Teknetín
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
| Mangan | ||||||||||||||||||||||||
| Mólýbden | Teknetín | Rúþen | ||||||||||||||||||||||
| Renín | ||||||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||||||
Teknetín er frumefni með skammstöfunina Tc og er númer 43 í lotukerfinu. Dimitri Mendeleev sagði fyrir til um marga af eiginleikum frumefnis 43, sem hann kallaði ekamangan, langt áður en það var uppgötvað. 1937 varð samsæta þess, Tc-97, fyrsta gervifrumefnið sem framleitt var og tók þar af leiðandi nafn sitt af gríska orðinu τεχνητος, sem að þýðir tilbúið eða framleitt.
Mest allt teknetín sem að framleitt er í dag er aukaafurð samruna úran-235 í kjarnaofnum og er unnið úr eldsneytisstöngum. Engin samsæta teknetíns hefur helmingunartíma lengur en 4.2 milljón ár (Tc-98) þannig að mæling þess í rauðum risum 1952 ýtti undir þá kenningu um að stjörnur gætu framleitt þyngri frumefni en járn. Á jörðu finnst teknetín eingöngu í úrangrýti sem afurð sjálfklofnunar; magn þess er agnarsmátt en samt mælanlegt.
Efnisyfirlit |
[breyta] Almenn einkenni
Teknetín er silfurgrár, geislavirkur málmur sem að líkist mjög platínu. Það er hinsvegar yfirleitt fengið sem grátt duft. Staða þess í lotukerfinu er á milli renín og mangan og, eins og sagt fyrir samkvæmt lotureglunni, eru eiginleikar þess mitt á milli þessara tveggja frumefna. Þetta frumefni er óvenjulegt meðal léttari frumefnana sökum þess að það hefur engar stöðugar samsætur og er þar af leiðandi mjög sjaldgæft í náttúrinni.
Málmform teknetíns tærist hægt og rólega í röku lofti. Oxíð þess eru TcO2 og Tc2O7. Algeng oxunarstig þess eru 0, +2, +4, +5, +6 og +7. Það er uppleysanlegt í kóngavatni, saltpéturssýru og óblandaðri brennisteinssýru en er ekki uppleysanlegt í saltsýru. Málmform þess er örlítið meðseglað, sem að þýðir að segulskaut þess samstillast við ytra segulsvið þrátt fyrir að teknetín sé ekki yfirleitt segulmagnað.
[breyta] Notkun
[breyta] Geislalæknisfræði
Tc-99m („m“ gefur til kynna að þetta sé hálfstöðugur systurkjarni, ‚metastable‘' á ensku) er notað sem samsæta í geislalæknisfræði, til dæmis sem geislavirkt sporefni sem að læknistæki geta þá mælt í líkamanum. Það gegnir því hlutverki vel því að það gefur frá sér vel mælanlega 140 keV gammageisla, og hefur stuttan 6.01 klukkustunda helmingunartíma.
Þegar Tc-99m er blandað saman við tin binst það við rauð blóðkorn og gerir það kleyft að kortleggja röskun í blóðrásarkerfinu. Tvífosfatjón með Tc-99m bindast við kalsínset í skemmdum hjartavöðva, sem hjálpar til við að segja til um skemmdir eftir hjartaáfall. Brennisteinskvoðulausn af Tc-99m er hirt af miltanu og gerir það mögulegt að mynda það líffæri.
Hægt er að halda geislavirkri mengun við geislagreiningu í lágmarki. Þó að Tc-99m er nokkuð geislavirkt (sem að gerir það kleyft að mæla það í litlu magni) hefur það stuttan helmingunartíma, og hrörnar þar af leiðandi fljótlega í Tc-99 sem er minna geislavirkt. Í því formi sem að það er gefið hreinsast báðar samsætur þess fljótlega út úr líkamanum (yfirleitt eftir nokkra daga).
[breyta] Iðnaður
Tc-99 hrörnar næstum eingöngu við betahrörnun og gefur frá sér betaeindir með stöðuga lága orku og enga meðfylgjandi gammageislun (Tc-99m gefur aftur á móti frá sér gammageisla en engar betaeindir). Ennfremur, sökum þess að helmingunartími þess er mjög langur minnkar þessi útgeislun frekar lítið yfir tíma. Það er einnig hægt að vinna það úr geislaúrgangi í mjög hreinu formi, bæði efnafræðilega og sem samsæta. Af þessum sökum er það staðalbetagjafi og notað til að kvarða mælitæki.
Líkt og renín og palladín, er hægt að nota teknetín sem hvata. Í sumum efnahvörfum, eins og tildæmis vetnissviptingu ísoprópanóls, er það mun virkara en bæði hin tvö efnin. Geislavirkni þess er þó hindrun í því að finna almenn not fyrir það.
