Fínich
From Wikipedia
| Fínich (suomi) | |
|---|---|
| Parnunzia nativa: | suomi |
| Oltri denuminazziun: | |
| Parlaa a: | Finlàndia, Swézzia (val da Torne), Rússia (Carélia), Norwegja (Finnmark) |
| Resgjun: | Europa |
| Parlaant: | 6 miliun |
| Ranking: | |
| Classificazziun genética: | Uraliana Fino-úgrica |
| status ufizziaal | |
| Lengua ufizziala da: | Finlàndia, Carélia, Swézzia(recugnussimeent cuma lengua minoritària), üniun europea |
| Regulaa par: | Centru da Recerca di Leench nazziunaal [da Finlàndia] (Kotimaisten kielten tutkimuskeskus) |
| còdas da la lengua | |
| ISO 639-1 | fi |
| ISO 639-2 | fin |
| SIL | FIN |
| videe anca: lengua | |
Ul Fínich (suomi) al è vün di idiomm ufizziaal (gjuntameent al swedees) da la Finlàndia. Al è la lengua materna da 5 miliun da personn, al partegn a i leench uraliann e la sa scriif cun l'alfabett latin. Al è un idiòma vesin al estonian e al ungarees.
Cuntegnüü |
[redatá] Sistema di sun e scritüra
 |
Cheest artícul al è scrivüü in koiné uçidentala, urtugrafía ünificada. |
Ul Fínich atüaal al gh'a 13 (u 14) cunsunaant (pvmtdnskhjlr e ng) e 8 vucaal (eiaouäöy).
I cunsunaant a inn:
- p uclüsiva bilabiala surda, cuma in lumbaart
- v fricativa labiodentala sunaant
- m nasala bilabiala
- t uclüsiva dentala surda
- d fricativa dentala sunaant
- n nasal alveolaar
- s fricativa alveolaar surda, com ss in lumbaart
- k uclüsiva velaar sorda
- ng nasala velaar, que la pariss dumà in pusizziun mediana, cuma in Piemuntees: lüna
- h fricativa velaar surda, cuma la j castejana o ch tudesca
- j semicunsunaant palatala
- l lateral alveolaar
- r ròtica alveolaar
Asca cheest-chí, la gh'a valuur funulògica l'uclüsiva glutala, mía representada par la scritüra.
I sun cunsunaàntich i pöö vees cüürt u luunch. I cunsunaant luunch i sa representa dopi par la scritüra.
- La vucala ä la representa la vucala bassa anteriuur mía rundida (cuma la e averta lumbarda).
- La vucala ö la representa la vucala bassa anteriuur rundida, cuma in lumbaart
- La vucala y la representa la vucala alta anterior anteriuur rundida, cuma la ü lumbarda
Anca i vucaal i pöö vess cüürt u luunch. I vucaal luunch i sa representa dopi par la scritüra. L'aceent al burla sü la prima sílaba da la parola.
[redatá] Armonia vucàlica
La funulugía Fínica la seguiss la régula da l'Armonia vucàlica, che la fa cambiá i vucaal di süfiss in acòort a i vucaal da la parola radiis. In finees, i vucaal i pöö vess anteriuur (aou), pusteriuur (äöy), u 'neutraal' (ei). Ogni vucala anteriuur la gh'a una curespundeent pusteriuur: a/ä,o/ö,u/y. Int un'istessa parola duma sa pöö vé-gh vucaal anteriuur u pusteriuur. I süfiss gramaticaal i cambia vucala in acòort a la vucala da la radiis. La vucala da la sílaba inizziala da la parola i deciit se ul reest di vucaal i sarà anteriuur u pusteriuur:
- Una vucala pusteriuur inizziala la fa che ul reest di vucaal i sía pusteriuur (u neutraal), par esempi: pos+ahta+(t)a → posahtaa
- Una vucala anteriuur inizziala la fa che ul reest di vucaal i sía anteriuur (u neutraal), par esempi: räj+ahta+(t)a → räjähtää.
- Una vucala neutrala inizziala la fa che la prima vucala pusteriuur u anteriuur intal séguit la decida ul caràtar da la parola, per esempi: sih+ahta+(ta) → sihahtaa cf. sih+ise+(t)a → sihistä
[redatá] Morfo-sintassi
Ul Fínich al è una lengua cuntun cumpless sistema da flessiun ch'al afeta mía dumà i nomm. Sa cünta 15 caas difereent; in scambi, a gh'è mía una distinziun da géner gramaticaal. Ul plüraal sa furma cunt una T. Par chel ch'al fa al sistema di veerp, i esiist 4 cunjügazziun difereent, e, degna d'atenziun, l'assenza d'un teemp fütüür. Dal puunt da vista Morfo-lògich, sa trata d'una lengua aglütinaant.
[redatá] Stòria
Ul cumenzameent da la lengua al è scundüü da dree la mitologia nòrdica, parlaant di Fínich cuma pareent di trolls i nan dal buusch cuntun idioma e una religjun propi. Ul primm teest scrivüü in Finees al è una fòrmula màgica da l'Etaa Mediana. Ul Fínich standard al è sussenn ligaa al Kalevala, grand'övra da la leteratüra finesa. Dopu ul sécul XIX al esiist una lengua Fínica nurmalizada; al sécul XX la sa spaant föra dal terirori natüraal a causa da l'emigrazziun.
