Crioulo caboverdiano

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Cabo-Verdiano (tamén coñecido por Crioulo, Kriolu, Criol)
Falado en:	Cabo Verde, Alemaña, España, Estados Unidos, Galiza, Francia, Holanda, Italia, Luxemburgo, Portugal, Senegal.
Total falantes:	926.078
Posición:	non está entre as 100 máis faladas
Clasificación Xenética:	Indo-europea  Itálica   Románica    Itálo-occidental     Occidental      Galo-ibérica       Ibero-románica        Ibero-occidental         Galaico-portugués           Portugués            Crioulos portugueses             Crioulo cabo-verdiano
Estatuto Oficial
Lingua oficial de:	Ningún Estado. Discútese actualmente a súa posíbel oficialización en Cabo Verde.
Regulado por: Dicionarios e Gramáticas
Código de Linguas
ISO 639-1:	n/d
ISO 639-2: (T):	cpp
SIL:	KEA

O Cabo-Verdiano é un grupo de crioulos do arquipélago de Cabo Verde. As raíces do crioulo entroncan no portugués antigo como superestrato e nas linguas da África Occidental como substrato.

O Cabo-Verdiano pode ser subdividido en dúas grandes variantes: Os crioulos do Sotavento e os crioulos do Barlavento, sendo que algunhas palabras non son mutuamente intelixíbeis. Cada grupo ten os seus dialectos distintos, un por illa. Algúns investigadores chegan a clasificar os dous grupos con dúas linguas distintas, cada unha delas coas súas variantes. Outros clasifícannas como dúas variantes, cada unha con varios dialectos. En canto outros aínda van ao punto de considerar todos os crioulos como linguas distintas. Actualmente, predominan os segundos.

O crioulo da illa de Santiago, comunmente coñecido por kriolu ou badiu fálase na principal illa do arquipélago e é o usado na capital do país, a cidade da Praia.

Dentro do crioulo de Santiago é posíbel distinguir aínda entre as variantes rural e urbana, sendo a segunda a que ten maior influencia do portugués contemporáneo.

Estudos demostran que os crioulos do Barlavento mantiveron unha relación máis estreita co portugués. Como a lingua portuguesa utilízase na vida cotidiana (pola escola, pola administracción pública, etc.), o portugués e os crioulos cabo-verdianos viven nun estado de diglosia. En consecuencia desta presenza xeneralizada do portugués, rexístrase un proceso de descrioulización en todas as variantes dos crioulos cabo-verdianos.

As grandes diferenzas encóntranse entre o crioulo de Santiago (grupo do Sotavento) e o de Santo Antón (grupo do Barlavento).

Existen moitas semellanzas entre os crioulos cabo-verdianos e algunhas linguas da África occidental, como sexan o uso de adxectivos verbais, adxectivos seguidos de substantivos, a entoación para diferenciar frases interrogativas de afirmativas, repetición frecuente de palabras, presenza de estruturas morfolóxicas africanas, etc.). O badiu está moito máis próximo do crioulo falado na Guiné-Bisau. Polo seu lado, nos crioulos do Barlavento detéctase a presenza da consoante fricativa palatoalveolar xorda.

O crioulo de San Vicente e da "capital cultural de Cabo Verde", Mindelo divulgouse a través dos poemas de Sérgio Frusoni. Polo seu lado, o crioulo da Braba coñécese a través das mornas de Eugénio Tavares, o crioulo de Santo Antón polos contos de Luís Romano de Madeira Melo e o crioulo do Fogo pola colectánea de contos de Elsie Clews Parsons.

Índice 1 Vocabulario 2 Ortografía 3 Diferenzas entre os crioulos 4 Bibliografia 5 Ligazóns externas

[editar] Vocabulario

No caso do crioulo de Santiago, o único que foi suficientemente estudado, temos que máis do 90% do vocabulario derívase do portugués, sendo o restante de orixe africana. No entanto, a considerábel erosión a que a maioría das palabras foi suxeita e, principalmente, as significativas diferenzas gramaticais tornan extremamente difícil a un falante nativo de portugués estabelecer unha conversación, mesmo básica.

