Immanuel Kant
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Valkebergs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Valkebergs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
Immanuel Kant (Keuningsberg, 22 april 1724 - 12 februari 1804) waor 'ne Duutsje filosoof.
[bewirk] Biografie
Kant woort gebore es zoon van 'ne zadelmeker. Vanaaf 1740 sjtudeerde hae aan de universiteit in Keuningsberg, ièrsj theologie, meh al gauw sjtapde hae euver op filosofie en natuurweitesjappe. In 1755 promoveerde hae en woort docent aan de universiteit. Vanaaf 1770 waor hae hoagleraar in de logica en de metafysica.
[bewirk] Filosofie
't Bekèndste werk van Kant ies Kritik der reinen Vernunft oet 1781. Kant probeert hie-in de vraoge "Wat weite veer?" en "Wie weite veer dat?" te beantwoorde.
Aan 't begin van 't book poneert hae de sjtèlling dat alle kènnis begint mèt ervaring. Meh 't zou kènne dat zoa'n ervaring al get samegesjtèlds ies, namelik de indrukke van boetenaaf en get wat oos versjtand dao-aan toevoog. Daorum maak Kant 'n óndersjeid tussje de woarnumminge, die a posteriori in 't versjtand terech kómme, en de vörme die a priori in 't versjtand ziette. Woarnumminge were volges Kant gemodelleerd door 't versjtand. Zuver kènnis ies de kènnis a priori, es ze nog neet vermenk ies mèt get empirisch (oet de ervaring verworve).
Zuver kènnis ies volges Kant van empirische te sjeije door noadzakelikheid en algemeinheid. 'n Ervaring lièt allein mer zeen dat get zoa ies, meh neet dat 't algemein zoa zou moete zin. Dinger die noadzakelik en algemein zin, zint volges Kant a priori, want ze kènne neet oet de ervaring sjtamme. Veurbeelde van a priori gegeves zint ruumde en tied. Es me dinger besjouwt, kènt dat noats zónder ruumde en tied. Dinger wie ze ech zin ("das Ding an sich") zint ónkènbaar, allein hun versjieninge zint dat.
Kant maak e óndersjeid tussje synthetische en analytische oordeile. E synthetisch oordeil ies verbingend, aan e ónderwerp weurt e oordeil toegevoog dat oet de ervaring kump. 'n Analytisch oordeil ies 'n oetsjpraok euver e kènmerk van e dink dat al in 't ónderwerp besjlote liek. De centraal vraog van Kritik der reinen Vernunft ies: Zint synthetische oordeile a priori meugelik?
[bewirk] Selectie van werke
- Allgemeine Naturgeschichte und Theorie des Himmels (1755)
- Kritik der reinen Vernunft (1781, herzeen 1787)
- Kritik der praktischen Vernunft (1788)
- Kritik der Urteilskraft (1790)
