoù a-raok ront evel [y]: vogalennoù a-eil renk (saoz. 'secondary vowels') a vez graet dioute.

Perzhioù all

Friadur

Dre izelaat an hodegedenn e c'heller leuskel un tamm aer da dremen dre ar fri keit ha ma'z a kuit ivez dre ar genoù: vogalenn dre fri a vez graet eus ar re-mañ. Pa dremen an aer dre ar genoù nemetken e vez graet vogalenn dre c'henoù diouti.

An doare fonadur

Peurliesañ e vez mouzhiet an holl vogalennoù. Met gant yezhoù zo, dreistholl yezhoù genidik eus Amerika evel ar cheyenneg, e vez graet un diforc'h etre vogalennoù mouezhiet ha vogalennoù divouezh.

Bez eus ur re doareoù fonadur all evel ar vouezh fraoñv (saoz. 'creaky voice') pe ar vouezh c'harv (saoz. 'breathy voice').

[kemmañ] Vogalennoù hir ha vogalennoù berr

Yezhoù zo, ar brezhoneg en o zouez, a ra un diforc'h fonologel etre vogalennoù hir ha vogalennoù berr, d.s. mel ha mell. A-wechoù e chench ivez perzhioù all ar vogalennoù hervez ma vezont berr pe hir evel er saozneg, d.s. 'bit' ha 'beat'.

Un nebeut yezhoù evel an estoneg a ra ivez gant tri live hirder, d.l.e. vogalennoù berr, vogalennoù damhir ha vogalennoù hir-tre.