[editar] Ortografía

Actualmente existe un convención ortográfica chamada ALUPEC que significa "Alfabeto Unificado para a Escrita do Cabo-verdiano", en crioulo, "Alfabetu Unifikadu pa Skrita di Kabuverdianu", utilizando o alfabeto latino. Ten 23 letras e catro dígrafos: A B S D E F G H I J DJ L LH M N NH N O P K R T U V X TX Z. O ALUPEC baséase apenas na fonética e procura simplificar as regras da escrita. No entanto, ten vido a xerar unha grande onda de escepticismo e rexeitamento nas outras illas, principalmente porque se basea no crioulo de Santiago. O rechazo é tamén debida ao feito de non respectar as tradicións ortográficas que os crioulos cabo-verdianos teñen vido a seguir hai máis de 100 anos. Por estas razóns, o ALUPEC ten vido a agudizar os receos das diferentes illas na perda da súa propia individualidade e identidade cultural.

Para sobrepasar estes problemas, algúns autores, como Manuel Veiga, defenden un proceso de estandardización dos crioulos do Barlavento en torno da variante de San Vicente e outro proceso de homoxeneización nas illas do Sotavento, tendo o crioulo de Santiago por base. Así sendo, o crioulo cabo-verdiano tería dúas variantes oficiais.

Actualmente só o portugués se ensina nas escolas cabo-verdianas e, como linguas estranxeiras, tamén o francés e o inglés. Un pequeno inquérito estudantil levado a cabo en 2000 a alumnos do 12.º ano de catro escolas secundarias públicas de Son Vicente e de Santo Antón revelou pouca receptividade ao uso do crioulo na sala de aulas. A razón principal é que o crioulo é unha lingua de uso privado na vida cotidiana. Mais, así que unha conversa se torna formal ou oficial, a lingua portuguesa é sempre a preferida.

