Concerto

Van Wikipedia

Concerto (uit het Italiaans "samen met") is de benaming voor een vorm van compositie waarbij verschillende groepen met elkaar dialogeren. Het voornaamste kenmerk is dat de solistische partijen een belangrijke functie hebben. Later werd het dan ook soloconcerto genoemd. De benaming concerto werd voor het eerst gebruikt bij Lodovico Grossi da Viadana in 1602 in zijn Concerti Ecclesiastici, motetten voor stemmen en orgel. Deze techniek groeide langzamerhand uit tot de concerti de chiesa. Het vormschema was dat van de sonata da chiesa en van Italiaanse ouverture. Als schepper van het instrumentaal concerto da camera dient Giuseppe Torelli genoemd. De door hem gebruikte bezetting (twee violen en bas) werd later door Arcangelo Corelli, Francesco Geminiani, Antonio Vivaldi, e.a. ontwikkeld en bereikte zijn hoogtepunt bij Johann Sebastian Bach en Georg Friedrich Händel.
In de eerste plaats verschafte het concerto aan de solist de mogelijkheid zijn talent te etaleren. Bekend zijn bijvoorbeeld de bravoureconcerto's van Paganini.
Er zijn diverse soorten concerto's

het concerto grosso voor een orkest van groep solisten, meestal strijkers. De Brandenburgse concerto's van J.S.Bach zijn hier een goed voorbeeld van.
het concertina, een korter werk voor een kleiner orkest.
een soloconcerto, verder gespecifieerd naar het instrument: klarinetconcerto, vioolconcerto, celloconcerto, orgelconerto, ....
een concerto voor twee of drie instrumenten met orkest heet respectievelijk een dubbelconcerto of een tripelconcerto.

Concerto's bestaan meestal uit drie delen die door korte pauzes van elkaar gescheiden zijn. Het eerste deel is vaak een diepgaand en snel deel en opgebouwd volgens de sonatevorm. Daarna volgt dan een langzaam deel en ten slotte een snel deel, dat minder diepgaand is, vrolijker en ook bedoeld om de solist de gelegenheid te geven zijn virtuositeit te tonen. Vlak voor het einde van het eerste deel zit meestal een Cadenza. Een vrijer gedeelte, voor het eerst gebruikt door Händel, waarbij het orkest stil is en de solist een improvisatie kan laten horen. Deze cadens is vaak virtuoos, en werd in negentiende eeuw belangrijker, gezien de drang naar virtuositeit.
Het moderne concerto, gebouwd op de principes van het oudere genre, houdt vóór alles aan het stellen van een enkel instrument tegenover het orkestensemble. Dat ene instrument is dikwijls een piano of viool, maar in principe komen alle orkestinstrumenten daarvoor in aanmerking: hobo, hoorn, klarinet, harp, cello, dwarsfluit, ... en natuurlijk de menselijke stem. Zelfs minder traditionele instrumenten hebben inmiddels hun plaats veroverd, zoals bijvoorbeeld het Concierto de Aranjuez voor gitaar. Het spreekt vanzelf dat hierbij alle kans wordt gegeven aan een ver doorgedreven virtuositeit. Het solistenthema wordt hierbij gewoonlijk aangekondigd door een tutti van het orkest, de sologedeelten worden door het orkest slechts onderstreept. Dit laatste krijgt dan nog slechts een begeleidende rol toegewezen.

Wat de algemene vormgeving betreft, vertoont het eerste gedeelte van de compositie gewoonlijk alle kentekenen van de sonatevorm (exposite, doorwerking en herhaling). Het tweede gedeelte, in meer lyrische stijl gehouden, is een trage beweging, terwijl de finale dikwijls in rondovorm (A – B – A – C – A – B’ – A) gecomponeerd

Tot de voornaamste klassieke werken in het genre behoren de concerto’s van Wolfgang Amadeus Mozart en Ludwig van Beethoven. Voor de romantische periode dienen onder andere te worden vernoemd Felix Mendelssohn Bartholdy, Robert Schumann, Frederik Chopin en de laat–romanticus Johannes Brahms. Verder nog Edvard Grieg, Pjotr Iljitsj Tsjaikovski, Camille Saint-Saëns, Sergej Rachmaninov, Antonín Dvořák en anderen. Ten slotte dient nog de moderne concertocompositie te worden vernoemd, met namen als Aaron Copland, George Gershwin, Sergej Prokofjev, Igor Strawinski, Maurice Ravel, Paul Hindemith