Griza ardeo

El Vikipedio

??Griza ardeo
Konserva statuso: Malplej zorgiga

Biologia klasado

Regno:	Animaloj Animalia
Filumo:	Ĥorduloj Chordata
Klaso:	Birdoj Aves
Ordo:	Cikonioformaj Ciconiiformes
Familio:	Ardeedoj Ardeidae
Genro:	Ardeoj Ardea
Specio:	A. cinerea

Binoma nomo

Ardea cinerea
Linnaeus, 1758

Hel-verda: nur somere
Malhel-verda: tutjare
Blua: nur vintre

La Griza ardeo (Ardea cinerea) estas vadbirdo de la ardea familio Ardeedoj.

[redaktu] Disvastiĝo kaj vivmedio

Ĝi estas komuna en mezvarmaj regionoj de Eŭropo kaj Azio, tio estas preskaŭ ĉiu lando escepte nordaj Skandinavio, Rusio kaj Siberio, suda Italio kaj mediteraneaj insuloj. Foje oni vidis ilin en amerikaj insuloj, sed malmulte kaj temas pri perditaj ekzempleroj, ĉar temas pri birdo kiu povece povas flugi sole malproksimen. Ĉeestas aziajn insulojn, sed ne ĝis Aŭstralio.

Tamen oni povus diri, ke spite la malpliigo de vivmediaj zonoj ĝi estas koloniiga birdo, kiu ekĉeestas areojn ne antaŭe loĝataj. Ekzemple en Hispanio antaŭe ili vivis nur en okcidentaj kaj sudaj regionj, sed lastatempe jam ĉeestas ankaŭ centrajn riverojn kaj rezervujojn. La idoj, post bredado, disiĝas en ĉiuj direktoj, foje eĉ je centoj da kilometroj. Estas nemigrantaj birdoj, sed multaj malsupreniras el neĝaj regionoj vintre. Ili ĉeestas ankaŭ marbordajn afrikajn regionojn kaj kelkajn riverajn interne. Ili povas vivi el la marbordo ĝis 900 m alteco.

La specio bredas en arbaj kolonioj -foje kune kun aliaj birdoj de la sama familio de Cikonioformaj ekzemple kun bovardeo aŭ blanka cikonio, kun kiuj ili brue kaj bunte montras viglan spektaklon-, proksimaj al lakoj, riveroj, marĉoj, rezervujoj aŭ aliaj akvaj areoj, ĉu salaj ĉu nesalaj, kvankam ĝi povas nesti ankaŭ ĉe kareksaro. Ĉemare ili estas videblaj en kotaj areoj kiam la tajdo malsupreniras. Ili konstruas pezan neston el stangetoj.

[redaktu] Aspekto

La Griza ardeo estas granda birdo: 90 ĝis 100 cm alta kaj havas 1’5 m enverguron. La plumaro estas grizega en supraj partoj kaj blankeca en subaj. La kapo kaj vizaĝo estas blankecaj; tie elstaras malhelblua kaj preskaŭ nigra tufo super la okuloj kaj ĝis la nuko. La kolo estas longa kaj griza sed kun brunaj nuancoj varieblaj dum parigado kaj bredado. Estas longa vertikala malhelblua preskaŭ nigra strio en brusto kaj proksime blankaj tufecaj plumoj. La flugiloj klare videble dumfluge estas rondecaj kaj duone helgrizaj en antaŭa parto kaj malhelgrizaj en malantaŭa. La povega beko (11 cm) estas flava, pli brila en plenkreskuloj kaj pli flava la suba makzelo (supra iom bruneca). La okuloj estas flavaj, sed estas verdecaj partoj ĉirkaŭe. La kruroj estas brunverdaj, pli brilaj kaj ruĝecaj dum bredado.

Kiam la birdo staras diferenciĝas de aliaj specioj pro blanka kapo kun nigra tufo, longa kolo kun nigra strio kaj grizega korpo kun nigra rando videbla en ŝultro kaj flugilpinto.

Ino kaj malinoj estas similaj. La junuloj estas pli brunaj, havas preskaŭ nigran kapon kaj ne havas tufon. La duan jaron jam estos plenkreskuloj.

[redaktu] Kutimoj

Tiu ardeo manĝas en umbraj akvoj, kaptinte fiŝojn, ranojn kaj aliajn akvajn bestetojn -kiel krustuloj, vermoj, skaraboj aŭ aliaj insektoj- per sia longa pinta beko. Ardeoj povas kapti eĉ etajn mamulojn kaj birdojn (ĉefe idojn). Krome ili englutas ankaŭ herbaĵojn. Ofte ili atendas kviete longatempe predojn aŭ lante gvatas sian viktimon; ĝi atendas kun kolo etendita aŭ faldita inter ŝultroj. Same ĝi povas ripozi surarbe.

Kiam ili kaptas fiŝojn, unue frapas ilin antaŭ engluti unue la kapon. Se temas pri angilo aŭ simila longa fiŝo ili longe frapas ĝin ĝis kiam tiu preskaŭ detruiĝas. Post la englutado kapo kaj kolo estas malseka je bavo kaj koto; do, la birdo enmetas ilin inter la ŝultroj kaj frotas ilin, poste ĉio estas en ordo kaj purigita per blueca polveto.

Ĝi flugas lante, sed per forta flugilfrapo, havante la kolon faldita kaj la kruroj trre etenditaj. Tio diferencigas ardeojn kaj botaŭrojn disde cikonioj, gruoj kaj kulerbekuloj kiuj malstreĉigas siajn kolojn. Ili ekflugas povece kaj surterigas post ĉirkaŭflugado.

Voĉo estas laŭta grakado “kraaaak” kiu sonas iome malagrable. Tion laŭtas la ardeo dumfluge kaj surneste ĉu tage ĉu nokte, ĉar la ardeo vivas diurne. Surneste krom la grakado “kraaaak” aŭdeblas aliaj krioj ne tiom facile skribeblaj.

[redaktu] Bredado

Parigado komencas per elektadaj ceremonioj. Maskloj alvokas inojn ekde malnova nesto aŭ nestinda loko; samtempe etendas kolon ĉielen kaj poste antaŭen kaj malantaŭen kaj poste malsupren. Foje li prenas stangeton perbeke kiel simbolo de nestado. Se ino venas fidema, ofte ŝi estas forigata perforte de la masklo; se ino venas pli malfidema, tiam la masklo elektas ŝin. Tiu ceremonioj je alveno nesten daŭras la tutan bredadon.

Kvankam tiuj birdoj preferas arbojn por nestado, ili povas ankaŭ nesti surroke -ekzemple ĉemare- aŭ inter kareksaro. La unuan fojon la nesto ne estas ankoraŭ peza, sed ĉiujare ili aldonas pli kaj pli da stagnetoj kaj fine la nesto grandiĝas. La ino konstruas la neston per la materialo alportita de la masklo.

La ino demetas printempe 3 aŭ 4 helajn bluverdajn ovojn (ĝis 6). Se tiu unua ovaro perdiĝas ili ree komencas bredi. Ambaŭ gepatroj kovas ĉirkaŭ 25 tagoj kaj poste regulege protektas laŭvice kaj manĝigas per elbuŝado la idaron, kiu forlasas la neston antaŭ du monatoj. Kaj idaroj kaj plenkreskuloj disigas aŭtune, multaj el norda Eŭropo en direkto sudokcidenta, foje por resti en Hispanio, sed foje por trapasi la saharan dezerton senhalte kaj atingi centrafrikajn landojn.