Chtonische goden
Van Wikipedia
Chtonische goden (Grieks: θεοί χθόνιοι; χθόνιος - "met betrekking tot de aarde") zijn godheden en hogere wezens met betrekking tot de aarde en in het bijzonder de onderwereld. De term wordt vooral gebruikt om onderscheid te maken tussen de goden in de Oud-Griekse godsdienst.
Het Griekse chthon (χθών / chthốn) is één van de vele woorden die de Grieken kennen voor "aarde". Het verwijst eerder naar het binnenste van de bodem, dan naar de levende bovenkant van het land (zoals Gaia of ge doet) of het land als territorium (zoals de tem chora doet). Het evoceert zowel overvloed als het graf.
De chtonische goden vinden hun wortels in een oude Mediterrane traditie, die men identificeerde met vondsten in Anatolië. De cyclus van de natuur en die van leven en verder leven na de dood werden geleidelijk beschouwd als de belangrijkste taken waarmee deze godheden zich bezighielden.
Archeologen hebben op sites die vermoedelijk heiligdommen vormden en in tombes uit het neolithicum en de bronstijd idolen gevonden die nu geïdentificeerd worden met de moedergodin, waarvan men vermoedt dat ze in relatie stond met culten van productiviteit en vruchtbaarheid. Verbanden van deze objecten met vergelijkbare vondsten op andere sites (vooral uit Anatolië) suggereren dat deze antieke mediterrane religie deze godin associeerde met de stier of ram. Een thema dat zich duurzaam in de regio zou vestigen.
Op Kreta evolueerde in de loop van het 2e millennium v. Chr. de veronderstelde moedergodincultus door een groot aantal nieuwe actoren: diverse dieren, planten, enzovoorts. Een hele menigte demonen vergezelde de goden, zoals de Cureten en Dactylen, die hun oorsprong kenden in deze periode. Ze hadden een talrijke afstamming in de Griekse mythologie (Chimeren, Gorgonen, Sirenen, etc.). De moedergodin zelf splitst zich op, waarschijnlijk in moeder en dochter, zoals later het geval zal zijn voor haar erfgenamen Demeter en Persephone.
Het heiligdom van de Grote Goden van Samothrace herbergde aldus een mysteriecultus gewijd aan een pantheon van chtonische godheden waarvan de moedergodin de belangrijkste was. En ook in Akragas (het huidige Agrigento) bevond zich een tempel die gewijd was aan chtonische godheden.
Inhoud |
[bewerk] Chthonische en Olympische goden
Terwijl we vandaag de dag de term "chtonisch" gebruiken om goden aan te duiden, gebruikten de Grieken termen als chthonie en chthonios in een meer precieze en technische betekenis, namelijk om te refereren aan de manier waarop men offerde aan de godheid in kwestie. Zo kende men het enagisma, een vorm van holocaustum, waarbij het offerdier in zijn geheel verbrand werd en dat vooral voor heroën en chtonische godheden werd gebruikt.
Sommige chtonische culten practiseerden rituele offers. Wanneer het offer een levend wezen was, werd het dier in een bothros ("put") of megaron ("gezonken kamer") geplaatst. In sommige Griekse chtonische culten, werd het dier geofferd op een bomos ("Oud-Grieks altaar"). De offergaven werden gewoonlijk helemaal verbrand of gegraven in plaats van te worden gekookt en uitgedeeld onder de aanbidders. Niet alle chtonische culten waren Grieks noch deden alle culten aan rituele offers, sommige verrichten offers door middel van beeltenissen of verbrande planten als offergaven.
[bewerk] Cultustype versus functie
Hoewel chtonische goden en godinnen over het algemeen geassocieerd werden met vruchtbaarheid, hadden zij daar niet het monopolie op; anderzijds is het ook niet zo dat de Olympische goden zich niet bekommerden om de voorspoed van de aarde. Demeter en Persephone zagen dus beiden toe op aspecten van de vruchtbaarheid van het land, hoewel Demeter een typisch Olympische cultus had en Persephone een chthonische.
Nog verwarrender is het feit dat Demeter samen met Persephone in identieke rites werd vereerd en toch nog af en toe als "Olympiër" werd vermeld in poëzie en mythe.
[bewerk] Daartussen
De categorieën Olympisch en chtonisch waren echter niet zo strikt. Sommige Olympische goden, zoals Hermes en Zeus, ontvingen ook chthonische offers en tienden in bepaalde plaatsen. De vergoddelijkte helden Herakles en Asclepius konden vereerd worden als Olympische of als chtonische goden, afhankelijk van de plaats.
Bovendien zijn enkele goden niet zo gemakkelijk in een van deze twee categorieën in te delen. Aan Hecate bijvoorbeeld werden traditioneel puppy's geofferd op kruispunten — zeker en vast geen Olympisch offer, maar evenmin een typisch offer voor godheden zoals Persephone of de helden. Maar omwille van haar onderwereldfunctie wordt Hecate over het algemeen als chtonische godheid beschouwd.
[bewerk] Chtonische godheden
| Assyrië | Babylonië | Egypte | Griekenland | Rome | Inuït |
|---|---|---|---|---|---|
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Verder lezen
- A. Fairbanks, The Chthonic Gods of Greek Religion, in The American Journal of Philology 21 (1900), pp. 241-259.
- J. Jensen, recensie van G. Ekroth, The Sacrificial Rituals of Greek Hero-Cults in the Archaic to the early Hellenistic periods (Kernos Supplément, 12), Luik, 2002, in BMCR 14 (2003).
- R. Schlesier, art. Chthonische Götter, in NP 2 (1997), klm. 1185-1190.
