Antroposofie
Van Wikipedia
Antroposofie [anthropos (mens) + sophia (wijsheid)] is een wereldbeschouwing gebaseerd op voortgaand geesteswetenschappelijk onderzoek. Grondlegger is de Oostenrijkse filosoof, natuurkundige en Goethe-onderzoeker dr. Rudolf Steiner (1861 - 1925). Zijn onderzoek wordt voortgezet in het kader van de Vrije Hogeschool voor Geesteswetenschap te Dornach (Zwitserland). Onderzoeksresultaten vinden nadere ontwikkeling en uitwerking in meerdere antroposofische werkgebieden, zoals: vrije schoolpedagogie, heilpedagogie, euritmie, spraakvorming, kunstzinnige therapieën, antroposofische geneeskunst, sociale driegeleding, biologisch-dynamische landbouw.
Inhoud |
[bewerk] Onderzoekswijze
Voor geesteswetenschappelijk onderzoek is de vaardigheid vereist tot schouwen in de niet voor de gewone zintuigen waarneembare wereld. In een basiswerk: ’’De weg tot inzicht in hogere werelden’’ geeft Rudolf Steiner aan, hoe men zich dit helderziende vermogen door een intensieve innerlijke scholing, die steunt op uiterste zelfdiscipline, eigen kan maken. Dit kan eventuele toetsing aan de hand van eigen onderzoek en verdere ontwikkeling van de antroposofische inzichten mogelijk maken.
Vanuit een wetenschappelijk oogpunt wordt deze methode van kennisvorming betwist: iedereen zou kunnen beweren dat hij of zij na "schouwen van een onzichtbare wereld" tot "nieuwe inzichten" is gekomen. Verschillende, niet met elkaar overeenstemmende inzichten, verworven door verschillende onderzoekers, zullen moeten getoetst worden aan de hand van een ontwikkeld en gezond redeneringsvermogen. Ook in de wetenschap zelf is het tenslotte meer regel dan uitzondering dat divergerende observaties worden bereikt die moeten onderzocht en geëvalueerd worden.
Het probleem is dat rechtstreekse toetsing aan objectief waarneembare feiten moeilijk toepasbaar is, omdat het gaat om een "niet voor de normale zintuigen toegankelijke wereld". Het materieel bewijs voor dergelijke waarnemingen kan niet rechtstreeks worden geleverd (tenzij op dergelijke manier verkregen inzichten, die niet op materialistisch-wetenschappelijke waarnemingen berusten, gevolgtrekkingen mogelijk maken die leiden tot materieel bewijs). Conventionele wetenschappers neigen er daarom toe antroposofie niet als wetenschappelijk te aanvaarden. Een voorbeeld van dergelijke, zelfs binnen de antroposofie betwiste "inzichten", is te vinden in het laatste boekje van Bernard Lievegoed (Over de redding van de ziel, postuum gepubliceerd).
De antroposofisch onderzoeker meent, dat zijn jarenlange intensieve antroposofische scholing het wetenschappelijk karakter van zijn onderzoek van de geestelijke wereld waarborgt. Hij streeft tenslotte een objectiviteit na die absoluut vergeleken kan worden met deze die in de materiële wetenschap gebruikelijk is. Kritiek van de academische wereld op de zogezegde onwetenschappelijkheid van antroposofisch onderzoek wordt door antroposofen geweten aan een a priori verwerpen van een niet-materiële, dus spirituele werkelijkheid, resulterend in de logische onmogelijkheid om spirituele werkelijkheden te onderzoeken en te toetsen aan eigen kennis en waarnemingen.
Uiteindelijk echter zou men dit probleem best kunnen vergelijken met de situatie van een ontdekkingsreiziger die verre, moeilijk toegankelijke en onbekende streken heeft bezocht en zijn waarnemingen beschrijft. Zolang de toehoorder of lezer zelf niet in staat is dezelfde reis te ondernemen, heeft hij geen andere mogelijkheid, indien hij niet extreem scepticisme wil laten gelden en het relaas van de ontdekkingsreiziger in zijn geheel verwerpen, dan het te toetsen aan zijn eigen redenerings- en observatievermogen.
[bewerk] Inhoudsbeschrijving
In zijn basiswerken: ’’Theosofie’’ en ’’De wetenschap van de geheimen der ziel’’ beschrijft Rudolf Steiner de hoofdelementen van de antroposofie. Waar zijn informatie in "Theosofie", alhoewel berustend op eigen waarnemingen en onderzoek, nog moeilijk te onderscheiden is van de theosofische context waarin hij werkzaam is, komt wat antroposofie is in "De wetenschap van de geheimen der ziel" reeds duidelijker tot uitdrukking.
Hij verdeelt het wezen van de mens onder in lichaam, ziel en geest. De menselijke geest gaat door vele aardse incarnaties, om zo tot een steeds hogere evolutiegraad te kunnen komen. Tijdens zijn opeenvolgende levens bouwt de mens een schuldenlast op, karma genoemd, die zowel negatief als positief kan zijn en ten dele zijn levenslot bepaalt.
