Δελφίν (αστερισμός)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Δελφίνι
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα
Συντομογραφία	Del
Λατινικό όνομα	Delphinus
Γενική	Delphini
Έκταση	188,5 τετ. μοίρες (0,457 %) Κατάταξη 69ος
Αριθμός άστρων (μέγεθος ≤ 6,5)	44
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 90°N - 69°S

Δελφίν (Λατινικά: Delphinus, συντομογραφία: Del) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Συνορεύει με τους αστερισμούς Αλώπεκα, Βέλος, Αετό, Υδροχόο, Ιππάριον και Πήγασο. Οι δύο αρχαίες ελληνικές ονομασίες, Δελφίς και Δελφίν, μεταγράφηκαν στη λατινική ως Delphis και Delphin. Ο αστερισμός ίσως περιελάμβανε αρχικά και τους αστέρες του Ιππαρίου. Στην αρχαία Ελλάδα ήταν επίσης γνωστός ως Ιερός Ιχθύς και υπήρξε το ουράνιο έμβλημα της φιλανθρωπίας, τόσο από τις κλασικές ιστορίες για το πρωτότυπό του, όσο και για την αφοσίωση των δελφινιών γενικά στα παιδιά τους. Το ουράνιο αυτό δελφίνι παριστάνει το είδος κήτους Delphinus delphis, συνηθισμένο στον Ατλαντικό και στη Μεσόγειο.

Ο Οβίδιος, που το χαρακτήρισε ως "clarum sidus", το προσωποποιούσε ως τη θαλάσσια θεά Αμφιτρίτη, επειδή το δελφίνι την έπεισε να παντρευτεί τον Ποσειδώνα, και για την εξυπηρέτηση αυτή, έγραψε ο Μανίλιος, «υψώθηκε απ' τις θάλασσες» για να γίνει «η δόξα των άστρων». Από τον μύθο αυτό, ο αστερισμός ήταν γνωστός και ως Persuasor Amphitrites, Neptunus και Triton. Ο Κικέρων το ονομάζει Curvus (καμπυλωτό), ένα επίθετο που δικαιολογημένα έχει αποδοθεί σε όλες τις απεικονίσεις του πλάσματος αυτού ανά τους αιώνες. Ο ελληνικός μύθος που του απέδιδε τη σωτηρία του Αρίωνα όταν ο κιθαρωδός βρέθηκε στη θάλασσα με το έγχορδό του κατά το ταξίδι του προς την Κόρινθο απαθανατίσθηκε με το όνομα «Μουσικόν ζώδιον». Αλλά το Musicum signum των Ρωμαίων μπορεί να προέρχεται από το αναφερόμενο από τον Οβίδιο ότι ο αστερισμός υποτίθεται πως περιείχε εννέα αστέρες, όσες ήταν και οι Μούσες. Παρόλα αυτά ο Πτολεμαίος του απέδιδε δέκα αστέρες, ο Αργκελάντερ 20 και ο Heis 31. Ο Πτολεμαίος αποδίδει στον Δελφίνα και σημαντική αστρολογική σημασία στην «Τετράβιβλο».

Οι Ινδοί, από τους οποίους δανείσθηκαν όπως λέγεται τον αστερισμό οι `Ελληνες (αν και μάλλον το αντίστροφο φαίνεται πως αληθεύει), αποκαλούσαν τον Δελφίνα Shi-shu-mara ή Sim-shu-mara, και αργότερα Zizumara (= γουρουνόψαρο), όπως και τον αστερισμό Δράκοντα. Εδώ τοποθετούσαν τον εικοστό δεύτερο «σεληνιακό οίκο» τους (nakshatra), τον Cravishtha (= ο Ευνοϊκότερος) ή Dhanishtha (= ο Πλουσιότερος), που τον απεικόνιζαν ως τύμπανο.

Ο Al Biruni, δίνοντας το αραβικό όνομα Al Kaud (η καμήλα), αναφέρει ότι οι πρώτοι Χριστιανοί, ιδίως οι ανήκοντες στην αίρεση των Νεστοριανών, θεωρούσαν πως ο αστερισμός ήταν ο Σταυρός του Ιησού, που μεταφέρθηκε στους ουρανούς μετά τη Σταύρωση. Την εποχή του Kazwini ήξεραν τα 4 λαμπρότερα άστρα ως Al Ukud (μαργαριτάρια ή πολύτιμοι λίθοι), που κοσμούσαν τον Al Salib (τον Σταυρό). Στο τέλος οι αστρονόμοι της Αραβίας υιοθέτησαν την ελληνική μορφή με την παρεφθαρμένη απόδοση Dulfim.

Ο Καίσιος (Caesius) θεώρησε ότι ο Δελφίν ήταν ο Λεβιάθαν της Παλαιάς Διαθήκης, ενώ ο Νοβίδιος το κήτος που κατάπιε τον Ιωνά (αν και υπάρχει ομώνυμος αστερισμός στον οποίο το απέδιδαν οι περισσότεροι). Ο Ιούλιος Σίλερ πάλι είδε σε κάποιους αστέρες του τις στάμνες με το νερό στον γάμο της Κανά. Τέλος, στην αγγλοσαξονική λαϊκή κουλτούρα ήταν το Φέρετρο του Ιώβ.

