Atom

From Wikipedia

En Atom is en lütt Deel. De Naam kümmt vun dat greeksche άτομος (átomos), wat so veel heet as kanns nich tweihaun.

Dat weer al de greeksche Philosoph Demokrit, de sik en Kopp mookt harr, vun wat de Saken nu so mookt sünd. He harr sik vörstellt, he hett en Stück Materie, to'n Bispeel en Holt. Dat haut he denn in sien Gedanken in twee Stücken. De kunn he obers wieder tweimooken. Obers denn, so harr he dacht, kann dat jo nich jümmers so wiedergahn. Wenn de Stücken ganz lütt sünd un denn noch lütter, denn heurt dat op mit dat tweimooken. Un dat sünd denn de Atomens. Anner Philosophen harrn sik dat anners denkt un meenen, dat allens ut Füür, Water, Luft un Eer besteiht.

Eerst as dat so richtig losgüng mit de Chemie, dor keem John Dalton 1808 wedder op de Idee, dat dat Atomen gifft. He stell sik för, dat dat Kuller sünd, de so wat as lütte Armens hebbt. Dormit köönt se sik verbinnen.

Ernest Rutherford hett denn mol alpha-Strahlens op Gold schoten. Dorbi is rutkamen, dat de alpha-Strahlens tomeist dör dat Gold dör sünd. Een poor obers sünd aflenkt woorn. Un een ganz lütten Deel vun de Strahlen is wedder trüchspegelt woorn. Dor wüss he, dat so en Goldatom meist nix is. Vakuum seggt de Physikers ok dorto. Un denn noch 'n lütten Karn. De is positiv opladen. Un üm den Atomkarn rüm suust de Elektronens.

Dat mit de Elektronens, de dor rumsuust, hett denn Nils Bohr nich slapen laaten un he mook sik ok en Vörstelln vun de Atomens.

Hüüt hebbt wi düsse Vörstelln:

• Dat Atom besteiht ut en Karn un en Elektronenhüll.
  • De Karn is ut Protonens un Neutronens.
    • Protonens un Neutronen sünd ut Quarks opbaut.
  • Protonens un Neutronens sünd swor. Elektronens sünd licht. De Masse vun dat Atom hangt meist blots vun de Tall vun de Protonens un Neutronens in den Karn af.
  • De Elektronenhüll ward vun de Elektronens bildt.
    • De Elektronens suust rüm. Kanns obers nie nich toglieks seggen, woneem se sünd un wo gau se sünd. Dat kümmt vun de Heisenbergsche Unschärpsrelatschoon.
• In en neutral Atom sünd dat liekers so veel Elektronens as Protonens.
• De Elektronens hebbt ünnerscheedlich Energie.
• Bi en cheemsch Reakschoon ännert sik wat bi de Elektronens. De Karn blifft as he is.
• Moleküle sünd ut Atomens tosomensett.

Vun wegen de Protonens un de Neutronens un de Quarks is dat ok, dat en Atom denn doch tweimookt warrn kann. Dat passert bi de Radioaktivität. Un besünners bi de Karnopspaltung, wat in Atomkraftwarken un Atombombens passert. Vun datwegen kanns egentlich gor nich mehr seggen dat en Atom en Atom is, as Demokrit dat meent harr. Ober nu hebbt wi dat Woord al över tweedusend Johr un nu blifft dat dorbi.