Samen met de mens zelf gaan volgens de antroposofie ook de aarde en de andere planeten, evenals andere, spirituele "hiërarchieën" zoals de engelen en de aartsengelen door een aantal evolutiefasen. Een centrale en unieke plaats in deze hele ontwikkeling neemt Christus in.
Er is dus een "geestelijke wereld" van waaruit (menselijke) geesten-zielen zich incarneren in een aardse, lichamelijke gedaante. De ontwikkeling van de ziel in de loop van opeenvolgende aardelevens vervult in de huidige periode van de mensheidsontwikkeling een sleutelrol.
Steiner erkende onder andere een invloed zowel uitgaande van de aarde als vanuit de kosmos op de ontwikkeling van de mens, meer bepaald van zijn temperament. Ook onderkende hij de ten tijde van Hippokrates gekende indeling in de vier temperamenten (cholerisch, sanguinisch, flegmatisch en melancholisch), die, mits begrepen in de context van onze moderne tijd, tot nieuwe inzichten kan leiden.
Een zeer omstreden aspect van het denken van Steiner is overigens zijn gebruik van het begrip "ras" (zie: rassenleer). In Nederland woedde hierover in de jaren '90 van de twintigste eeuw een felle discussie. Een onafhankelijke commissie toonde aan dat zestien uitspraken uit het werk van Steiner heden ten dage tot strafrechtelijke vervolging zouden hebben geleid. Opmerkelijk is dat verschillende antroposofen in die discussie het racisme van Steiner leken te billijken of zelfs te delen. Uiteraard namen en nemen verreweg de meeste antroposofen afstand van het Steineriaanse racisme. Daarbij moet in acht worden genomen dat Steiner uitspraken over rassen deed in een tijd dat racisme algemeen aanwezig en aanvaard was. Latere inzichten hebben de kijk op de verschillen tussen mensen genuanceerd.
[bewerk] Antroposofie en Christendom
Nadruk op het multiculturele. Steiner zag reeds zeer vroeg de uitdagingen van de multiculturele maatschappij in. Hij benadrukte de behoefte aan een spiritualiteit die alle godsdiensten en culturen kon eerbiedigen en verenigen. In zijn visie op de maatschappij (Sociale Driegeleding) moet cultuur (kunst, wetenschap, religie en opvoeding) absoluut vrij zijn.
Zijn gedachtelijn kan als volgt worden samengevat:
Vele mensen, vooral die van Oostelijke culturen, zien de behoefte aan een geestelijke basis voor een cultuur. Anderen, vooral in het Westen, leven in een materialistisch kader dat verbazingwekkende resultaten, vooral door de verwezenlijkingen van moderne wetenschap, heeft bereikt, maar zijn geestelijke wortels heeft verlaten. Steiner stelde dat, zonder een verzoening van deze twee, een conflict van culturen onvermijdelijk zou zijn. Hij stelde dat het Oosten (voor Steiner, karakteristiek geestelijk gecentreerde mensen en volkeren) slechts het Westen zou eerbiedigen (karakteristiek mensen en volkeren die zich op de externe werkelijkheid en verwezenlijkingen concentreren) wanneer een nieuwe spiritualiteit zou ontstaan in het Westen, dat de verwezenlijkingen van beide culturen zou verenigen.
Christus staat centraal in de aardse evolutie. Steiner waardeerde alle godsdiensten en culturele ontwikkelingen maar benadrukte meer recente Westelijke esoterische leerstellingen zoals die zich hadden ontwikkeld om aan eigentijdse behoeften te voldoen, met name de Tempeliers, de Rozenkruisers en het Graals-christendom. Hij legt uit dat Christus en zijn opdracht op aarde een bijzonder belangrijke plaats bekleden in de menselijke evolutie.
Steiner benadrukte echter dat:
- Het Christendom is ontstaan uit vorige godsdiensten
- Het Wezen dat zich openbaart in het Christendom zich ook in alle geloofsovertuigingen en godsdiensten vertoont
- Elke godsdienst is geldig en waar voor de tijd en de culturele context waarin hij ontstaan is
- De historische vormen van het Christendom moeten drastisch worden getransformeerd om aan de gangbare evolutie van de mensheid tegemoet te komen.
Het Wezen dat alle godsdiensten verenigt is de centrale kracht in de menselijke evolutie en niet een bepaald godsdienstig geloof. Deze "Christus” is voor Steiner niet alleen de Verlosser uit de Zondeval, maar ook de unieke spil in de evolutieve processen van de aarde en van de menselijke geschiedenis, die zich in alle godsdiensten en culturen manifesteert.
Het Christendom van Steiner verschilt van dat van Gnostici, die het fenomeen van Christus bekeken vanuit de kennis die zij verkregen hadden van het oude gnosticisme, terwijl voor Steiner, de incarnatie van Christus een historische werkelijkheid en een centraal en uniek punt in menselijke geschiedenis was.
