Navçeya demjimêrî

Ji Wîkîpediya

Navçeya Demjimêrî, an jî Beşên Demjimêrê, an jî bikurtî UTC(bi Îngîlîzî, Coordinated Universal Time ) navçeyê ko li deman heman heye. Gorî we dinya bi tozîya 15° niqira, qasî ko navberê de herî pir demjmêrek bibe, hatiya par kirin e. Gorî wê dinya li 24 navçeya demjimêra par bûya. Li Cemseran 24 demjimer jî hêne, lê li Antarktîka tim UTC heye.

Bi rast li derekê roj gîşte xala herî bilind, li wir demjimêr 12 ne. Lê gorî navçeya demjimêrî jî li ser naxşeke, an jî bi rast mirov alîya rojhelat de hara demjimer kêm dibe, ku rojava da hara jî demjimêr pêş de dera. Ew demjimer kêm bûn, an jî pir bûn e sînoraka xwe he ye. Bi wê re Xêzedema Guhertinê tê gotin. Mirov alîya rojhelat de wê xêzê derbaz bike rojakî kar dika, alîya rojava de derbaz bike jî rojakî winda dike.

Nexşa Navçeya Demjimêrî

Xêzedema Guhertinê

[biguherîne] Dîrok

Navçeya Demjimêrî herî pêş de li Brîtanya de, di 1 Berfanbarê, 1847an de ji bo British Railways hat bikaranîn. Navçeya Demjimêrîyakê tevayî li cîhanê herî pêş de endazeyarekî rêhesinî li Kanada Sandford Fleming 1879an de bi "demjimêrê rêhesin" pêşniyarî kir. Di Kewçêrê 1884an de Washingtonê di konferanseka li ser meridyenan(Konferansa Meridyanan Navnetewî) de hat pejirandin ku dinya bi 24 navçeye demjimêra, her yek di 15 meridyenan hatî pê, par ve bibe. Navbera her navçeyakê de jî bila demjimêrek, 60 hûrdemin bibe. Disa di wê konferansê da hat biryar kirin ku bila dîdexaneyê Greenwich a li London meridyena sifir be.

[biguherîne] Îroj

Li dinya niha gorî navçeya demjimêrî(UTC) hatiya par ve kirin. Ji bo wê Greenwich Mean Time tê hilgirtina bal e. UTC gorî meridyena sifîr li Greenwich ê li Londra tê mîheng kirin.

Her Dewletek navçeya demjimêrîyeka xwe heye. Welatê li rojhelat û rojava dirêj dibin li yeka pir tir Navçeya Demjimêrî xwe hêne. Rûsya bi 11 DYE 6, Kanada 5, Brezîlya 4, Awustralya û Meksîk jî bi 3 navçeya demjimêrî hatiya par ve bûn. Çi qas Çîn jî li ser rojava û rojhalat jî welatekê gelek fireha jî navçeya demjimêrîyeka tenê heye. Ji bo wê sînorên Afganistan û Çin de 3 demjimêr ciyawazî heye.

[biguherîne] Demjmêrê Havin

Gelek welat di biharê de derbaza navçeya demjimêrîyeka din dibin, payîzê jî şinda vedigerin. Minakî welatên ewropa; zivistanî welatên ewropa ê pir navçeya demjimêrîya UTC+1 de ne. Ji bo havînî roj hîn pir bibînin derbaza navçeya demjimêra UTC+2 dibin. Payîzî şinda vedigerine UTC+1.