Σούφι

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Με τον όρο Σούφι εννοούμε εκείνες τις πρώτες ασκητικές κοινότητες του Ισλάμ, και οι οποίες εγκατέλειψαν τα εγκόσμια, πρεσβεύοντας ότι το ανθρώπινο πεπρωμένο εξαρτάται από την ανεξιχνίαστη θέληση του Θεού. Σε αυτές τις κοινότητες επικράτησε αρχικά το ασκητικό στοιχείο του μυστικισμού, ενώ με την πάροδο του χρόνου ο ασκητισμός θεωρήθηκε ως προκαταρκτικό στάδιο για την επίτευξη της πνευματικής ζωής. Ο μυστικισμός πήρε την θέση του ασκητισμού ως στόχος και επιδίωξη. Οι κοινότητες των Σούφι επηρεάστηκαν άμεσα από τις αρχαιότερες παραδόσεις και φιλοσοφίες της Ανατολής και της λεκάνης της Μεσογείου, όπως ο Νεοπλατωνισμός, ο Γνωστικισμός, ο Βουδισμός και ο Χριστιανισμός. Όλες αυτές οι διδασκαλίες έπαιξαν το ρόλο τους στην τελική διαμόρφωση της σουφικής διδασκαλίας, αφού σύμφωνα με τους Σούφι «όλες οι Παραδόσεις οδηγούν στην μια και μόνη αλήθεια».

Θεωρείται μυστική αίρεση που κυριάρχησε στις χώρες της Ανατολής, κυρίως στην Περσία, και σύμφωνα με ειδικούς ενσωμάτωνε τα μυστικά δόγματα του μουσουλμανισμού. Είναι γνωστό από πολλές πηγές ότι στις τάξεις των Σούφι συντάχθηκαν οι πιο σοφοί άντρες της εποχής τους. Η λέξη «σούφι» παραπέμπει, σύμφωνα με παλαιότερους μελετητές, στην ελληνική λέξη σοφία, ενώ σήμερα συνδέεται μάλλον με τον αραβικό όρο σούφι (ο μυστικός) και αυτός με τη σειρά του με το σουφ (το μάλλινο ύφασμα που φορούσαν οι πρώτοι ασκητές του Ισλάμ).

Αντικειμενικός σκοπός τους είναι η προσέγγιση της αλήθειας, ενώ κάθε νέο μέλος, ο νεόφυτος δηλαδή, καλούνταν «να επιβιβασθεί σε ένα σκάφος που πλέει στη θάλασσα της αμφιβολίας», ώστε να αρχίσει τις έρευνές του που τελικά θα τον οδηγήσουν στην αλήθεια.

Ουσιαστικά διακρίνονται τέσσερις βαθμοί μύησης ή τέσσερα στάδια: Ο πρώτος είναι ο προκαταρκτικός και σε αυτόν ο μυούμενος καλείται να τηρήσει τις διάφορες και γνωστές σε όλους τελετές του μουσουλμανισμού, ώστε να μην κινδυνεύει να παρεξηγηθεί από τους αδαείς και τους αμόρφωτους που δεν κατανοούν τη βαθύτερη σημασία τους. Στο δεύτερο βαθμό εισέρχεται «εντός του φράκτου του σουφισμού», στο πλαίσιο του οποίου υποκαθιστά τις παραπάνω εκδηλώσεις με μια πνευματική λατρεία. Ο τρίτος βαθμός είναι αυτός της σοφίας, ενώ εκείνος που φτάνει σε αυτόν υποτίθεται ότι απέκτησε υπερφυσική γνώση και έγινε ίσος με τους αγγέλους. Ο τέταρτος και τελευταίος βαθμός καλείται αλήθεια, αφού ο άνθρωπος που μυήθηκε σε αυτόν την έχει ήδη κατακτήσει και έχει έτσι ενωθεί ολοκληρωτικά με το Θεό. Σε όλους τους βαθμούς υπάρχουν μυστήρια και μυστικά που ουδέποτε αποκαλύπτονται στους βέβηλους.

Η θεωρία της μυστικής αυτής εταιρείας είναι ότι το μόνο απόλυτο Ον είναι ο Θεός. Από αυτόν απορρέει και η ανθρώπινη ψυχή, η οποία, αν και παραμένει χωρισμένη για ορισμένο χρονικό διάστημα από την ουράνια πηγή της, επανέρχεται τελικά και ενώνεται πάλι μαζί της. Στο μεταβατικό αυτό κόσμο, το γήινο, το ύψιστο αγαθό για την ανθρωπότητα έγκειται στην όσο το δυνατόν πληρέστερη ένωση με το Αιώνιο Πνεύμα.