Οι 5 κυριότεροι αστέρες του Δελφίνος ήταν στην αρχαία Κίνα ο αστερισμός Kwa Chaou (= νεροκολόκυθο, φλασκί).

Ο αστερισμός φαίνεται ολόκληρος από την Ελλάδα, να περνά λίγο νότια του ζενίθ τις καλοκαιρινές νύχτες και νωρίς το βράδι το φθινόπωρο.

[Επεξεργασία] Οι φωτεινότεροι αστέρες

Οι φωτεινότεροι αστέρες του Δελφίνος σχηματίζουν ένα χαρακτηριστικό μικρό ρόμβο.

Οι α και β δεν είχαν δικό τους όνομα, ώσπου τα μυστηριώδη ονόματα Sualocin και Rotanev αντιστοίχως εμφανίζονται αιφνιδίως στον «Κατάλογο του Παλέρμο» το 1814. Ο Τζέιμς Γουέμπ ανακάλυψε την προέλευσή τους, διαβάζοντάς τα ανάποδα ως Nicolaus Venator, που είναι η λατινική μετάφραση του ονόματος του Ιταλού αστρονόμου Niccolo Cacciatore, βοηθού και διαδόχου του Τζιουζέπε Πιάτσι. Ο β είναι και ο λαμπρότερος αστέρας όλου του αστερισμού.
Ο γ Δελφίνος είναι ένας όμορφος διπλός αστέρας με φαινόμενο μέγεθος των μελών του 5,14 (ο γ¹) και 4,4 (ο γ²), και φασματικούς τύπους F7 V (λευκοκίτρινος νάνος) και K2 ΙV (πορτοκαλί υπογίγαντας) αντιστοίχως.
Ο δ Δελφίνος έχει φαιν.μέγεθος 4,43 και φασματικό τύπο A7 IIIp.
Ο ε φερει το κοινό με άλλους αστέρες όνομα Ντενέμπ από το Al Dhanab al Dulfim (= η ουρά του δελφινιού), αλλά και το Al Amud al Salib (= το Βάθρο του Σταυρού, βλ.παραπάνω), ενώ στην Κίνα ήταν γνωστός ως Pae Chaou (= το Σάπιο Πεπόνι). Ο αστέρας αυτός έχει φαιν.μέγεθος 4,03 και φασμ.τύπο B6 IIIp.
Ο ζ Δελφίνος έχει φαιν.μέγεθος 4,68 και φασματικό τύπο A3 V.

[Επεξεργασία] Αξιοσημείωτα στον αστερισμό

- Το σφαιρωτό σμήνος NGC 6934, φαιν.μεγέθους 8,9, απέχει από τη Γη 48.000 έτη φωτός, ενώ το παρόμοιο σμήνος NGC 7006, φαιν.μεγέθους 10,6, απέχει από τη Γη περισσότερο από 110.000 έτη φωτός.

- Το πλανητικό νεφέλωμα NGC 6891, φαιν. μεγέθους 10,5, απέχει από τη Γη 7.200 έτη φωτός, ενώ το ίδιο έχει διάμετρο μόλις 0,42 έτος φωτός (2,6 έτη φωτός η αμυδρή εξωτερική του άλως).

- Ο μεταβλητός αστέρας HR Δελφίνος (HR Del) είναι κατακλυσμικός μεταβλητός και «εξερράγη» ως ο «Καινοφανής του Δελφίνος» του 1967 (Nova Delphini), ο οποίος καταγράφηκε στις 8 Ιουλίου 1967 από τον George E.D. Alcock (Αγγλία) γενόμενος ορατός με γυμνό μάτι για αρκετές ημέρες.

- Γύρω από τον αστέρα HD 195019 (φαιν.μέγεθος 6,91, φασμ.τύπος G3 IV-V) ανακαλύφθηκε έμμεσα (φασματοσκοπικώς) να περιφέρεται γιγάντιος πλανήτης μάζας υπερτριπλάσιας του πλανήτη Δία με περίοδο περιφοράς 18,3 ημέρες και τροχιά με μέση ακτίνα 21 εκατομμύρια χιλιόμετρα. Ο ίδιος ο αστέρας είναι διπλός με μέλη του συστήματος αστέρες που απέχουν μεταξύ τους πάνω από 22 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Το όλο σύστημα μας πλησιάζει με τεράστια ταχύτητα, 92,7 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο (334.000 χιλιόμετρα την ώρα).

- Αλλά και εξωγαλαξιακά αντικείμενα διαθέτει ο αστερισμός, αμυδρά όμως, όπως την ομάδα γαλαξιών «Ομάδα του NGC 6928» και τον κβάζαρ-βαρυτικό φακό MG 2016+112 με φαινόμενο μέγεθος 22.