[editar] Diferenzas entre os crioulos

Crioulo de Santiago	Crioulo de São Vicente	Crioulo de São Nicolau	Crioulo de Santo Antão	Crioulo do Fogo	Galego
Es fla-m’. [ezflɐ̃]	Es dzê-m’. [eʒdzem]	Es faló-m’. [ezfɐlɔm]	.	.	Eles dixéronme.
Bu ka ê bunitu. [bukɐebunitu]	Bô n’ ê b’nit’. [bonebnit]	Bo ka ê b’nit’. [bokɐebnit]	Bô n’ê b’nit’. [bonebnit]	.	Tu non es bonito.
Nau, ka [nɐw] [kɐ]	Não, nê, ka [nɐ̃w] [ne] [kɐ]	Ka [kɐ]	Ên’, nõ, n’ [en] [nõ] [n]	.	Non
M’ ka sâbi. [ŋˌkɐˈsɐbi]	M’ ka sabê. [mˌkɐsaˈbe]	M’ ka sabê. [mˌkɐsaˈbe]	Mi n’ séb’. [ˌminˈsɛb]	.	Eu non sei.
Modi ki bu txôma? [mɔdikibuʧomɐ]	Manê qu’ê bo nom’? [mɐnekebonom]	Qu’manê qu’ê bo nom’? [kmɐnekebonom]	Menê qu’ê bo nom’? [menekebonom]	Cumodê qu’ê bu nomi? [kumodekebunomi]	Como te chamas?
Bu pôdi djudâ-m’? [buˌpodiʤuˈdɐ̃]	Bo podê ij’dá-m’? [bopoˌdeiʒˈdam]	Bo podê j’dó-m’? [bopoˌdeʒdˈɔm]	Bo podê j’dé-m’? [bopoˌdeʒdˈɛm]	Bu podê djudâ-m’? [bupoˌdeʤuˈdɐ̃]	Podes axudarme?
Djôbi li! [ˈʤobiˌli]	Oiá li! [oˈjaˌli]	Odjâ li! [oˈʤɐˌli]	Oá li! [oˈaˌli]	Djobê li! [ʤoˈbeˌli]	Olla aquí!
M’ sa ta kánta. [ŋˌsɐtaˈkãtɐ]	M’ ti ta kantá. [mˌtitɐkɐ̃ˈta]	M’ ta ta kantâ. [mˌtɐtɐkɐ̃ˈtɐ]	.	M’ sta kantâ. [ŋˌstakɑ̃ˈtɐ]	Estou a cantar.
El kánta. [elˈkãtɐ]	El kantá. [elkɐ̃ˈta]	El kantâ. [elkɐ̃ˈtɐ]	.	El kantâ. [elkɑ̃ˈtɐ]	El/ela cantou.
Mudjêr [muʤeɾ]	Am’djêr [amʤeɾ]	.	Miêr. [mjeɾ]	.	Muller
Pamodi? [pɐˈmɔdi]	’Mód’ quê? [mɔdˈke]	.	Pequê? [peˈke]	Pamodê? [pɑmɔˈde]	Por que?
Skrebi [ˈskɾebi]	Skrevê [ʃkɾˈve]	.	.	.	Escribir
Góssi [ˈɡɔsi]	Grinhassim [ɡɾiɲɐˈsĩ]	.	.	Gossim [ɡoˈsĩ]	Agora
Porku [poɾku]	Tchuk’ [ʧuk]	.	.	.	Porco
Conxi [ˈkõʃi]	Conxê [kõˈʃe]	.	.	.	Coñecer
Dêxa [ˈdeʃɐ]	D’xá [ʧa]	.	.	Dixâ [diˈʃɐ]	Deixar
Dixâ-m’ em pás! [diˌʃɐ̃ẽˈpas]	D’xá-m’ s’segód’! [ˌʧamsseˈgɔd]	.	D’xé-m’ s’segód’! [ˌʧɛmsseˈgɔd]	.	Deixame en paz!
Dóxi [dɔʃi]	Doç’ [dos]	.	.	.	Doce
Bôta [ˈbotɐ]	B’tá [pta]	.	.	Botâ [boˈtɐ]	Pór, tirar
Xuju [ʃuʒu]	Suj’ [suʒ]	.	.	.	Suxo
Ôbi [ˈobi]	Uví [uˈvi]	.	.	Ubí [uˈbi]	Ouvir
Flâ [flɐ]	Dzê [dze]	Falâ [fɐlɐ]	Dzê [dze]	Frâ [fɾɐ]	Dicir
Pâpia [ˈpɐpjɐ]	Falá [fɐˈla]	Papiâ [pɐˈpjɐ]	Falá [fɐˈla]	Papiâ [pɐˈpjɐ]	Falar
Kulpa [kulpɐ]	Kulpa [kulpɐ]	.	.	Kurpa [kuɾpɐ]	Culpa
Nhôs amigu [ɲozɐmigu]	B’zôt’ amig’ [bzotɐmiɡ]	.	B’zôt’ emig’ [bzotemiɡ]	.	O voso amigo
Bira [ˈbiɾɐ]	V’rá [vɾa]	.	.	Birâ [biˈɾɐ]	Virar
Sukuru [sukuru]	Skur’ [ʃkur]	.	.	.	Escuro
Karu [kaɾu]	Kórr’ [kɔʀ]	.	.	Karru [karu]	"Carro" (automóbil)

[editar] Bibliografia

• Os dialectos românicos ou neo-latinos na África, Ásia e América (F. Adolpho Coelho – 1880; capítulo 1: "Crioulo da Ilha de Santiago")

• O crioulo de Cabo Verde. Breves estudos sobre o crioulo das ilhas de Cabo Verde (Joaquim Vieira Botelho da Costa & Custódio José Duarte - 1886)

• Dialectos crioulos-portugueses. Apontamentos para a gramática do crioulo que se fala na ilha de Santiago de Cabo Verde (A. de Paula Brito - 1887)

• Folk-Lore from the Cape Verde Islands (Parsons, Elsie Clews - 1923: Contos de Cabo Verde; livro 1: em inglês, livro 2 em crioulo do Fogo)

• O dialecto crioulo de Cabo Verde (Silva, Baltasar Lopes da - 1957)

• Cabo Verde. Contribuição para o estudo do dialecto falado no seu arquipélago (Dulce Almada Duarte - 1961)