Η αρχή του σουφισμού αποδίδεται σε μια γυναίκα από τη Βασόρα, τη Ραμπία, η οποία γύρω στο 780 ενσάρκωσε το ιδεώδες της αίρεσης για μια ανιδιοτελή αγάπη του Θεού, χωρίς την ελπίδα του παραδείσου και το φόβο της κόλασης. Την ιρακινή σχολή της αίρεσης θεμελίωσε γύρω στο 850 ο Μουχασίμπι, ο οποίος πίστευε ότι ο καθαρμός της ψυχής ως προπαρασκευή για τη συμπόρευση με το Θεό ήταν η μοναδική αξία του ασκητισμού. Λίγο αργότερα ο αλ Χαλάτζ έγινε διάσημος για τη φράση του «Εγώ είμαι η Δημιουργός Αλήθεια», που αποτελεί συμπύκνωση της περίφημης θεωρίας του χούα χούα (Αυτός, Αυτός). Σύμφωνα με αυτή, ο Θεός αγάπησε τον εαυτό του στην ουσία του και δημιούργησε τον Αδάμ κατ’ εικόνα του. Ο Χαλάτζ, ο οποίος θανατώθηκε το 922 στη Βαγδάτη λόγω των απόψεών του, είναι ο κατεξοχήν «Μάρτυρας της Αγάπης (του Θεού)».

Ήδη από τον 11ο αιώνα έχουμε την εμφάνιση των πρώτων μυστικιστικών ταγμάτων, ενώ το 13ο αιώνα ο Ανδαλούσιος αλ Άραμπι διατύπωσε την άποψη ότι όλες οι υπάρξεις είναι ένα, μια έκφανση της υποκείμενης θεϊκής πραγματικότητας (θεωρία της Ενότητας του Όντος). Την ίδια εποχή ο μεγαλύτερος ποιητής των Σούφι, ο Τζελάλ-εντίν-αρ-Ρούμι (1207-1273), παρακινημένος από μυστική αγάπη συνέγραψε το περίφημο ποίημα Musani (26.000 δίστιχα), το οποίο αποτελεί μια εγκυκλοπαίδεια της μυστικής σκέψης. Ο Ρούμι ενέπνευσε την οργάνωση των στροβιλιζόμενων δερβίσηδων που αναζητούσαν την έκσταση μέσω μιας περίτεχνης χορευτικής ιεροτελεστίας με τη συνοδεία μουσικής. Ο σύγχρονός του, Γιουνούς Εμρέ, εγκαινίασε την τουρκική μυστική ποίηση που διασώθηκε από το τάγμα των δερβίσηδων Μπεκτασίδων. Στην Αίγυπτο εμφανίστηκε το τάγμα των Σαντιλίγια, ενώ τα θεμελιώδη ιδεώδη του σουφισμού έφτασαν μέχρι την Ινδία, όπου επηρεάστηκαν από τον ινδουιστικό μυστικισμό. Παρ’ όλο που μετά το 16ο αιώνα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν έχουμε παραγωγή σημαντικών κειμένων από Σούφι, εντούτοις η επίδραση των μυστικιστικών ταγμάτων δεν μειώθηκε. Νέα τάγματα ιδρύθηκαν, ενώ πολιτικοί και κοινωνικοί μεταρρυθμιστές στις μουσουλμανικές χώρες εναντιώθηκαν συχνά στο σουφισμό γιατί τον θεωρούσαν οπισθοδρομικό. Στην Τουρκία μάλιστα ο Μουσταφά Κεμάλ τα κατήργησε το 1925, χωρίς όμως να επιτύχει την εκμηδένιση της πνευματικής τους επιρροής.

Το ορθόδοξο Ισλάμ διαφωνούσε με τους Σούφι αναφορικά με τη λατρεία των αγίων, τις επισκέψεις σε τάφους, τις μουσικές τελετουργίες, τα θαύματα, και την απόλυτη πνευματική κυριαρχία του σεΐχη-διδασκάλου ως αλάθητου ηγέτη των μαθητών του. Από την άλλη πλευρά, οι Σούφι ύψωσαν τη φωνή τους ενάντια στην κοινωνική ανισότητα και προσπάθησαν ακόμη και θυσιάζοντας τη ζωή τους να μεταβάλουν τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες προς το καλύτερο. Η σπουδαιότητα του σουφισμού για την πνευματική αγωγή και την εγχάραξη στην ψυχή του πιστού αρετών όπως η εμπιστοσύνη στο Θεό, η ευλάβεια, η πίστη στην αγάπη του Θεού και ο σεβασμός προς τον Προφήτη δεν είναι δυνατόν να αγνοηθεί, όπως και ο ρόλος της Μυστικής ποίησης ως πηγής ευτυχίας για εκατομμύρια ανθρώπους (αν και κάποιοι υποτιθέμενοι νεωτεριστές θεώρησαν ναρκωτική την επίδραση της ποίησης στη μουσουλμανική σκέψη).

Σήμερα ο σουφισμός έχει διαδοθεί ακόμη και στη Δύση (κατ’ όνομα όμως σουφισμός στον οποίο έχουν παρεισφρήσει τεκτονικά στοιχεία), αλλά οι γνήσιοι και αυθεντικοί ευσεβείς έχουν την επίγνωση ότι ο σουφισμός απαιτεί αυστηρή πειθαρχία και ότι ο στόχος του μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν ο πιστός ριχτεί στο κατακαίον πυρ της θεϊκής αγάπης.

Η αρχική έκδοση του άρθρου αυτού βασίστηκε σε αντίστοιχο άρθρο της Live-Pedia.gr δημοσιευμένο με την GFDL. (ιστορικό)