Presiquera
De Biquipedia
Presiquera | ||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() Prunus persica |
||||||||||||||||||||
Clasificazión zentifica | ||||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||||
Nomenclatura binomial | ||||||||||||||||||||
Prunus persica | ||||||||||||||||||||
L., 1758 |
A presiquera u presquero (Prunus persica (L., 1758)) ye un árbol caduzifolio natural de China, d'entre 5 e 10 m d'altaria cuan ye adulto, miembro chunto con l'almendrera d'o sozchenero Amygdalus. l'Árbol ye extensament caultibato en dibersas bariedaz perque produixe una fruita singularment gustosa, o presiego u presco.
Os prescos, chunto con as zirezas, zirgüellos e alberches son fruitas de cascuello (drupas). Esta espezie se clasifica en bariedaz que a suya carne se desepara fazilment d'o cascuello e en atras que s'apegan firme á él, como a bariedat clamada pabía. As bariedaz de carne blanca son tipicament muito dulzas, con poco taste azeto e as más populars de países como China, Chapón e os suyos bezins asiaticos, mientras que las de carne amariella preferidas por os países europeus e norteamericans, poseyen un fundo azeto, que se gusta chunto á la dulzor. A pelarza d'as dos bariedaz tien tonos royizos.
Contenius |
[editar] Istoria
Son orichinarios de China, on yeran simbolo de larga bida. Os musulmans no los introduzioron en España, como gosa dizir-se cuan se charra de a istoria de l'agricultura española, con os musulmans como elementos zibilizadors que tot lo fan y lo introduzen tot. Unos piñols trobatos en o chazimiento bigués de Rosalía de Castro II d'epoca romana y a palabra presco que deriba d'o latín Persicum, igual que as denominazions en cuasi toz os idiomas ozidentals, prueban que estioron os romans qui los introduzión.
Dende China plegoron ta Persia por a ruta d'a Seda. Teofastro, diszipulo d'Aristotels y con tendenzias botanicas, ya los describió enta o 300 aC; tamién o mesmo Plinio los menziona, y aparixen representatos en os frescos de Pompeya. Introduzitas en o Mediterranio oczidental dende orient en a epoca romana, se clamaban MALUS PERSICUS u mazanas de Persia, porque l'imperio mugaba en orient con Persia y pensaban que en yeran orichinarias.
[editar] Nome
O codoño se clamaba MALUS MELUS, mazana de miel, u MALUS COTONIUS, estando COTONIUS a codoñera. Como á sobent se feban empeltres ta millorar o fruito, rematoron idenficando-sen os dos, MALUS PERSICUS e MALUS COTONIUS en bels romanzes ispanicos interiors; en castellán por exemplo dando Melocotón como nome ta o presco e membrillo ta o codoño, de MALUS MELUS e con sufixo "-illo". En galaicoportugués e catalán continaron emplegando-sen deribatos de PERSICUM, igual que en oczitán, franzés e italiano.
En aragonés tenemos as palabras priesco (meyebalismo que beyemos en a literatura alchamiada), presco, en a Tierra Plana e Tergüel, prezieco, presiego, etz... A forma malacatón á begatas la consideran aragonesismo en estudeos sopre o lesico murziano, andaluz oriental... e tamién se diz en a Bal de l'Ebro, pero de seguro ye un bulgarismo castellán por analochía con malo.
[editar] Pabía
A pabía ye una bariant d'o presco con pela no pas pilosa, manimenos, perteneix á la mesma espezie. En muitas ocasions esta bariedat naix d'o mesmo árbol d'o presco como un chito mutau que suele empeltrar-se ta creyar una espezie á cautibar. No ye raro que os árbols presquers produixcan de cabo ta cuan bellas pabías e bizebersa. Éstas, igual como os prescos pueden estar de carne blanca u amariella e apegada a lo cascuello u suelta.
A primer referenzia cuaternada d'as pabías nos leba ta 1616 en Anglaterra, pero con toda probabilidat abrían estau cultibadas muito antes en Asia zentral.
[editar] Cautibo
Os presquers bechetan en una zona prou restrinchida, pos menestan unas condizions de fredo que as zonas subtropicals no reunen e, de bez, no son guaire resistents; de berano le cal temperaturas altas ta madurar a cullida. Bellas rechions produtoras de prescos d'as más importants son: California, Carolina del Sur, Colorado, Cheorchia e rechions buegatizas de Canadá; os países d'a cuenca mediterrania e cualques zonas de China.
A más gran parte d'os presquers que se benden en os berchels son exemplars d'empeltre. Son propensos a una malatía clamada enrebullamiento d'a fuella, causada por un fongo (taphrina deformans), que por un regular no afeuta direutament la fruita encara que reduix a cullida, ya que proboca una defoliazión parzial de l'árbol. A fruita ye muito suszeptible á la gomosis, malotía funguica causada por o monilinia fructicola.
[editar] Plantazión
A exposizión d'esta espezie ha d'estar a pleno sol e con buena bentilación. Esto permite que l'aire fredo ziercule durantes d'as noches fredas e mantien a zona fresca en berano. A millor época ta plantar-los ye l'esprenzipiar de l'ibierno, asinas forma las radizes e tienen tiempos d'asentar-se ta poder alimentar a brotación primaberal.
[editar] Riego
Cal proporzionar-les augua de contino, incrementando-ne l'aporte un poco antes d'o momento d'a plega. As fruitas con a millor sabor se consiguen cuan os árbols se riegan de largo de toda a estación. O riego por goteyo ye a traza ideyal.
[editar] Fertilizant
Os presquers tienen altizas necesidaz de nutrients, requerindo más nitrocheno que a mayor parte d'os fruitals. Se puet aplicar un abono NPK con regularidat e un aporte extra de fiemo de corral d'agüerro, dimpués d'a cullida.
[editar] Cautibo en a Bal de l'Ebro
Espezialment famosos son os prescos de Calanda, denominazión d'orichen que aplega á tota la ribera d'o Guadalope e Guadalopiello, a Pui Moreno e Bal Muel (güerta d'o Regallo), ribera d'o río Martín e Maella (Baxo Matarraña). Os prescos de tot o Baxo Aragón istorico son os unicos d'o mundo que s'embolsan enantes d'a suya madurazión.
[editar] Consellos ta una buena cullida
Si se dixan toz os fruitos en l'árbol, éstos serán de poca grandaria e carents de dulzor e sabor. Os fruitos cal aclarar-los cuan han plagau ta los 2 cm de diametro, por un regular dos meses dimpués d'a florada. Ye important tamién aportar riegos extras en condizions secas.
[editar] Enrastres externos
Se beigan as imachens de Commons sobre a presiquera.
- (es) A presiquera