Çĕнĕ Çулхи чăрăш
Википедири материал
Çĕнĕ Çулхи чăрăш, — Раççейре, СНГ патшалăхĕсенче Çĕнĕ Çула уявламашкăн лартакан чăрăш. Турцире, Анăç Европăра, Çурçĕр Америкăра тата ыттисенче (тĕнчери нумай çĕршывсенче) чăрăш — Раштав уявĕн (Раштав чăрăшĕ) атрибучĕ. Йăла йĕркипе, лăсăллă йывăçа (ытларах енĕпе хыр е чăрăш) гирляндăсемпе, кантăк е пластик теттесемпе, çуртасемпе тата канхветсемпе ерешленĕ. Уяв вăхăтĕнче чăрăша пӳрте е урама лартаççĕ. Чӑвашла Ҫӗнӗ Ҫул чӑрӑшне тата уявне хальхи саманара "ёлка" тесе чӗнеҫҫӗ.
Тупмалли |
[тӳрлет] Истори
Йывăçсене капăрлатасси Египетри фараонсен тапхăрĕнченех килет. Ун чухне унта пальмăсене илемлетнĕ. Пирĕн эрăра Европăра Раштавра чăрăшсене панулмисемпе, чĕртнĕ çуртасемпе капăрлатма пуçланă.
Европăна йывăçсене капăрлатасси Аттил вăхăтĕнче хунсен йăлисенчен, Çĕпĕртен-Тухăçран куçнă.
Пĕр верси тăрăх, пĕрремĕш çĕнĕ çул чăрăшне Селеста хула лапамĕнче Эльзасра 1521 çулта капăрлатнă. Çакăнпа Латви килĕшмест — унти çынсем пĕрремĕш Çĕнĕ Çул чăрăшне Ригăра, Ратуша лапаменче 1510 çулта илемлетсе лартнă теççĕ.
Раççее Çĕнĕ Çул уявлас йăлана Германирен Пётр I илсе килнĕ; Раççейре пĕрремĕш хут çак уява, патша хушăвĕпе, 1700 çулта ирттернĕ. Тĕплĕнех Раштава раштав чăрăшĕпе уявлас йала XIX ĕмĕр ĕн варринчен пуçласа çирĕпленсе кайнă. Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи вăхăтĕнче Синод нимĕçсен йăла-йĕрки тесе раштав чăрăшĕпе усă курма чарнă. СССР тапхăрĕнче, 1920-мĕш çулсенче «тĕнĕн тĕшмĕшлĕхĕ» тесе раштав чăрăшне лартма чарнă, 1936 çул умĕнче кăна каллех ирĕк панă, анчах урăхлатса — Çĕнĕ Çул тĕлне.
[тӳрлет] Чăрăша капăрлатни
[тӳрлет] Уявăн пайăрлăхĕсем
Тĕнчен шĕкĕр (Нью-Йорк, Лондон, Париж, Мускав) тата ытти ахаль хулисенче те чи сумлă çĕнĕ çул йывăçĕсене чаплă лапамĕсенче е çулçӳревçĕсем пулакан вырăнсенче лартаççĕ. Çĕнĕ Çул Чăрăшĕ чухне ачасемшĕн концерт кăтартаççĕ. Кремльте ачасем вали 1935 çул тĕлнелле пĕрремĕш хут иртернĕ, çавăн чух ĕнтĕ (чиркӳ йăлисене пăсса) официаллă уяв туса хунă. Унчен çак куна «тĕн тĕшмĕшĕ тесе» уявлама чарнă пулнă. Малтанах патшалăх çĕнĕ çул чăрăш уявне суйласа илнĕ ачасен ушкăнĕшĕн ирттернĕ. Тепĕртакран пĕтĕм Раççейре Çĕнĕ Çул умĕн тата çак уяв хыççăн та (шкул ачисен хĕллехи каникул тапхăрĕнче) ача-пăчасене темĕн тĕрлĕ хаваслă концертсемпе савăнтараççĕ, Хĕл Мучипе Юрпике пĕрле чăрăш тавра чупса выляççĕ, юрлаççĕ, ташлаççĕ, пылаклă парнесем туянаççĕ. Телекурав эрине куçнă май Çĕнĕ Çул чăрăшĕ тесе уявлă телекăларăмсене калаççĕ.
[тӳрлет] Çĕнĕ Çул чăрăшĕ, экологи
Çĕнĕ Çул уявĕ вăхăтĕнче пĕтĕм тĕнчипе темиçе милион чăрăша касса хăртаççĕ, çак савăк выляв планетăн экологине пысăк сиен к ӳрет. Çавăнпа çакăн пек ĕçĕ-хĕлсене хирĕç çирĕп чараксем лартать, управ йĕркисене тытса пырать:
- Вăрман хуçалăхĕсенче ятарласа чăрăшсем лартса çитĕнтереççĕ, раштав, çĕнĕ çул тĕлне касса сутаççĕ;
- Вăрмансенче чăрăш касса чараççĕ, йĕркене пăснăшăн тӳлев илеççĕ, тĕрмене лартма пултараççĕ.
- Ятарлă хутсемсĕр чăрăшсене тиесе кайма ирĕк памаççĕ;
- Чĕрĕ чăрăшсене чӳлмекре, каткара тымарĕпе тăпрапапĕрле суттарни, кайран вĕсене вăрмана тымарĕпе ларттарни;
- Искусствăллă чăрăшсене уявра усă курма, сутма сĕнеççĕ;
- Пысăк чăрăш йывăççисене урамсенче лартма ирĕк паманни (çавăн пек чăрăшсем Çĕр çинче сахалансах пыраççĕ) тата искусствăллă чăрăшсене лартнăшăн укçапа тивĕçтерни.
[тӳрлет] Вуламалли
- Е. В. Душечкина, «Русская ёлка: История, мифология, литература», Санкт-Петербург, «Норинт», 2002.
