Eŭskoj

El Vikipedio

Eŭskoj, vaskoj

Nomo: eŭske euskaldunak; france Basques; hispane vascos; ruse baski
Popolo de izolita lingvofamilio en Hispanio (950 mil) kaj Francio (140 mil). Loĝas ankaŭ en la landoj de Latin-Ameriko kaj Usono. Totala kvanto: 1,25 mln (1992).
Lingvo: Eŭska, kaj aŭ hispana aŭ franca.
Kredantoj: katolikoj (Grava agnostikiĝo post 1960).

Prauloj de eŭskoj estis vaskonoj, varduloj, karistioj. Koncerne al ilia parenceco kun iberoj, praloĝantoj de Ibera duoninsulo, ne estas komuna opinio. Dum la regado de Romia imperio, eŭskoj restis ekster Romiigado kaj konservis sian lingvon. Devigitaj konstante batali kontraŭ politikaj influoj de najbaroj (Francio, Hispanio), eŭskoj konservis multajn demokratajn tradiciojn de antaŭklasa socio.

En la fino de 19-a jarcento formiĝis nacia movado de eŭskoj, kiu atingis fortan aktivecon en Hispanio (distinge de Francio). En respublika Hispanio, Eŭskio (Vaskolando), konsistanta el 3 provincoj, havis aŭtonomecon (1936-1937). En sekvaj jardekoj okazadis procesoj de forta asimilado. Dum lastaj tempoj plifortiĝis intereso de eŭskoj al sia kulturo kaj historio, rapide disvastiĝis privataj lernejoj de Eŭska lingvo.

Tradiciaj okupoj de eŭskoj estas brutbredado kaj vitkulturado. Termanko ĉe eŭskoj, kiuj vivis precipe en montaroj, naskis interesan kutimon - la domo kaj bieno herede transiradis al unu el filoj, laŭ aĝo aŭ prefero de gepatroj, kaj aliaj povis resti ĉe ili kiel helpantoj sen rajto de geedziĝo. Tio kaŭzadis migradon de vira loĝantaro ("Eklezio, maro aŭ kortego"). En iuj kazoj, la rajton aĉeti domon havis nur parencoj, pro tio eŭska socio, kun fortaj internaj ligoj kaj tradicioj de interhelpo, estis fermita por fremduloj.

Tradicia vestaĵo diferenciĝas je granda varienco depende de la loko.

[redaktu] Eŭska kuirarto

Tradicia manĝaĵo estas pano el maizo kaj tritiko, lakto, ŝafa fromaĝo, diversaj manĝaĵoj el porkaĵo. Post la apero de industriaj malhejtiloj, ŝato de fiŝaĵo (moruo, anĉovo, merluzo, angilidoj) etendiĝis el la marbordo. El alkoholaĵoj plej disvastiĝis cidro kaj vino el Rioĥo.

En Gipusko, viroj partoprenas gastronomiajn societojn (sociedad gastronómica hispane), kie ili kuiras kaj frandas. Virinismanoj ne atingis, ke virinoj aliĝas societojn aŭ eĉ eniris ties ejojn , ĝis antaŭ ne multe. En Biskajo, la samstilaj txoko-oj ("angulo") ne estas tiom popularaj.

[redaktu] Eŭska muziko

Eŭskoj famiĝis per siaj dancoj, precipe kun vira plenumo, kaj poemo-konkuradoj de improvizantaj artistoj (bertsolari). Tipa eŭska muziko estas ludata per fajfofluto txistu kaj tamburo (danbolin), aŭ akordiono (trikitixa) kaj tamburino. Aliaj tipaj eŭskaj muzikiloj estas ĉalaparto (txalaparta) kaj alboka. Ĥora, kelteca muzikoj kaj punko bone enradikiĝis.

[redaktu] Eŭskaj sportoj

Tipaj eŭskaj sportoj estas peloto (euskal pilota), levo de ŝtonblokoj (harri jasoketa), hakado (haizkolaritza), konkursoj de tir-oksoj (idi-proba) aŭ tir-azenoj (asto-proba), virŝafbatalo, ŝnurtiro (sokatira) kaj remboata konkurso (hispane traineras, eŭske estropadak). Nuntempaj eŭskoj furoras pri futbalo, biciklismo kaj montmigrado.