• Renascença de uma civilização no Atlântico médio (Luís Romano de Madeira Melo, 1967: Colectânea de poemas e de novelas em português e em crioulo de Santo Antão)

• O dialecto crioulo-Léxico do dialecto crioulo do Arquipélago de Cabo Verde (Fernandes, Armando Napoleão Rodrigues - 1969)

• Negrume/Lzimparin (Luís Romano de Madeira Melo - 1973: Contos em crioulo de Santo Antão com tradução portuguesa)

• "Textos crioulos cabo-verdianos" – crioulo de São Vicente -(Sérgio Frusoni in Miscelânea luso-africana - 1975 coord. Marius F. Valkhoff)

• Vangêle contód d'nôs móda (Sérgio Frusoni: Fogo - 1979; Novo Testamento - crioulo de São Vicente)

• A linguistic approach to the Capeverdean language (Macedo, Donaldo Pereira - 1979)

• O crioulo de Cabo Verde - surto e expansão (Carreira, António - 1982)

• Left-dislocation and topicalization in Capeverdean creole (Braga, Maria Luiza: Ph.D. Dissertation, University of Pennsylvania - 1982; Exemplos em crioulo de São Vicente)

• Variation and change in the verbal system of Capeverdean crioulo (Silva, Izione Santos -1985: Análise da fonologia cabo-verdiana)

• Bilinguismo ou Diglossia (Duarte, Dulce Almada - 1998)

• O crioulo da ilha de S. Nicolau de Cabo Verde (Eduardo Augusto Cardoso - 1989)

• Kabuverdianu: Elementaria seiner TMA-Morphosyntax im lusokreolischen Vergleich (Thiele, Petra. Kabuverdianu: 1991)

• A Poética de Sérgio Frusoni - uma leitura antropológica (Mesquitela Lima: Lisboa - 1992: poemas em crioulo de São Vicente)

• "O princípio da parcimónia em crioulo de Cabo Verde" (Pereira, Dulce - 1992: in Actas do II. Colóquio sobre Crioulos de base lexical portuguesa, pp. 141-151)

• O crioulo de Cabo Verde: Introdução à gramática (Manuel Veiga - 1995; crioulo de Santiago e de São Vicente)

• Le créole du Cap-Vert. Etude grammaticale descriptive et contrastive (Manuel Veiga - 2000; exemplos em crioulo de São Vicente e de Santiago)

• Le Cap-Verdien: Origines et devenir d'une langue métisse (Nicolas Quint - 2000)

• Grammaire de la langue cap-verdienne: Étude descriptive et compréhensive du créole afro-portugais des Iles du Cap-Vert (Nicolas Quint, 2000)

• Dictionnaire Cap-Verdien/français (Nicolas Quint, 2000: Crioulo de Santiago)

• Dicionário do Crioulo da Ilha de Santiago - Alemão (ed. por Jürgen Lang: Tübingen 2002)

• The syntax of Cape Verdean Creole. The Sotavento Varieties (Baptista, Marlyse - 2002)

• Dicionário Prático Português Cabo-verdiano - Variante de Santiago (M. Mendes, N. Quint, F. Ragageles, A. Semedo: 2002)

• O Cabo-verdiano em 45 Lições (Manuel Veiga, 2002: Crioulo de Santiago e de São Vicente)

• Parlons capverdien : Langue et culture (Nicolas Quint, Aires Semedo, 2003: Crioulo de Santiago e um capítulo sobre o crioulo de São Vicente)

[editar] Ligazóns externas

• Kabuberdianu Relatório do Ethnologue sobre os crioulos cabo-verdianos.
• Literaturas Africanas de Expressão Portuguesa
• Poemas de Sérgio Frusoni em crioulo de São Vicente
• "Morna aguada" de Eugénio Tavares em crioulo de Brava
• Os Lusíadas em crioulo de Santo Antão
• Dicionário Cabo-verdiano Português On-Line (Crioulo de Santiago)
• Dicionário Cabo-verdiano Francês On-Line (Crioulo de São Vicente)
• Língua Crioula
• A Perspective on Capeverdean Crioulo
• Crioulo de Santiago