Salazar

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

António de Oliveira Salazar (28. apríl, 1889 — 27. júlí, 1970) var forsætisráðherra Portúgals frá 1932 til 1968 og leiðtogi Þjóðernishreyfingarinnar.

Salazar fæddist í Santa Comba Dão. Eftir nám gerðist hann prófessor við háskólann í Coimbra. Hann varð fjármálaráðherra Portúgals árið 1928 og forsætisráðherra landsins árið 1932. Árið 1933 kynnti hann til sögunnar nýja stjórnarskrá sem gaf honum nánast ótakmörkuð völd og hafði Portúgal þar með stigið sín síðustu skref í áttina að því að verða einræðisríki.

Þegar forseti Portúgals António de Fragoso Carmona afhenti Salazar völdin í landinu 1932 var Salazar studdur af ýmsum hreyfingum í landinu. Eftir fyrri heimstyrjöldina (þar sem Portúgalar börðust með bandamönnum) reis herinn upp og batt þannig enda á fyrsta lýðveldið. Tveimur árum síðar var Salazar gerður að fjármálaráðherra og náði hann óvenjufljótt tökum á fjármálaóreiðu landsins og landið var rekið með tekjuafgangi í fyrsta skipti í marga áratugi. Það var þessi árangur sem ruddi leið hans til valda þar sem hann var studdur af hernum, konungssinnum, kirkjunni og efri miðstéttinni.

Salazar kynnti Portúgölum 'Estado Novo' (bókstaflega Nýja Ríkið). Grunnur einræðisstjórnar hans var stöðugleiki þar sem hástéttirnar nutu sín á kostnað hinna fátækari. Þrátt fyrir akademískan bakgrunn sinn var menntun ekki í forgangi hjá Salazar og því var ekki fjárfest í henni. Þrátt fyrir stórtæka leynilögreglu, sem kallaðist PIDE, hélt einræðisstjórn Salazars ekki sama tangarhaldi á þjóðinni og margar aðrar herforingjastjórnir í Evrópu á þessum tíma, líkt og Franco á Spáni.

Stjórn Salazars var ávallt talin fasísk, þrátt fyrir að vera það ekki í augum forsætisráðherrans. Sjálfur bannaði Salazar fasistaflokk Portúgals þar sem hann taldi flokkinn of „heiðinn“. Hins vegar verður ekki litið framhjá því að Salazar virti bæði Mussolini og Hitler.

Meðan á síðari heimsstyrjöldinni stóð reyndi Salazar að sigla á milli skers og báru. Rétt eins og nágranni hans, Franco, tók hann hvorki afstöðu með nasistum né bandamönnum í stríðinu, þrátt fyrir að leyfa bandamönnum afnot af Asóreyjum. Helsta ástæða þess að Portúgal tók ekki afstöðu með nasistum var til að stefna ekki nýlendum landsins í hættu. Salazar aðstoðaði hins vegar öxulveldin, eikum með því að senda þeim wolframstál gegnum Sviss.

Árið 1945 voru nýlendur portúgala Asóreyjar, Madeira, Grænhöfðaeyjar, São Tomé og Principe, Angóla, Portúgalska Gínea og Mósambík í Afríku, Goa Damão og Diu á Indlandi, Maká í Kína og Portúgalska Tímor í suðaustur Asíu. Salazar reyndi sem hann gat að halda völdum yfir þessum nýlendum sínum þar sem þær, fremur en nokkuð annað, gerðu landið að heimsveldi. Allt frá lokum síðari heimsstyrjaldarinnar reyndust þessar nýlendur landsins, og þá sérstaklega í Afríku, honum erfiðar. Portúgalski herinn neyddist til að berjast við uppreisnarmenn í nýlendunum auk þess sem mörg vesturlönd fyrirlitu landið fyrir harða nýlendustefnu sína á sama tíma og þau voru sjálf að slaka á sinni stefnu

Efnahagslega var Portúgal staðnað. Salazar byggði efnahag landsins á nýlendum sínum í stað samvinnu við nágrannalönd sín og sá gróði sem sú stefna hans hefði getað haft í för með sér brann upp í sívaxandi umsvifum hersins í þessum löndum er hann reyndi að berja niður uppreisnir heimamanna.

Árið 1968 féll Salazar af stóli - í orðsins fyllstu merkingu og sennilega í kjölfar heilablóðfalls - og forseti landsins, Américo Tomás, neyddist til að setja hann af sem forsætisráðherra og Marcelo Caetano tók við. Salazar lést í Lissabon tveimur árum síðar.