In een lezing over het verband tussen Antroposofie en Christendom, verklaarde Steiner: “De antroposofie wil niet de plaats van Christendom usurperen; integendeel zou zij instrumentaal willen zijn in het leren begrijpen van het Christendom. Aldus wordt het ons duidelijk door de antroposofie dat het Wezen dat wij Christus noemen moet worden gezien als het centrum van het leven op aarde, dat de christelijke godsdienst de uiteindelijke godsdienst voor de toekomst van de aarde is. De antroposofie toont ons in het bijzonder aan dat de voor-christelijke godsdiensten hun eenzijdigheid ontgroeien en samenkomen in het christelijke geloof. Het is niet de wens van antroposofie om iets anders in de plaats van het Christendom te plaatsen; eerder wil het bijdragen tot een dieper, met hartekrachten vervuld inzicht in het Christendom."
Verschillen met het conventionele christelijke denken. Steiner verschilt met het conventionele christelijke denken op belangrijke plaatsen en omvat gnostische elementen. Hier kan slechts een zeer vereenvoudigd verslag hieromtrent worden uitgebracht (omdat dit slechts ongeveer 4% van zijn totale werken bedraagt, en dat deze 4% nog ongeveer 15 boeken behelzen en dat veel van de andere 335 of meer volumes nogmaals verspreide commentaren op het Christendom bevatten.)
- Één belangrijk punt van divergentie is de visie van Steiner op reïncarnatie en karma.
- Steiner beweerde ook dat er twee verschillende Jezus-kinderen betrokken waren bij de incarnatie van Christus: één kind stamde af van Solomon, zoals beschreven in het Evangelie van Mattheus (Mattheus 1,1-17), het andere kind stamde af van Natan, de zoon van Koning David en Batseba, zoals wordt beschreven in het Evangelie van Lucas (Lucas 3,23-38).
- Steiners mening over de tweede komst van Christus is ook ongebruikelijk. Hij beweerde dat dit geen fysieke herverschijning zou zijn, maar duidelijk zou worden in de ether-sfeer - d.w.z. zichtbaar voor het geestesoog - en duidelijk in het samenleven van de mensen. Hij benadrukte dat de toekomst van het mensdom zou eisen om deze Geest van Liefde in al zijn echte vormen te herkennen, ongeacht hoe Hij wordt genoemd. Hij waarschuwde er ook voor dat de traditionele naam, "Christus", zou kunnen worden misbruikt terwijl de ware aard van dit Liefdewezen wordt ontkend.
[bewerk] Geschiedenis
Een voorloper die veel gemeen heeft met de antroposofie maar voor Steiner nooit de plaats innam van zijn eigen onderzoek en waarnemingen was de theosofie, onder andere onder woorden gebracht door de adellijke Russin Helena Petrovna Blavatsky. Haar bekendste werken waren De Geheime Leer uit 1888 en Isis ontsluierd, die haar op mediamieke wijze waren ingegeven, een methode die Steiner verwierp daar voor hem het eigen werk, verricht door het bewuste Ik, van het grootste belang is voor een ware ontwikkeling.
De antroposofie ontstond in 1912. Rudolf Steiner was sinds 1902 voorzitter van de Duitse afdeling van de Theosofische Vereniging. In 1912 verliet Steiner de Theosofische Vereniging wegens een fundamentele onenigheid met het bestuur m.b.t. hun bedoeling om de toen nog jonge Jiddu Krishnamurti aan de wereld voor te stellen als de Messias, de teruggekeerde en gereïncarneerde Christus, wat voor Steiner een absurditeit was. Volgens Rudolf Steiner was de fysieke incarnatie van de Christus aan het begin van onze tijdrekening een eenmalige en centrale gebeurtenis. Rudolf Steiner noemt dit de „Christus impuls“ en het „mysterie van Golgotha“.
[bewerk] Antroposofie in Nederland
Een bekend Nederlands antroposoof was Professor Bernard Lievegoed (1905 – 1992) die de leer van Steiner poogde te interpreteren voor het moderne leven en het bedrijfsleven. Hij was oprichter van het NPI - Nederlands Pedagogisch Instituut voor het bedrijfsleven (later NPI – Instituut voor organisatieontwikkeling) te Zeist.
[bewerk] Zie ook
- Rudolf Steiner
- Algemene Antroposofische Vereniging
- Biologisch dynamische landbouw
- Vrije Scholen
- Sociale Driegeleding
- Kunstzinnige therapie
- De Christengemeenschap
[bewerk] Literatuur
- Theosofie, Rudolf Steiner - ISBN 90-6038-515-2
- De Wetenschap van de geheimen der ziel, Rudolf Steiner - ISBN 90-6038-529-2
- De weg tot inzicht in hogere werelden, Rudolf Steiner - ISBN 90-6038-501-2
[bewerk] Externe links
- The Rudolf Steiner Archive
- Antroposofische Vereniging in Nederland
- Antroposofische Vereniging in België
- Algemene Antroposofische Vereniging (internationaal)
- Onderzoekscommissie "Antroposofie en het vraagstuk van de rassen"
- Antroposofie en racisme
- Antros.net - internationale webgids voor antroposofie
