Castellanía d'Amposta
De Biquipedia
A Castellanía d'Amposta yera un priorato d'a orden d'o Espital que s'orichinó cuan o conte Remón Belenguer IV donó á os flaires espitalers o castiello d'Amposta en 1154, agradexendo-lis a suya aduya en campañas contra os musulmans en a reconquista d'a Cataluña Nueba. Asinas se creyó una churisdizión espitalera propia d'a Corona d'Aragón independient d'o Priorato de San Chil de Probenza, d'on dependeban dica allora. A castellanía d'Amposta dependeba dreitament d'a seu zentral d'a orden.
O feito que esta dibisión almenistratiba se clamase castellanía y no pas priorato ye porque yera en un terreno de muga y caleba una buena organizazión melitar. Yera l'unico priorato d'Europa ozidental que teneba o nome de castellanía. En orient n'i eba beluns porque tamién yera una zona d'aczions melitars.
En 1280 á lo rei l'intresó tener o castiello d'Amposta por a suya balura estratechica y lo consiguió con permutas y conzesions de pribilechios á la orden. Á despeito d'esta perduga que daba nome á lo priorato, o nome no cambeó pero si que cambeó o puesto de residenzia d'o castellán d'Amposta, que abitaba en o combento de San Chuan de los Panez en Zaragoza. O castellán gosaba estar ome de confianza d'o rei, pero á begatas se n'iba ta orient pa aduyar á la orden.
En 1312 con a disoluzión d'a orden d'o Temple y la integrazión d'as suyas propiedaz á l'Espital se reorganizó l'orden en a Corona d'Aragón; a primera Castellanía d'Amposta se trestalló en Priorato de Cataluña y Castellanía d'Amposta. Esta zaguera teneba as encomiendas d'Aragón y as de Cataluña á lo sur de l'Ebro y la de Torrent de l'Orta (a unica en Balenzia). O priorato de Cataluña teneba as encomiendas de Cataluña á lo norte de l'Ebro, o Rosillón y as Balears.
Un d'os castellans d'Amposta más zelebres ha estato Johan Ferrández d'Heredia, amigo de Pietro lo Zerimonioso y que plegó ta mayestre d'a orden de l'Espital.
A castellanía d'Amposta duró de manera teorica dica l'año 1851 cuan l'infant Francisco de Paula de Borbón, zaguer castellán d'Amposta, renunzió en un momento de redefinizión de l'orden d'o Espital y cambeo en España dende un estato feudal enta un estato liberal, con focos carlistas en bels terrens d'a orden como Las Tres Bailías de Aliaga, Cantabiella y Castellot.
[editar] Lista d'as Encomiendas d'a Castellania d'Amposta en a baxa Edat Meya
- Añón
- Mallén
- Ambel
- Nobillas
- San Chuan de los Panez u encomienda de Zaragoza
- Calatayú
- L'Almunia de doña Godina
- Enzinacorba
- Sant Chuan d'Osca
- Templo d'Uesca u Casas Biellas d'Uesca
- Balbastro
- Monzón
- Chalamera
- Torrent d'a Zinca
- San Per de Calanda
- Casp
- Castellot
- Billarluengo
- Orrios
- Aliaga
- Alfambra
- Billel
- Mirambel
- Cantabiella
- Monesterio femenín de Santa Maria de Sixena
- Ascó
- Mirabet
- Horta de Sant Joan
- Ulldecona
- La Sénia
- La Ràpita
- Torrent de l'Orta
